Τι είναι ο αυτισμός.

Τι είναι ο αυτισμός.

Ο Αυτισμός είναι μια σοβαρή διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή , που χαρακτηρίζεται από μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, καθώς και από περιορισμένη, επαναλαμβανόμενη και στερεότυπη συμπεριφορά

Δεν υπάρχει μία και μοναδική αιτία ,καθώς δεν υπάρχει και ένα είδος Ωστόσο η αιτία του αυτισμού εξακολουθεί να παραμένει άγνωστη. Ίσως πρόκειται για κάποιο νευρολογικό πρόβλημα που επηρεάζει εκείνα τα τμήματα του εγκεφάλου που επεξεργάζονται τη γλώσσα και τις πληροφορίες , που δίνουν οι αισθήσεις .Μπορεί μερικές φορές να εμπλέκονται και γενετικοί παράγοντες. Πιθανότερα, ο αυτισμός μπορεί να είναι απόρροια ενός συνδυασμού διαφόρων αιτιών

Ποιο είναι το βασικό πρόβλημά των παιδιών με αυτιμό;

Η κυριότερη κοινή δυσκολία των ατόμων με αυτισμό σε διαφορετικούς βαθμούς, είναι η δυσκολία στην εκμάθηση της γλώσσας και η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων καθώς και οι επαναλαμβανόμενες στερεότυπες συμπεριφορές που επηρεάζουν τη λειτουργικότητα τους

Υπάρχουν είδη αυτισμού;

Οι επιστήμονες κάνουν λόγο για πολλούς αυτισμούς, ο καθένας με τη δική του ξεχωριστή «υπογραφή» στο DNA. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Στέφεν Σέρερ του Πανεπιστημίου και του Νοσοκομείου Παίδων του Τορόντο, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο ιατρικό περιοδικό "Nature Medicine", ανέφεραν πως τελικά ο όρος «αυτισμός» (στον ενικό) είναι παραπλανητικός.

«Πιστεύουμε ότι ένας καλύτερος όρος θα ήταν οι "αυτισμοί" ή "οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού" (στον πληθυντικό)», όπως είπε ο Στέφεν Σέρερ. «Υπάρχουν πολλές διαφορετικές μορφές αυτισμού. Με άλλα λόγια, ο αυτισμός είναι μάλλον μια συλλογή διαφορετικών διαταραχών που έχουν μια κοινή κλινική εκδήλωση», πρόσθεσε.

Πόσο συχνά εμφανίζεται;

Περισσότερα παιδιά διαγιγνώσκονται με αυτισμό από ότι συνολικά με καρκίνο παιδικής ηλικίας, με νεανικό διαβήτη ή με AIDS. Με τα δεδομένα της χώρας μας , υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα πρέπει να υπάρχουν 5.000 παιδιά και ενήλικα άτομα με κλασικό αυτισμό και 30.000 άτομα με αυτιστικού τύπου διαταραχές ανάπτυξης-

Παίζει ρόλο το φύλο ή κάτι άλλο; Υπερτερούν κατά πολύ τα αγόρια από τα κορίτσια . Η αναλογία είναι 4 αγόρια ανά ένα κορίτσι , ενώ δεν φαίνεται να παίζει κανένα ρόλο η κοινωνικο οικονομική δομή στην οποία ανήκουν .

Τι προβλήματα αντιμετωπίζει ένα παιδί με αυτισμό;

Η γλώσσα εξελίσσεται πολύ αργά και κάποιες φορές δεν αναπτύσσεται καθόλου. Εάν τελικά αναπτυχθεί, η γλωσσική έκφραση παίρνει συνήθως παράδοξες μορφές ή γίνεται ασυνήθιστη χρήση λέξεων χωρίς καμία σύνδεση με την κανονική τους σημασία. Ακόμα και αυτοί που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα για να επικοινωνήσουν, μπορεί να χρησιμοποιούν ασυνήθιστες παρομοιώσεις ή να μιλούν με μία τυπική και μονότονη φωνή (Schopler 1995, Happe 1998, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων 2005).

Το αυτιστικό παιδί συχνά αποφεύγει να κοιτάξει τον άλλο στα μάτια, δε θέλει να το παίρνουν αγκαλιά και φαίνεται να αποκόβεται από τον κόσμο γύρω του. Δε φαίνεται να θέλει ή να ξέρει πως να παίζει με τα άλλα παιδιά. Η ικανότητα του να κάνει φιλίες είναι προβληματική και είναι ανίκανο να κατανοήσει τα συναισθήματα και τις απόψεις των άλλων ατόμων. Το αυτιστικό παιδί μπορεί κατά περιστάσεις να δώσει την εντύπωση πως είναι κωφό και πως δεν μπορεί να αντιδράσει σε λέξεις και άλλους ήχους. Άλλες στιγμές πάλι, το ίδιο παιδί μπορεί να ενοχληθεί υπερβολικά από έναν καθημερινό θόρυβο, όπως ο θόρυβος μιας ηλεκτρικής σκούπας, το γαύγισμα ενός σκύλου ή το κλάμα ενός μωρού. Το παιδί μπορεί να παρουσιάζει μια αναισθησία στον πόνο και μια έλλειψη ανταπόκρισης στο κρύο ή στη ζέστη ή μια υπερβολική αντίδραση σε άλλα αισθητηριακά ερεθίσματα. Το πιο κοινό πρόβλημα στον αυτισμό είναι ότι τα πάσχοντα άτομα έχουν εξαιρετική δυσκολία στην εκμάθηση γλώσσας και κοινωνικών δεξιοτήτων και στο να σχετίζονται με άλλους ανθρώπους (Frith 1999, Βερνάδος & Τερεζάκη 2004, Συριοπούλου & Κασίμος 2010).

Το αυτιστικό άτομο μπορεί να έχει ιδιαίτερες ικανότητες σε κάποιους συγκεκριμένους τομείς. Μπορεί να διαθέτει μέγιστη ικανότητα σε μερικές συγκεκριμένες λειτουργίες, σε σχέση με το γενικό επίπεδο λειτουργίας του (για παράδειγμα ζωγραφική, μουσική, μαθηματικοί υπολογισμοί, απομνημόνευση γεγονότων). Δηλαδή τα μειονεκτήματα συνυπάρχουν, με πλεονεκτήματα, όπως η ισχυρή μνήμη και η ασυνήθιστη ευφυΐα που συνδέεται με πράγματα για τα οποία αποκλειστικά ενδιαφέρονται. Περίπου 20%-30% των αυτιστικών ατόμων έχουν νοημοσύνη στο μέσο όρο ή και πάνω από το μέσο όρο. Από την άλλη μεριά, η πλειοψηφία των παιδιών (70%-80%) παρουσιάζουν διάφορους βαθμούς νοητικής καθυστέρησης. Αυτός ο συνδυασμός διανοητικών μειονεξιών και δυνατοτήτων κάνει τον αυτισμό ιδιαίτερα πολύπλοκο (Schopler1995, Jordan 2000).

Ένα άτομο με αυτισμό μπορεί να παρουσιάζει επαναλαμβανόμενες σωματικές κινήσεις, όπως χειροκρότημα, περιστροφές ή κούνημα κορμού. Μερικά άτομα με αυτισμό μπορεί να μιλούν επίμονα ξανά και ξανά για το ίδιο θέμα. Το άτομο είναι επίσης πιθανό, να έχει την ανάγκη να ακολουθεί την ίδια ρουτίνα ή το ίδιο πρόγραμμα κάθε μέρα κατά τις διάφορες δραστηριότητές του. Αν γίνουν αλλαγές στις συνήθειες, το παιδί ή ο ενήλικας αναστατώνεται πολύ και η αναστάτωση πολλές φορές προκαλεί έντονα διαταρακτικές συμπεριφορές, όπως ξεσπάσματα οργής. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, ένα άτομο με αυτισμό μπορεί να παρουσιάσει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Αυτό οφείλεται σε μια ανικανότητα να κατανοήσει και να επικοινωνήσει (Happe 1998, Συριοπούλου & Κασίμος 2010).

Και τέλος τα αυτιστικά παιδιά παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη απουσία αυθόρμητης ικανότητας για υποστηρικτικό ή «συμβολικό» παιχνίδι. Έτσι, ενώ το φυσιολογικό παιδί ηλικίας δύο ετών υποκρίνεται ότι για παράδειγμα ένα παιχνίδι τούβλο είναι ένα αυτοκίνητο και ευτυχισμένα οδηγεί, παρκάρει και συγκρούει το υποτιθέμενο αυτοκίνητο, ένα αυτιστικό παιδί, ακόμα και με πολύ υψηλή νοητική ηλικία, απλά θα το βάλει στο στόμα, θα το πετάξει ή θα αρχίσει να το περιστρέφει. Το υποκριτικό παιχνίδι φαίνεται να αντικαθίσταται στον αυτισμό με επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες που μπορεί να καταστούν καταθλιπτικές. Δηλαδή, το παιδί μπορεί να βάλει στη σειρά αντικείμενα με τέτοια διεύθυνση που δεν πρέπει να διαταράσσεται ή μπορεί να περιστρέφει όλα τα αντικείμενα που έχει στα χέρια του. Γενικά, υπάρχει μία μεγάλη προτίμηση για γεγονότα και καταθλιπτικό λειτουργικό παιχνίδι του αυτιστικού παιδιού μπορεί να του δημιουργήσει πρόσθετο ενδιαφέρον για καταθλιπτικές ενασχολήσεις, όπως πίνακες δρομολογίων τρένων, ημερομηνίες γεννήσεων και άλλα. Η ειδική φύση αυτών των ενασχολήσεων δεν προέρχεται τόσο από το περιεχόμενό τους, αλλά από την περιγραφόμενη και στενή τους φύση. Έτσι για παράδειγμα, το αυτιστικό παιδί που είχε μάθει το όνομα κάθε τύπου καρότου, δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να καλλιεργήσει ή να φάει καρότα (Happe 1998, Βερνάδος & Τερεζάκη2004).

Πώς επηρεάζει ο αυτισμός την συμπεριφορά;

Πόσο σοβαρά είναι τα προβλήματα συμπεριφοράς στα άτομα με αυτισμό;

Εκτός από τα σοβαρά προβλήματα στη γλώσσα και τις κοινωνικές σχέσεις, τα άτομα με αυτισμό βιώνουν συχνά μια τρομερή υπερκινητικότητα ή ασυνήθιστη παθητικότητα στις καθημερινές τους δραστηριότητες, καθώς επίσης και στις σχέσεις τους με τους γονείς τους, τα μέλη της οικογένειας και τα άλλα άτομα. Τα προβλήματα συμπεριφοράς διακυμαίνονται από πολύ σοβαρής έως και πολύ ελαφριάς μορφής. Τα σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς εκδηλώνονται με τη μορφή πολύ ασυνήθιστης, επιθετικής και σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα και αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. Αυτοί οι τρόποι συμπεριφοράς μπορεί να είναι επίμονοι και πολύ δύσκολο να αλλάξουν. Στην πιο ελαφριά του μορφή, ο αυτισμός μοιάζει με μαθησιακή δυσκολία. Συχνά, όμως, ακόμα και άτομα που πάσχουν από ελαφριά μορφή αυτισμού έχουν σημαντικές αναπηρίες στην καθημερινή τους ζωή, λόγω των ελλείψεων τους στους τομείς της επικοινωνίας και των κοινωνικών σχέσεων (Σταμάτης 1987, Jordan 2000, Γενά & Γαλάνης 2007, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων 2008).

Τι κοινό έχουν τα παιδιά με αυτισμό και τι διαφορές μεταξύ τους;

Τα βασικά χαρακτηριστικά του αυτισμού είναι τρία:Διαταραχή της επικοινωνίας (δυσκολίες στην χρήση της γλώσσας και της ομιλίας, ελλειμματική κατανόηση και προβλήματα κατανόησης εννοιών, κλπ).
* Διαταραχή της φαντασίας, (με εμμονική ενασχόληση με συγκεκριμένα ενδιαφέροντα και στερεότυπες συμπεριφορές και απουσία ευελιξίας στη σκέψη και προσαρμογής σε καταστάσεις, κλπ).
* Διαταραχή της κοινωνικότητας (φτωχή κοινωνική επαφή, αλληλεπίδραση που προκαλεί σύγχυση, κλπ).

Η Uta Frith υπέδειξε ότι ένα καθολικό χαρακτηριστικό, που ονόμασε «κεντρική συνοχή», το οποίο αφορά στην επεξεργασία πληροφοριών του ατόμου είναι διαταραγμένο στον αυτισμό. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι η ικανότητα του ατόμου να προσλαμβάνει ταυτόχρονα διαφορετικές ή και αντίθετες πληροφορίες, να τις επεξεργάζεται και δομεί υψηλότερου επιπέδου σκέψεις.Τα άτομα με πολύ σοβαρές δυσκολίες και ελάχιστες ικανότητες έχουν χαμηλό και φτωχό επίπεδο λειτουργίας στην κοινωνική αλληλεπίδραση, στην επικοινωνία, την δημιουργική φαντασία, όμως αυτό ίσως οφείλεται στο γενικότερο επίπεδο ανάπτυξης (όχι φυσικά σωματικής) που μπορεί να είναι και κάτω των 20 μηνών. - Στο άλλο άκρο του φάσματος ένα άτομο υψηλής λειτουργικότητας μπορεί να έχει επινοήσει καταπληκτικές στρατηγικές αντιμετώπισης δυσκολιών, που συγκαλύπτουν τις αδυναμίες του και τα πραγματικά του προβλήματα. Π.χ. ένας έφηβος υψηλής λειτουργικότητας με διαταραχή του φάσματος του αυτισμού υποδέχεται και χαιρετά τους επισκέπτες πολύ ευγενικά, συνομιλεί μαζί τους και αστειεύεται, έτσι αυτοί δεν διακρίνουν τίποτα ή αν κάποιος τους πει ότι μιλούσαν με άτομο που έχει αυτισμό αμφισβητούν τη διάγνωση. Αυτοί που τον ξέρουν όμως γνωρίζουν ότι αυτό το επαναλαμβάνει πολλές φορές με τον ίδιο στερεότυπο τρόπο.

Μπορούν να βοηθηθούν τα άτομα με αυτισμό;

Αναλόγως του βαθμού σοβαρότητας της αυτιστικής διαταραχής και της συνύπαρξης άλλων αναπτυξιακών διαταραχών, μπορούμε να βοηθήσουμε τα άτομα με αυτισμό να αντιληφθούν τι σημαίνει κοινωνική αλληλεπίδραση και πως μπορούν να την επιτύχουν. Κάποια παιδιά θα πρέπει να βοηθηθούν να κατανοήσουν γιατί πρέπει να συνεργάζονται με τους άλλους, ενώ κάποια άλλα πώς να συμπεριφερθούν κατάλληλα σε κάποιες κοινωνικές δραστηριότητες, η εκπαίδευση σε αυτούς τους τομείς είναι εξατομικευμένη και επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Το σημαντικό είναι όμως ότι τα παιδιά με αυτισμό μαθαίνουν και αναπτύσσουν στάδια της κοινωνικής αλληλεπίδρασης ανάλογα με το επίπεδο λειτουργικότητάς τους.

Μαυρογονάτου Κατερίνα
Ειδική Παιδαγωγός Προϊσταμένη του 13ου 2θέσιου Ολοήμερου Νηπιαγωγείου Γιαννιτσών

Βουτάω το δαχτυλάκι στην εφηβεία…

Βουτάω το δαχτυλάκι στην εφηβεία…

Σαν το μέλι ένα πράγμα. Βουτούν το δάχτυλο στο βάζο, το δοκιμάζουν αλλά δεν είναι και σίγουρα αν θέλουν ή τους επιτρέπεται να φάνε και το υπόλοιπο. Τα μικροεφηβάκια είναι ίσως τα πιο μπερδεμένα. Και δικαιολογημένα. Και συγκινητικά. Ψάχνουν απαντήσεις αλλά δεν είναι πάντα σίγουρα αν είναι σωστή η απορία τους και η συστολή τους τα κάνει διστακτικά όχι μόνο με τους άλλους, τον κόσμο όλο αλλά και τον ίδιο τους στον εαυτό με και χωρίς καθρέφτη. Ο καθρέφτης πάλι γίνεται εχθρός και φίλος. Ένα σπυράκι εκεί που πριν δεν υπήρχε, κάποιες σκόρπιες τριχούλες σε σημεία που ευχόντουσαν να φυτρώσουν μα τώρα που τις βλέπουν νιώθουν λίγο ντροπή και λίγο περηφάνεια. Αυτό είναι η μικροεφηβεία. Λίγο, λίγο και ούτε, ούτε…

Λίγο παιδί και λίγο έφηβος μα ούτε και τελείως παιδί, ούτε και τελείως έφηβος. Κάπου στη μέση να χαζεύουν το κενό και να περιμένουν από τους άλλους να τους δώσουν μια θέση και ένα τίτλο ταιριαστό με την κατάστασή τους. Μια παιδικότητα που νιώθουν να την αποχαιρετούν μα δεν είναι ακόμα έτοιμα, σα να τη χρειάζονται λίγο ακόμη, όπως το χουζούρεμα στο κρεβάτι πριν το πρωινό ξύπνημα. Και ένα γοητευτικό φλερτάρισμα με το μεγάλωμα, τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις, τις μεγαλύτερες ελευθερίες που όμως στα μάτια τους φαντάζουν και τρομακτικά όταν όλα αυτά τελικά θα συμβαίνουν …μακριά από τη μαμά και το μπαμπά, με λιγότερη προστασία και μεγαλύτερα ρίσκα! Στην αβεβαιότητα και την αγωνία αν μπορούν να τα καταφέρουν χωρίς τη βοήθειά τους, είναι οι γονείς οι μόνοι που μπορούν να τους ενθαρρύνουν στο μεγάλωμά τους. Να τους στηρίξουν στο πέταγμά τους, έστω και με πεσίματα. Να μοιραστούν μαζί τους τα δικά τους βιώματα για να θυμηθούν και να θυμίσουν. Να τους ενισχύσουν την πίστη στον εαυτό τους και τις δυνάμεις τους χωρίς επικρίσεις, επικίνδυνες ταμπελίτσες και συγκρίσεις.

Οι πισιρικάδες θυμούνται τα πάντα, καταγράφουν και δεν ξεχνάνε ποτέ. Σε αυτή τη φάση της ζωής τους φτιάχνουν χαρακτήρα, αναμνήσεις και προσωπικότητα που θα τους συντροφεύει για μια ζωή. Οι φίλοι σταδιακά φαίνεται να γίνονται πιο σημαντικοί από τους γονείς και τα αδέλφια. Και είναι σημαντικοί. Πολύ και από πολλές απόψεις. Είναι ο καθρέφτης τους στον κόσμο και στα μάτια τους περιμένουν να καθρεφτιστεί το είδωλό τους όμορφο, σημαντικό και σπουδαίο. Αν όμως πιο πριν αυτό δεν έχει γίνει μέσα από τα γονεικά μάτια, οι επιλογές θα είναι λάθος και ο καθρέφτης πάντα θα λέει ψέματα…

Δεν πειράζει που σας αμφισβητεί, σας κατεβάζει από το βάθρο σας και σας βλέπει με άλλα μάτια. Μάτια αγάπης είναι πάλι. Το μεγαλύτερο δώρο που μπορείτε να τους προσφέρετε είναι η σταθερή σας συμμαχία στη διαδικασία απομυθοποίησής σας. Μόνο έτσι θα σας αγαπήσει πραγματικά, όχι ως θεούς που καταφέρνετε τα πάντα αλλά ως ανθρώπους με ατέλειες που κάνετε λάθη, ζητάτε συγγνώμη, τους βάζετε πάνω από όλα και κυρίως τους αγαπάτε για αυτό που είναι και όχι για αυτό που εσείς ονειρεύεστε. Αφήστε τους να ονειρευτούν αυτοί οι ίδιοι για τον εαυτό τους…

Κόντου Μαριέττα
Ψυχολόγος

Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά την έννοια των φύλων;

Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά την έννοια των φύλων;

Το 19^ο αιώνα, η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου κίνησε το επιστημονικό ενδιαφέρον για τις διαφορές φύλου. Αυτή η θεωρία προώθησε την άποψη πως οι άνδρες και οι γυναίκες ανέπτυξαν σωματικές και ψυχολογικές διαφορές, οι οποίες τους βοηθούν να λειτουργούν σε συγκεκριμένους ρόλους. Στις μέρες μας η διαφορά των δύο φύλων είναι εξίσου επιστημονικό και πολιτικό θέμα. Με τον όρο «φύλο» αναφερόμαστε στα δύο γένη, το αρσενικό και το θηλυκό και χαρακτηρίζουμε με αυτόν τον όρο τις βιολογικές – σωματικές τους ιδιαιτερότητες. Στη διαφοροποίηση του αρσενικού και του θηλυκού φύλου επιδρούν οι ενδοκρινείς αδένες. Όμως, τα τελευταία χρόνια φάνηκε πως οι βιολογικές διαφορές είναι ελάχιστες και περιορίζονται σε μορφολογικά και λειτουργικά στοιχεία. Από την άποψη της φυσιολογίας φαίνεται πως σε καθένα από τα δύο φύλα συνυπάρχει η γενετήσια ορμόνη του άλλου φύλου, είναι επομένως σεξουαλικά διφυή. Κάποιοι άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν πως η διαφορά των δύο φύλων δεν είναι παρά μόνο αποτέλεσμα περιβαλλοντικών και κοινωνικοπολιτισμικών επιδράσεων της αγωγής. Το άτομο δέχεται διάφορες επιδράσεις από το περιβάλλον του και καλείται να «παίξει» το ρόλο του θηλυκού ή του αρσενικού.

Κρίσιμες ηλικίες για την κατανόηση της έννοιας του φύλου είναι η πρώτη παιδική ηλικία (2-6 ετών) καθώς και η εφηβική ηλικία. Η αναγνώριση του φύλου είναι αποτέλεσμα αντίστοιχης επιλογής (μάθησης) τρόπων συμπεριφοράς. Επομένως, τα αγόρια συμπεριφέρονται διαφορετικά από τα κορίτσια, κι αυτό δεν οφείλεται μόνο σε γενετικούς παράγοντες, αλλά στο γεγονός ότι εμείς τους συμπεριφερόμαστε διαφορετικά. Συγκεκριμένα, οι γονείς επιλέγουν το μπλε χρώμα για τα αγόρια, το ροζ για τα κορίτσια, παντελόνι για τα αγόρια και φούστα για τα κορίτσια αντίστοιχα.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τα κορίτσια να λατρεύουν το ροζ, να παίζουν με κούκλες και να νιώθουν μικρές πριγκίπισσες, ενώ τα αγόρια να παίζουν με σπαθιά. Αυτό όμως είναι κάτι φυσιολογικό και δεν θα πρέπει να ανησυχεί τους γονείς, εφόσον σε αυτή την ηλικία τα παιδιά προσπαθούν να συνειδητοποιήσουν το φύλο τους.

Όπως έχει εξηγήσει ο Bandura (διάσημος ψυχολόγος) στη θεωρία της κοινωνικής μάθησης του ρόλου, η μάθηση του ρόλου γίνεται μέσω της κοινωνικής ενίσχυσης, της ενθάρρυνσης και των αμοιβών που αρχίζει να δέχεται το παιδί για ανάλογη ή μη προς το φύλο του συμπεριφορά. Η ταύτιση και η μάθηση μέσα από την πρότυπη συμπεριφορά ενηλίκων και παιδιών του ίδιου φύλου, βασίζεται στην κατανόηση από τα παιδιά πως ο κόσμος είναι χωρισμένος σε δύο φύλλα και τα ίδια ανήκουν σε ένα από αυτά.

Η παλαιότερη και περισσότερο γνωστή ψυχαναλυτική θεωρία του Freud ερμηνεύει τη συμπεριφορά του άνδρα και της γυναίκας ως αποτέλεσμα της ταύτισης του ατόμου με τον ομόφυλο του γονέα και της υιοθέτησης των χαρακτηριστικών για το ρόλο συμπεριφορών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το «οιδιπόδειο σύμπλεγμα» για τα αγόρια και το «σύμπλεγμα της Ηλέκτρας» για τα κορίτσια. Τα κορίτσια αγαπούν τον πατέρα τους και τον θεωρούν ως τον άνδρα της ζωής τους «τον μελλοντικό σύζυγό τους», ενώ τα αγόρια πρέπει να απαγκιστρωθούν από τη μητέρα τους και να ταυτιστούν με τον ρόλο του πατέρα.

Με το ρόλο των φύλων σχετίζεται και το θέμα «στερεότυπα των φύλων» που θεωρούνται αυτονόητα σε κάθε κοινωνία. Για παράδειγμα τα αγόρια θεωρούνται ζωηρά, επιθετικά, φωνακλάδικα, ανεξάρτητα και ικανά, ενώ τα κορίτσια θεωρούνται ήσυχα, στοργικά υπάκουα και συναισθηματικά. Το ότι όμως, δεν είναι αυτονόητα για κάθε κοινωνία το έδειξαν έρευνες που έγιναν από ανθρωπολόγους και εθνοψυχολόγους. Για παράδειγμα, στη Νέα Γουϊνέα υπάρχουν τρεις φυλές που ζουν ακόμη σε πρωτόγονη κατάσταση. Οι ρόλοι των φύλων διαφέρουν από τον δικό μας κόσμο. Οι γυναίκες εξέφραζαν επιθετικότητα και βίαιη συμπεριφορά, ενώ οι άνδρες ενδιαφέρονταν για τα οικιακά και ήταν στοργικοί και ευαίσθητοι.

Μετά από πολλά χρόνια εντατικής έρευνας, δεν έχουν εντοπιστεί διαφορές φύλου τόσο σημαντικές ώστε να μπορούν να προβλέψουν με σιγουριά τις ιδιαίτερες συμπεριφορές ανδρών και γυναικών. Αυτό σημαίνει πως η καταλληλότητα ενός αρσενικού ή θηλυκού δε θα πρέπει να επηρεάζεται από τις γνωστικές και κοινωνικές διαφορές. Δε θα πρέπει να εξετάζουμε τις γυναίκες ως σύνολο και τους άνδρες ως σύνολο, αλλά θα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στις ατομικές διαφορές που είναι πιο σημαντικές από τις ομαδικές. Από την άλλη πλευρά, οι νέες επιστημονικές διαπιστώσεις και τα γνωστά κινήματα για την εδραίωση της ισοτιμίας οδήγησαν στην αλληλοαναγνώριση και στην αλληλοεκτίμηση μεταξύ των δύο φύλων.

Ο ρόλος των γονέων παίζει σημαντικό ρόλο στην κατανόηση του φύλου τους από μέρους των παιδιών. Οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν τα αγόρια να μαγειρεύουν, να ασχολούνται με τις δουλειές του σπιτιού, να εκφράζουν τα συναισθήματά τους ελεύθερα και να είναι υποστηρικτικοί προς τα άλλα μέλη της οικογένειας. Ακόμη, σε ότι αφορά στα κορίτσια, οι γονείς πρέπει να ενισχύουν την ενασχόληση τους με τις πολεμικές τέχνες, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, την οδήγηση και να τα διαβεβαιώσουν πως το φύλο τους δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην καριέρα τους. Μόνο όταν τα παιδιά μάθουν να προσαρμόζονται και αποκτήσουν αυτοπεποίθηση θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες της ζωής.

Καραμολέγκου Νίνα
Ψυχολόγος

Μαμά φοβάμαι…

Μαμά φοβάμαι…

Πόσες φορές δεν έχετε έρθει αντιμέτωποι με το φοβισμένο μουτράκι του παιδιού σας,

να σας κοιτάζει γεμάτο αγωνία και ανάγκη για προστασία; Και πόσες φορές δεν πρέπει να αντιμετωπίσετε μαζί με το παιδί σας τους τρομερούς κινδύνους που μπορεί να κρύβει το σπίτι σας; Το φάντασμα μέσα στην ντουλάπα, το τέρας κάτω από το κρεβάτι ή το λύκο που είναι κρυμμένος στο παιδικό δωμάτιο.

Όλες αυτές οι σκηνές, ανήκουν στην καθημερινότητα ενός σπιτιού που έχει μικρό παιδί. Γιατί όλα τα παιδιά, κάποια στιγμή στη ζωή τους έρχονται αντιμέτωπα με τους φόβους τους.

Πες μου τι φοβάσαι…

Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε τι ακριβώς φοβάται ένα παιδί, γιατί δεν εκφράζεται πάντα με λόγια. Το παιδί για να εκφράσει το φόβο του, θα χρησιμοποιήσει το σώμα του και τη συμπεριφορά του. Μπορεί για παράδειγμα, να δείχνει ταραγμένο και αγχωμένο, να κλειστεί στον εαυτό του, να γίνει πολύ φρόνιμο ή αντίθετα πολύ επιθετικό. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ένα παιδί μπορεί να εκδηλώσει ακόμα και σωματικά συμπτώματα.

Μικρά παιδιά…μικρότεροι φόβοι;

Πολλοί μπορεί να σκέφτονται πως όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί, τόσο πιο μικρός είναι και ο φόβος του. Και όμως αυτό δεν ισχύει. Οι παιδικοί φόβοι, παρόλο που αφορούν μικρά παιδιά κάθε άλλο παρά μικροί είναι γι΄αυτά. Ένα παιδί για παράδειγμα που φοβάται τα φαντάσματα, στην θέα μιας σκιάς μέσα στη νύχτα μπορεί κυριολεκτικά να τρομοκρατηθεί! Κι αν θέλετε να καταλάβετε πώς πραγματικά νιώθει ένα παιδί που φοβάται, δεν έχετε παρά να θυμηθείτε τον εαυτό σας σε μικρότερη ηλικία. Τότε που κι εσείς φοβόσασταν το σκοτάδι ή το τέρας που κρυβόταν στη δική σας ντουλάπα!

Τελικά τι είναι ο φόβος;

Κανένας από εμάς δεν έχει συνδέσει την έννοια του φόβου με μια φυσιολογική και θετική κατάσταση. Και όμως ο φόβος είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού όπως και του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα, ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση προσαρμογής, που στόχο της έχει να μας κινητοποιήσει και να αντιδράσουμε σε γεγονότα ή καταστάσεις που αποτελούν κίνδυνο για εμάς. Έτσι προστατεύουμε τον εαυτό μας.

Η σημασία του περιβάλλοντος

Οι φόβοι μπορεί να είναι είτε έμφυτοι, είτε επίκτητοι. Έμφυτοι είναι οι φόβοι, που παρουσιάζονται στο παιδί χωρίς να τους δημιουργήσει το περιβάλλον. Τέτοιοι φόβοι είναι ο φόβος του πόνου, ο φόβος που προκαλείται από έναν δυνατό και ξαφνικό κρότο, ο φόβος του ύψους κ.λ.π. Είναι το ένστικτο την αυτοσυντήρησης, που κάνει τα παιδιά να φοβούνται και ν’ αντιδρούν σε φυσικά κυρίως φαινόμενα όπως είναι η αστραπή ή ο σεισμός. Αρκετές φορές όμως, δεν υπάρχουν πραγματικές αιτίες που κάνουν τα παιδιά να φοβούνται. Τότε μιλάμε για επίκτητους φόβους, οι οποίοι μπορεί να προέλθουν από το περιβάλλον του. Έτσι, πηγές φόβου για τα παιδιά, μπορεί να γίνουν η τηλεόραση, ο κινηματογράφος, τα παραμύθια ακόμα και οι άνθρωποι.

Τι φοβούνται τα παιδιά;

Αν παρατηρήσουμε τους φόβους των παιδιών, θα δούμε πως όπως αλλάζουν τα ίδια μεγαλώνοντας, έτσι αλλάζουν και οι φόβοι τους. Μπορούμε λοιπόν να καταλάβουμε τι φοβούνται και γιατί, έχοντας ως βάση την ηλικία τους.

*Σε ένα νεογέννητο μωρό, μπορούμε να προκαλέσουμε φόβο από τις πρώτες κιόλας μέρες της ζωής του, κάνοντας ένα δυνατό κρότο ή με το να κάνουμε πως το αφήνουμε να πέσει. Αυτό συμβαίνει γιατί ορισμένες λειτουργίες όπως η ακοή και η ισορροπία έχουν κυρίαρχη σημασία για το βρέφος, αφού τώρα αρχίζουν να αναπτύσσονται.

*Από τον 7^ο μήνα και μετά, το μωρό αλλάζει στάση απέναντι στους αγνώστους. Τότε εμφανίζονται το άγχος προς τα ξένα πρόσωπα, το οποίο θα αρχίσει να υποχωρεί από τον 12^ο μήνα και το άγχος του αποχωρισμού, το οποίο θα αρχίσει να υποχωρεί γύρω στο 3^ο έτος.

*Από ενός έως τριών ετών, τα παιδιά αρχίζουν να κάνουν καινούργιες γνωριμίες και να ζουν καινούριες καταστάσεις. Τότε εμφανίζεται ο φόβος για το γιατρό και ο φόβος για τα ζώα, συνήθως όταν έχει προηγηθεί μια αρνητική εμπειρία, όπως για παράδειγμα μια επίσκεψη στο γιατρό η οποία τρόμαξε το παιδί ή το έκανε να πονέσει.

*Μετά την ηλικία των δύο ετών, το παιδί γίνεται όλο και πιο ανεξάρτητο, ενώ η φαντασία του αρχίζει να αναπτύσσεται. Τώρα δεν φοβάται μόνο πραγματικές καταστάσεις, αλλά καταστάσεις που δεν μπορεί να ελέγξει καθώς και τον δικό του εσωτερικό κόσμο. Εμφανίζεται λοιπόν ο φόβος για το σκοτάδι, τους κεραυνούς και τις αστραπές.

*Στα παιδιά τριών έως έξι ετών, η φαντασία αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο, όπως επίσης και οι γνώσεις τους για τη ζωή. Έτσι εμφανίζονται φόβοι που συνδέονται με γεγονότα ή καταστάσεις που προκαλούν ανασφάλεια. Ο φόβος για τα τέρατα, ο φόβος της ασθένειας, ο φόβος της αποτυχίας.

*Από την ηλικία των έξι ετών, οι φόβοι αφορούν περισσότερο την καθημερινή ζωή. Φοβάται μην χτυπήσει, μην πάθει κάτι είτε αυτό είτε οι γονείς του, ενώ εμφανίζεται και ο φόβος του θανάτου, ο οποίος γίνεται πιο έντονος συνήθως γύρω στην ηλικία των οχτώ ετών.

*Περίπου στην ηλικία των οχτώ ή εννέα ετών, οι φόβοι του παιδιού αρχίζουν σταδιακά να ελαττώνονται.

Όταν οι γονείς δημιουργούν φόβους

Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, οι περισσότεροι επίκτητοι φόβοι δημιουργούνται στα παιδιά από τους ίδιους τους γονείς, χωρίς απαραίτητα οι ίδιοι να το καταλαβαίνουν. Υπάρχουν γονείς που άθελά τους μαθαίνουν στο παιδί τους να φοβάται. Μέσα από απειλές και τιμωρίες που προκαλούν τρόμο, μπορεί να πετυχαίνουν συχνά το στόχο τους, όπως για παράδειγμα να πάει το παιδί για ύπνο για να μην έρθει ο μπαμπούλας και το βρει ξύπνιο ή να φάει το φαγητό του για να μην το πάρει η αστυνομία, παράλληλα όμως δημιουργούν το φόβο μέσα του. Και μόνο στο άκουσμα της απειλής αυτής, το παιδί νιώθει πως πραγματικά κινδυνεύει από τα πρόσωπα αυτά, φανταστικά ή υπαρκτά και τρέμει στην ιδέα ότι μπορεί κάποια στιγμή να εμφανιστούν στο δρόμο του. Και αυτή η αντίληψη είναι πολύ ισχυρή, αφού υποστηρίζεται από τα πιο ισχυρά πρόσωπα της ζωής του, τους γονείς του.

Είναι θέμα αντιμετώπισης

Για το παιδί είναι πολύ σημαντική η στάση των γονέων του απέναντί του, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο οι ίδιοι ζουν. Έτσι, όταν αυτοί είναι υπερβολικά προστατευτικοί, μαθαίνει πως προστατεύεται τόσο, γιατί υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι στον κόσμο που μάλλον δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του. Όταν αδιαφορούν ή υποτιμούν τους φόβους του, χωρίς να δημιουργούν ένα ασφαλές γι’ αυτό περιβάλλον, δεν το βοηθούν να βρει τη δύναμη να τους καταπολεμήσει. Και όταν οι ίδιοι είναι γεμάτοι φόβους, μαθαίνει να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις όπως εκείνοι. Με φόβο.

Τι μπορούμε να κάνουμε:

*Κάντε διάλογο. Μιλήστε στο παιδί σας με λόγια που ταιριάζουν στην ηλικία του. Αν για παράδειγμα πρόκειται για κάποιο φυσικό φαινόμενο, εξηγήστε του τι είναι αυτό που συμβαίνει. Συζητήστε ακόμα και αν πρόκειται για έναν «παράλογο φόβο». Μην ξεχνάτε ότι για το παιδί ο φόβος αυτός είναι υπαρκτός.

*Προσπαθήστε όχι μόνο να καθησυχάσετε τους φόβους του, αλλά και να το βοηθήσετε να τους αντιμετωπίσει, δείχνοντας πάνω απ’ όλα εσείς ήρεμοι. Μη φοβάστε το φόβο του. Δείξτε του πως και εσείς αλλά και το ίδιο μπορείτε να τους αντιμετωπίσετε. Εξηγήστε του πως όλοι οι άνθρωποι έχουν φόβους. Το δικό σας παράδειγμα μπορεί να βοηθήσει.

*Καλλιεργήστε ένα αίσθημα ασφάλειας. Το καλύτερο για να νιώσει ασφαλές ένα παιδί, είναι μια σταθερή στάση και συμπεριφορά, που του δείχνει τι μπορεί να κάνει για να αντιμετωπίσει το φόβο του.

*Βοηθήστε το να χτίσει την αυτοπεποίθησή του και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Σχολιάστε την προσπάθεια και όχι το αποτέλεσμα. Ενθαρρύνετε το να συνεχίσει και να μην τα παρατήσει στην καταπολέμηση του φόβου του.

*Μάθετε να ακούτε το παιδί σας. Πολλές φορές πίσω από τις λέξεις ανακαλύπτουμε τις πιο σημαντικές πληροφορίες.

Αποφύγετε:

*Τις απειλές για ζώα, φανταστικά ή υπαρκτά άτομα που μπορεί να το βλάψουν αν δεν κάνει αυτό που του λέτε.

*Να το προσβάλλετε όταν δείχνει φόβο, ακόμα και για κάτι που φαίνεται αστείο. Με το να του λέτε «μην κάνεις σαν μωρό», το μόνο που καταφέρνετε είναι να υποτιμάτε ένα τεράστιο γι’ αυτά πρόβλημα.

*Να το πιέζετε πολύ να ξεπεράσει το φόβο του. Είναι μια τακτική που τις περισσότερες φορές έχει τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Για ήσυχα βράδια...

Ένας από τους πιο συχνούς φόβους, είναι ο φόβος για το σκοτάδι, αφού ελάχιστα είναι τα παιδιά που μεταξύ δύο και πέντε ετών δεν τον παρουσιάζουν. Αρχίζουν οι δυσκολίες την ώρα του ύπνου και τα συχνά ξυπνήματα μέσα στη νύχτα. Παράπονα για την πόρτα που κλείνει, για το ότι δεν υπάρχει φως, αλλά και για το φόβο μήπως εμφανιστεί κάποιος μέσα στο σκοτάδι. Μια μάγισσα, ένα τέρας, ή ο λύκος από τα παραμύθια. Συνήθως αυτός ο φόβος εμφανίζεται σε μια σημαντική στιγμή για το παιδί, όπως όταν μαθαίνει κάτι καινούριο ή τη στιγμή που γίνεται μια αλλαγή στη ζωή του. Ο βαθύτερος λόγος του φόβο αυτού, είναι το άγχος του παιδιού πως θα χάσει τα σημεία αναφοράς του. Μέσα στο σκοτάδι δεν βλέπει τα πρόσωπα που το προστατεύουν, αλλά ούτε το χώρο στον οποίο βρίσκεται.

Σε αυτή την περίπτωση, σκεφτείτε πρακτικούς τρόπους για να βοηθήσετε το παιδί.

*Καθησυχάστε το και μιλήστε του την ώρα που ξυπνάει.

*Δείξε του πως δεν υπάρχει λόγος να φοβάται, δείξτε του πως δεν είναι κανείς εκεί.

*Ένα φωτάκι αναμένο, θα μπορούσε να διαλύσει το σκοτάδι και να δώσει τη δυνατότητα στο παιδί να βλέπει μέσα σε αυτό.

*Βοηθήστε το παιδί να νιώσει ασφάλεια στο χώρο του.

Άλλο φόβος και άλλο φοβία

Ας δούμε πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε το φόβο από τη φοβία, χρησιμοποιώντας ένα παράδειγμα. Φανταστείτε ένα παιδί που φοβάται να πάει για πρώτη φορά στο σχολείο. Ύστερα όμως από την υποστήριξη των γονιών του πηγαίνει, παρόλο που στην αρχή δεν ένιωθε πολύ καλά. Φανταστείτε τώρα ένα παιδί που για αρκετό διάστημα, αρνείται να πάει στο σχολείο, γιατί πονάει πολύ η κοιλιά του, ενώ όταν πηγαίνει ζητάει τη μαμά του για να φύγει, χωρίς ουσιαστικά να υπάρχει λόγος. Ό,τι κι αν έχουν κάνει οι γονείς του δεν βοηθάει και το παιδί αρνείται να πάει σχολείο.

Υπάρχουν παιδιά, όπως και ενήλικες, που ο φόβος τους είναι πολύ έντονος, παραπάνω από το φυσιολογικό. Όπως αναφέραμε και πριν, ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του παιδιού, σε γεγονότα ή καταστάσεις που νιώθει πως το απειλούν. Βασίζεται δηλαδή σε κάτι υπαρκτό, όπως συμβαίνει στο πρώτο παράδειγμα που το παιδί φοβάται μια καινούρια εμπειρία. Η φοβία, είναι ένας έντονος και παράλογος φόβος για κάτι, ο οποίος είναι τόσο ισχυρός ώστε δυσκολεύει την καθημερινή ζωή του παιδιού, προκαλώντας του μεγάλη ένταση, όπως συμβαίνει στο δεύτερο παράδειγμα.

Πότε χρειάζεται η βοήθεια ειδικού

Συνήθως οι παιδικοί φόβοι με τον καιρό υποχωρούν. Όταν όμως βλέπετε πως αυτοί επιμένουν και δυσκολεύουν το παιδί, ή όταν αντιληφθείτε πως δεν πρόκειται για φόβο αλλά για φοβία, καλό είναι να ζητήσετε τη βοήθεια ενός ειδικού.

5 παιχνίδια - καθημερινές δραστηριότητες, που βοηθούν στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας του παιδιού σας.

5 παιχνίδια - καθημερινές δραστηριότητες, που βοηθούν στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας του παιδιού σας.

Εμείς σας προτείνουμε τα παρακάτω παιχνίδια που μπορείτε να παίζετε με το παιδί σας. Ωστόσο η φαντασία και η δημιουργικότητα είναι αυτό που ανεπιφύλακτα συστήνουμε.

1.Ώρα για πλυντήριο!

Προσπαθήστε αυτή την καθημερινή σας δραστηριότητα να την μετατρέψετε σε ένα παιχνίδι με το παιδί σας. Εξηγείστε στο παιδί σας ότι πρέπει να δημιουργήσει τρεις διαφορετικές στοίβες με τα άπλυτα ρούχα σας, μία με άσπρα, μία με μαύρα, μία με χρωματιστά. Κάθε φορά που ξεχωρίζει τα ρούχα του ζητάτε να τα ονομάζει και να σας λέει το χρώμα του, ή ότι άλλο μπορεί το ίδιο το παιδί να σκεφτεί για τα ρούχα της οικογένειας. Όσο βαρετά ή αστεία και αν φαίνονται κάποια πράγματα για εμάς τους «μεγάλους» για τα παιδιά μπορεί να αποτελεί ένα πολύ διασκεδαστικό παιχνίδι. Τολμήστε το!

2.Μια βόλτα στον μανάβη!

Αγοράστε φρούτα και λαχανικά μαζί με το παιδί σας. Περιγράψτε πως είναι τα φρούτα και τα λαχανικά που αγοράσατε: μαλακά, σκληρά, λεία, με χνούδι, το χρώμα τους, πως μυρίζουν, τι γεύση έχουν. Εξηγήστε στο παιδί την σημασία της υγιεινής διατροφής! Παραθέστε ζώα που τρέφονται με τα αντίστοιχα φρούτα ή λαχανικά και συνεχίστε με τα φαγητά που εμείς μπορούμε να φτιάξουμε με καθένα από αυτά.

3.Ο Σίμος λέει είναι ώρα για μπάνιο!

Κάντε το μπάνιο του παιδιού σας παιχνίδι! Παίξτε «Ο Σίμος λέει…», κατά το “Simon says…”. Το παιδί καλείτε να πλένει τα μέρη του σώματος όπου ο Σίμος λέει. Δεν πρέπει να κάνει ζαβολιές αλλά να πλένει τα μέρη του σώματος μόνο όταν τα λέει ο Σίμος. Έτσι ενισχύουμε το κομμάτι της σωματογνωσίας. Το παιδί αρχικά αναγνωρίζει τα μέρη του σώματος και μεγαλώνοντας είναι σε θέση και να τα ονομάζει.

4.Ώρα να συμμαζέψουμε!

Μάθετε στο παιδί σας ότι πρέπει πάντα στο τέλος της ημέρας, ή όποτε εσείς ορίσετε, να μαζεύει τα παιχνίδια του. Ακόμα και αυτό μπορεί να γίνει ένα ευχάριστο παιχνίδι. Θα διευκολύνετε το παιδί σας αν έχετε μεγάλα κουτιά ή ντουλάπια όπου το παιδί θα μπορεί να αποθηκεύει τα παιχνίδια του χωρίζοντάς τα σε κατηγορίες π.χ. ζώα, κουζινικά, κούκλες, μπογιές και μαρκαδόρους, τουβλάκια κτλ. Είναι σημαντικό το παιδί να μπορεί να κατηγοριοποιεί τα διάφορα αντικείμενα με βάση κάποιο κοινό χαρακτηριστικό (ζώα, εργαλεία κλπ), όπως επίσης και να ανακαλεί απ’ τη μνήμη του μέρη μιας κατηγορίας.

5.Ώρα για ψώνια!

Κάντε μαζί την προετοιμασία για τα ψώνια και στη συνέχεια χρησιμοποιήστε το παιδί ως βοηθό σας. Πριν του ζητήσετε να σας συνοδεύσει στη βόλτα για τα ψώνια σας, εξηγήστε στο παιδί τι ψωνίζετε από κάθε μαγαζί π.χ. φούρνος-ψωμί, κουλούρια, χασάπης-κρέας, κιμά, μανάβης-φρούτα, λαχανικά, σουπερμάρκετ-φαγητά, τρόφιμα. Στη συνέχεια πείτε του τα ψώνια που έχετε να κάνετε και ζητήστε από το παιδί να σας πει σε ποιο μαγαζί θα πρέπει να πάτε για τα ψώνια που του αναφέρετε. Ζητήστε από το παιδί να σας πει τι άλλο θα βρει στο συγκεκριμένο κατάστημα. Ενδεχομένως να ζητήσετε από το παιδί να φτιάξει μαζί σας την λίστα για τα ψώνια (αν είναι παιδί προσχολικής ηλικίας μπορεί να ζωγραφίσει τα ψώνια που θα χρειαστείτε). Επιλέξτε να κάνετε αυτό το παιχνίδι κάποια στιγμή που θα έχετε αρκετό χρόνο. Δεν θέλουμε το ευχάριστο αυτό παιχνίδι να καταλήξει σε «τσακωμό».

Ασφάλεια – Ανασφάλεια

Είναι μεγάλος πειρασμός να μην προχωρούμε, να μένουμε εκεί που βρισκόμαστε, να πισωδρομούμε, με άλλα λόγια να βασιζόμαστε σ’ αυτά που έχουμε, γιατί ο,τι έχουμε, το γνωρίζουμε. Μπορούμε να στηριχτούμε σ’ αυτό, να αισθανθούμε ασφαλείς μέσα του. Φοβόμαστε, κι έτσι αποφεύγουμε να κάνουμε ένα βήμα προς το άγνωστο, το αβέβαιο. Γιατί πραγματικά, αν το βήμα μπορεί να μη μας φανεί ριψοκίνδυνο αφού το κάνουμε, πριν το κάνουμε οι προοπτικές μας φαίνονται πολύ ριψοκίνδυνες, και κατά συνέπεια τρομακτικές. Μόνο το παλιό, το δοκιμασμένο δίνει την αίσθηση της ασφάλειας· ή έτσι τουλάχιστο φαίνεται. Κάθε καινούργιο βήμα έχει μέσα του τον κίνδυνο της αποτυχίας, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι φοβούνται τόσο πολύ την ελευθερία. Βέβαια, σε κάθε στάδιο της ζωής μας το παλιό και το συνηθισμένο είναι διαφορετικά. Όταν είμαστε βρέφη, έχουμε μόνο το σώμα μας και το στήθος της μητέρας μας (αρχικά μη διαφοροποιημένα). Έπειτα αρχίζουμε να προσανατολιζόμαστε προς τον κόσμο, ξεκινώντας τη διαδικασία που χρειάζεται για να βρούμε μια θέση και για τον εαυτό μας μέσα σ’ αυτόν. Αρχίζουμε να θέλουμε να έχουμε πράγματα· έχουμε τη μητέρα μας, τον πατέρα, τ’ αδέρφια, τα παιχνίδια. Αργότερα, αποκτάμε γνώσεις, δουλειά, κοινωνική θέση, σύζυγο, παιδιά, και τότε έχουμε ένα είδος μετα-ζωής, όταν πια αποκτάμε ένα τάφο, μια ασφάλεια ζωής και κάνουμε τη «διαθήκη» μας. Παρόλη όμως την ασφάλεια του έχει, οι άνθρωποι συνήθως θαυμάζουν εκείνους που ανοίγουν καινούργια μονοπάτια, που έχουν το κουράγιο να προχωρούν. Στη μυθο- λογία, αυτός ο τρόπος ύπαρξης αντιπροσωπεύεται συμβολικά από τον ήρωα. Ήρωες είναι εκείνοι που έχουν το θάρρος ν’ αφήσουν ο,τι έχουν —τη γη τους, την οικογένεια τους, την περιουσία τους — και να φύγουν, όχι χωρίς φόβο αλλά και χωρίς να υποκύπτουν στο φόβο τους. Στη βουδιστική παράδοση, ο Βούδας είναι ο ήρωας που αφήνει όλη του την περιουσία, όλη τη σιγουριά που υπάρχει στην ινδουιστική θεολογία –τη θέση του, την οικογένεια του — και προχωράει σε μια ζωή πέρα από δεσμεύσεις. Ο Αβραάμ και ο Μωυσής είναι ήρωες στην εβραϊκή παράδοση. Ο Χριστιανός ήρωας είναι ο Ιησούς, που δεν είχε τίποτα και — στα μάτια του κόσμου — δεν ήταν τίποτα. Η δράση του όμως βγαίνει μέσα από την πληρότητα που του δίνει η αγάπη του για όλα τα ανθρώπινα πλάσματα. Οι Έλληνες έχουν κοσμικούς ήρωες, που σκοπός τους είναι η ικανοποίηση της αλαζονείας τους, η κυριαρχία. Παρόλα αυτά, όμοια με τους πνευματικούς ήρωες, ο Ηρακλής και ο Οδυσσέας προχωρούν χωρίς να δειλιάζουν μπροστά στους κινδύνους που τους περιμένουν. Οι ήρωες των παραμυθιών λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο: φεύγουν, τραβάνε μπροστά και υπομένουν την ανασφάλεια. Θαυμάζουμε αυτούς τους ήρωες, γιατί βαθιά μέσα μας αισθανόμαστε ότι θα θέλαμε να είμαστε σαν κι αυτούς – αν βέβαια μπορούσαμε. Αλλά με το φόβο που έχουμε, πιστεύουμε ότι δε μπορούμε να γίνουμε έτσι, μόνο οι ήρωες μπορούν. Οι ήρωες γίνονται είδωλα. Προβάλλουμε σ’ αυτούς τη δική μας ικανότητα κίνησης, και μετά μένουμε εκεί που ήμασταν —«γιατί δεν είμαστε ήρωες».
Όλη αυτή η ανάλυση ίσως φαίνεται να υπονοεί ότι το να είσαι ήρωας είναι επιθυμητό, είναι όμως ταυτόχρονα ανόητο και ενάντια στο συμφέρον σου. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Τα άτομα τα επιφυλακτικά, τα κτητικά άτομα απολαμβάνουν την ασφάλεια, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ ανασφαλή. Εξαρτιόνται από αυτά που έχουν: χρήματα, κύρος, το εγώ τους — δηλαδή από πράγματα που είναι έξω απ’ αυτούς. Τι θα γίνουν όμως αν χάσουν ο,τι έχουν; Γιατί, πραγματικά, οτιδήποτε κι αν έχει κανείς μπορεί να χαθεί. Είναι πιθανό ότι η περιουσία μπορεί να χαθεί -και μαζί της τόσο η θέση όσο και οι φίλοι — και σε κάθε στιγμή ο καθένας μπορεί, και αργά ή γρήγορα θα υποχρεωθεί, να χάσει τη ζωή του. Αν είμαι ο,τι έχω κι αν ό,τι έχω χαθεί, τότε ποιος είμαι; Τίποτ’ άλλο, από μια νικημένη, άδεια, αξιολύπητη μαρτυρία ενός λαθεμένου τρόπου ζωής. Επειδή μπορεί να χάσω ο,τι έχω, είμαι αναγκαστικά συνεχώς ανήσυχος ότι θα χάσω αυτά που έχω. Φοβάμαι τους κλέφτες, τις οικονομικές αλλαγές, τις επαναστάσεις, τις αρρώστιες, το θάνατο · φοβάμαι ακόμα την αγάπη, την ελευθερία, την ανάπτυξη, την αλλαγή, το άγνωστο. Έτσι είμαι συνέχεια ανήσυχος, υποφέροντας από χρόνια υποχονδρία, που δε συνεπάγεται μόνο την απώλεια της υγείας μου αλλά και οποιουδήποτε άλλου αποκτήματος μου. Γίνομαι άνθρωπος αμυντικός, σκληρός, καχύποπτος, μοναχικός, που παρασύρομαι από την ανάγκη να έχω όλο και περισσότερα για να νιώθω μεγαλύτερη ασφάλεια. Ο Ίψεν έχει δώσει μια ωραία περιγραφή αυτού του εγωκεντρικού ανθρώπου στον Πέερ Γκύντ. Ο ήρωας είναι γεμάτος μόνο από τον εαυτό του. Μέσα στον απέραντο εγωισμό του πιστεύει ότι αυτός είναι ο εαυτός του, γιατί αυτός είναι ένα «σύμπλεγμα από επιθυμίες». Στο τέλος της ζωής του αναγνωρίζει, ότι, επειδή όλη του η ύπαρξη ήταν χτισμένη πάνω στην ιδιοκτησία του, δεν κατάφερε ποτέ να είναι ο εαυτός του. Ένιωθε ότι ήταν ένα κρεμμύδι χωρίς ψίχα, ένας μισοτελειωμένος άνθρωπος που ποτέ δεν υπήρξε ο εαυτός του. Η αγωνία και η ανασφάλεια που προκαλείται από τον κίνδυνο να χάσει κανείς ό,τι έχει, δεν υπάρχει στους ανθρώπους που προσπαθούν να είναι. Αν είμαι αυτός που είμαι και όχι αυτό που έχω, τότε κανένας δε μπορεί να μου στερήσει ή να με απειλήσει για την ασφάλεια και την αίσθηση της ταυτότητας μου. Το κέντρο μου είναι μέσα μου, η δυνατότητα μου να υπάρχω και να εκφράζω τις βασικές μου δυνάμεις είναι κομμάτι της δομής του χαρακτήρα μου και εξαρτάται από εμένα. Αυτό βέβαια αληθεύει σε φυσιολογικές συνθήκες ζωής, όχι σε περιπτώσεις αρρώστιας, αναπηρίας, βασανισμού ή άλλες συνθήκες ισχυρών εξωτερικών περιορισμών. Ενώ το έχει βασίζεται σε κάποιο πράγμα που φθείρεται με τη χρήση, το είναι αναπτύσσεται με την εξάσκηση. (Η «φλεγόμενη βάτος» που δεν καίγεται είναι ο βιβλικός συμβολισμός γι’ αυτό το παράδοξο). Οι δυνάμεις της λογικής, της αγάπης, της καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας, όλες οι βασικές δυνάμεις αναπτύσσονται μέσα από τη διαδικασία της έκφρασης τους. Ο,τι ξοδεύεται δεν πάει χαμένο, αντίθετα ο,τι φυλάγεται είναι χαμένο. Όταν προσπαθώ να είμαι, ή μόνη απειλή για την ασφάλεια μου βρίσκεται μέσα μου: στην έλλειψη πίστης στη ζωή και στις δημιουργικές μου ικανότητες, στις τάσεις πισωδρόμησης, στην εσωτερική μαλθακότητα και στην προθυμία ν’ αφήσω τους άλλους ν’ αναλάβουν τη ζωή μου. Αλλά αυτοί οι κίνδυνοι εξαφανίζονται, δεν είναι συστατικά του είναι, ενώ ο κίνδυνος της απώλειας είναι έμφυτος στο έχει.

Erich Fromm, Να έχεις ή να είσαι; (εκδ. Μπουκουμάνη) – (Απόσπασμα από το κεφάλαιο VI, Άλλες Απόψεις του Έχει και του Είναι.)

«Θα μου το πάρεις;» Όχι, δεν έχουμε λεφτά…

Πώς μπορεί ένας γονιός να διαχειριστεί τα καταναλωτικά «θέλω» του παιδιού του εν μέσω οικονομικής κρίσης; Πώς να του πει ότι δεν μπορεί να έχει το τάδε ή το δείνα αγαθό, ότι οι διακοπές θα είναι μικρότερες, ελάχιστες ή… καθόλου;

Μπορεί ένα γονιός να βοηθήσει το παιδί του να γίνει ένας συνετός καταναλωτής μεγαλώνοντας; Η συζήτηση με την κ. Μαρία Γιούργη, Msc, ψυχοπαιδαγωγό, βοηθά να φωτίσουμε δυσάρεστες όψεις της οικονομικής, και όχι μόνο, καθημερινότητας.

Τι κάναμε πριν την κρίση…;

Μπορεί η οικονομική δυσφορία της τρέχουσας περιόδου να αφορά τους ενήλικες, έχει όμως αντίκτυπο και στην καθημερινή ζωή της οικογένειας, άρα και των παιδιών. Πολλοί γονείς αγωνιούν, νιώθουν στριμωγμένοι, νιώθουν ως και ενοχές όταν δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις καταναλωτικές ορέξεις των μικρών τους. Όλα αυτά όμως δεν πέφτουν ξαφνικά από τον ουρανό. Οι γονείς είχαν συγκεκριμένη καταναλωτική συμπεριφορά πριν το ξέσπασμα της κρίσης, συγκεκριμένες σχέσεις με το χρήμα και τη θέση του στη ζωή τους και όλα αυτά είχαν περάσει και στο παιδί ως μοντέλο συμπεριφοράς. «Δεν θα κουραστούμε ποτέ να λέμε ότι το παράδειγμα των γονιών, οι αξίες και η κουλτούρα της οικογένειας, σε κάθε επίπεδο, άρα και στην διαχείριση του χρήματος, είναι αυτό που διαμορφώνει τις συμπεριφορές των παιδιών απέναντι σε όλα τα θέματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν», λέει η κ. Γιούργη.

Ενδιδοντας στις πιέσεις λόγω ενοχών

Πολύ συχνά, τις τελευταίες δεκαετίες, οι γονείς επενδύουν σε υλικά αντικείμενα ως αντιστάθμισμα της έλλειψης ελεύθερου χρόνου που δεν μπορούν να αφιερώσουν στα παιδιά τους. Έτσι διαχειρίζονται συνειδητές και ασυνείδητες ενοχές ανεπάρκειας απέναντι στο παιδί με υπερπροσφορά αντικειμένων-δώρων. Του μεταδίδουν έτσι την πληροφορία ότι τα δώρα αντικαθιστούν την διάθεση χρόνου αλλά και τα συναισθήματα! «Υπάρχει επίσης και η μεταβλητή του κοινωνικού περίγυρου: μπορεί το δικό μας το παιδί να μην είναι τόσο εκτεθειμένο σε τέτοιου τύπου καταναλωτισμό, η κοινωνία που ζούμε όμως είναι εξαιρετικά καταναλωτική και πολύ εύκολα κάνει και τα παιδιά μας καταναλωτικά όντα» σημειώνει η ίδια.

Δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο!

Ο διάλογος τείνει να γίνει λέξη μαϊντανός και έννοια παρεξηγημένη: και γιατί είναι μια μόνιμη επωδός σχεδόν για όλα. Κι όμως είναι το πιο πολύτιμο εργαλείο για να ανοίγουμε διόδους επικοινωνίας με τα παιδιά μας. Το ζήτημα είναι, ποιος διάλογος;

«Οι γονείς πρέπει πρώτα απ’ όλα, με τη δική τους θέση να βοηθήσουν τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν γιατί θέλουν ένα αντικείμενο, αν είναι τόσο σημαντικό όσο αρχικά φαίνεται και τι εναλλακτικές μπορεί να υπάρχουν», συμβουλεύει η κ. Γιούργη. «Είναι ουσιώδους σημασίας οι αξίες που περνούν και οι ίδιοι οι γονείς στη συζήτηση. Σε ποιο μοντέλο ανήκει η οικογένεια; στο “έχω” ή στο “είμαι”; Ξέρουμε ακόμη ότι είναι πραγματικά σημαντικό τι εκπέμπει ο γονιός κι αν αυτό που εκπέμπει συνάδει με αυτό που λέει. Τι πιστεύει δηλαδή επί της ουσίας. Αν, για παράδειγμα, προσπαθεί να πείσει το παιδί ότι δεν χρειάζεται να έχει το τάδε αντικείμενο για να είναι κάποιος ή επειδή το έχει ο συμμαθητής στο σχολείο, μόνο και μόνο επειδή δεν μπορεί να το αγοράσει ή επειδή είναι «πολιτικώς ορθό», αλλά βαθιά μέσα του νιώθει ενοχές επειδή ακριβώς δεν μπορεί να του το πάρει, τότε είναι δύσκολο να αφομοιώσει το παιδί τις «καλοπροαίρετες» παιδαγωγικές συμβουλές.

Με δυο λόγια

Αν δηλαδή τσακίζεις τα μαγαζιά κάνοντας shopping therapy όταν αντιμετωπίζεις μια δυσκολία για να νιώσεις καλά, πώς θα πείσεις το παιδί σου ότι οι δυσκολίες αντιμετωπίζονται με ουσιαστική επικοινωνία και με την ανάπτυξη της προσωπικότητας; Ή αν οι πιστωτικές κάρτες γίνονταν συχνά προέκταση του χεριού σου για άμεση ικανοποίηση, και αντίστοιχη συσσώρευση χρεών, πώς θα πείσεις το παιδάκι σου για τη θέσπιση ορίων και την προσεκτική τήρησή τους;

Επένδυσε στη σχέση

Η κρίση είναι μια ευκαιρία να μαζευτούμε και να επιστρέψουμε στην ουσιαστική επικοινωνία και στη σχέση μεταξύ των μελών μιας οικογένειας. Η μεγάλη κατανάλωση με την μορφή χαρίσματος και δώρου λειτουργεί έτσι κι αλλιώς βραχυπρόθεσμα γιατί δεν καλύπτει τα αληθινά ελλείμματα που δημιουργεί η απουσία επαφής, ανταλλαγής συναισθημάτων, γνώσης και ζεστασιάς που τόσο ανάγκη έχει το παιδί, αλλά και οι γονείς! Έτσι και πάλι με ένα νέο δώρο θα πρέπει να κουκουλώσουμε το κενό, λίγο αργότερα με άλλο και με άλλο…Η σχέση πρέπει να συνίσταται σε ψυχική επαφή και αλληλέγγυες συμπεριφορές και όχι απλώς, ή κυρίως, σε διακίνηση καταναλωτικών εμπορευμάτων! Κάνουμε πράγματα με τα παιδιά μας για να είμαστε μαζί, όχι για να μας αφήνουν ήσυχους…».

Βοήθησε να προσαρμόζονται

Ο βαθμός προσαρμοστικότητας που έχουμε καλλιεργήσει στα παιδιά μας για τις δυσκολίες της καθημερινότητας, συμπεριλαμβανομένης και της οικονομικής κρίσης, είναι ανεκτίμητο εφόδιο για να τα καταφέρουν στη ζωή τους. Η άρνηση του ότι υπάρχουν δυσκολίες δεν είναι υγιής στάση.

«Υγιές είναι να κατανοήσει το παιδί ότι οι δυσκολίες είναι διαχειρίσιμες, ότι είναι κομμάτι της ζωής και ότι πρέπει να μαθαίνουμε να τις αντιμετωπίζουμε με θετική σκέψη» υπογραμμίζει η κ Γιούργη. Τα αρνητικά συναισθήματα δεν τα αγνοούμε, δεν τα αποδιώχνουμε γιατί είναι φυσιολογικά, αλλά τα αξιοποιούμε και μαθαίνουμε απ’ αυτά. Μαθαίνουμε στα παιδιά να διαχειρίζονται το θυμό τους, την απογοήτευσή τους και το φόβο τους. Μπροστά στην κρίση δεν λειτουργούμε ούτε με αδιαφορία αλλά ούτε και με πανικό».

Κράτησε κοινή στάση

«Βάση για την αντιμετώπιση της κρίσης αλλά και της “κρίσης” που πιάνει τα παιδιά όταν θέλουν να αγοράσουν κάτι είναι η κοινή στάση των γονέων. Δεν αφήνει ο μπαμπάς αλλά κρυφά η μαμά θα το βολέψει, ή το αντίθετο. Οι γονείς πρέπει να είναι σε κοινό μέτωπο, ακόμα κι αν κάνουν κάποιο λάθος χειρισμό. Είναι καλύτερα να γίνει ένα λάθος από κοινού, παρά να παίρνει το παιδί διπλά μηνύματα. Δεν το βοηθά καθόλου στη δική του σταθερότητα, δεν τίθενται σωστά τα όρια».

Πέρασε στην πράξη

• Δεν συζητάμε τα οικονομικά ζητήματα με τα παιδιά.. Φροντίζουμε να τους «περνάμε» ότι τα πράγματα είναι διαχειρίσιμα.
• Όταν πηγαίνεις για ψώνια με τα παιδιά, καθόρισε από πριν πόσα χρήματα έχεις να ξοδέψεις: βάσει αυτών μπορούν να ζητήσουν κάτι και για εκείνα.
• Δώσε τους επιλογές και εναλλακτικές: «στο σούπερ-μάρκετ θα πάρεις σοκολάτα ή παγωτό;» Αν θέλει να πάρει και κάτι άλλο καθόρισε ξεκάθαρα τις συνέπειες: «Αν πάρεις και αυτό, τι επιλέγεις; Να μη φας παγωτό μέχρι την Κυριακή ή να μη δεις σήμερα την αγαπημένη σου σειρά στην τηλεόραση;» Έτσι την τελική επιλογή την κάνει το ίδιο.
• Τα παραπάνω όρια, ή όποια όρια θέτεις εσύ, πρέπει να είναι σαφή, να τηρούνται και να έχουν συνέπειες τις οποίες δεν διαπραγματεύεσαι. Αν υποχωρήσεις «μόνο για μια φορά», αυτή η φορά μπορεί εύκολα να γίνει δυο και τρεις, και τότε το παιδί θα νιώθει ότι αυτά που λες δεν είναι και πολύ δεσμευτικά.
• Αν πρέπει να το ανταμείψεις για μια θετική συμπεριφορά , π.χ. για τους βαθμούς του, η ανταμοιβή σου να είναι μεταγενέστερη κι όχι πρωθύστερη. Δηλαδή όχι: «αν πάρεις καλούς βαθμούς, θα σου πάρω ποδήλατο». Μπορείς ακόμα, αν επιθυμεί κάτι ακριβό να το παρακινήσεις να μαζέψει μέρος των χρημάτων.
• Μύησέ το στη λογική της αποταμίευσης. Το βοηθά, πέρα από το πρακτικό της μέρος, να μαθαίνει καλύτερα τα όρια, να θέτει προτεραιότητες, να έχει υπομονή και να γεύεται τους κόπους του.
• Αν φέτος οι διακοπές σας είναι λίγες ή δεν μπορείτε να πάτε καθόλου, δες τη θετική πλευρά και πρότεινε στο παιδί, αλλά και στον εαυτό σου εναλλακτικές λύσεις: επισκεφτείτε παιδικά μουσεία που κάνουν πολύ καλή δουλειά με το παιδί, όπως το Παιδικό Μουσείο, το Μουσείο Παιδικών Συναισθημάτων κ.α. Κάνετε πράγματα μαζί τώρα που έχετε ελεύθερο χρόνο: μαστορέψτε, ζωγραφίστε, πηγαίνετε ωραίες βόλτες, διαβάστε, αυτοσχεδιάστε. Πράγματα που δεν ανταλλάσσονται με χρήμα και που μοιάζει εξαιτίας του να έχουμε ξεχάσει, ή έστω, παραμερίσει την εξαιρετική τους σημασία στη ζωή μας.

Aπο την Κατερίνα Μαγγανά, ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια

Πηγή: womenonly.gr

Ο δεκάλογος της ισορροπημένης μαμάς!

Είναι τα νεύρα σας τεντωμένα; Μήπως ο ελεύθερος χρόνος σας τείνει να εξαφανιστεί; Μαμάδες, ιδού δέκα συμβουλές που μπορούν να σας βοηθήσουν στις δύσκολες στιγμές!

1.  Η διάθεση σας εξαρτάται από εσάς και μόνο!

Γκρινιάζει, φωνάζει, έχει κακή διάθεση. Χρειάζεται να μην επηρεάζεστε από την κακή διάθεση του παιδιού σας. Tα συναισθήματα βέβαια είναι μεταδοτικά για όλους και ιδιαίτερα μέσα στην οικογένεια. Όμως είναι απαραίτητο εσείς να βοηθάτε το παιδί σας να τα αναγνωρίσει και να τα αποδεχτεί και όχι να διακατέχεστε από αυτά. Θυμηθείτε ότι οι γονείς είναι υπεύθυνοι για το κλίμα μέσα στην οικογένεια. Σκεφτείτε ότι η γκρίνια μπορεί να οφείλεται σε κάποιο κρυολόγημα ή στην ανία που νιώθει το παιδί. Μπροστά σε μια τέτοια κατάσταση το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να του προσφέρετε μια ζεστή αγκαλιά και δυο τρυφερά λόγια ή να παίξετε μαζί του. Αφήστε το μικρό σας «δαίμονα», που δεν λέει να ησυχάσει, να εκτονωθεί. Πάρτε μια βαθιά ανάσα και συνεχίστε απτόητες.

2. Δείχνετε, όμως, την αγάπη σας!

Τα παιδιά μπορεί να γίνουν σε τέτοιο βαθμό εκνευριστικά, ώστε να σας είναι σχεδόν αδύνατο να συγκρατήσετε τα νεύρα σας και να δείξετε την αγάπη σας. Αυτή τη στιγμή είναι που σας χρειάζονται περισσότερο. Τα πείσματα που κάνουν ή η αντιδραστικότητα μπορεί να αποτελούν τρόπους να επικοινωνήσουν ορισμένα συναισθήματα και ανάγκες τους.

3. Αυξήστε τον προσωπικό σας ελεύθερο χρόνο!

Συνήθως, οι μητέρες ζουν μέσα σε μια διαρκή ένταση: βραδιές χωρίς ύπνο γιατί το μωρό κλαίει, αγωνία όταν του βγαίνουν τα δοντάκια, βουνά από άπλυτα ρούχα, πείσματα. Μην αφήνετε τις δυσκολίες να σας καταβάλλουν. Σκεφτείτε ότι όλα αυτά αντιμετωπίζονται καλύτερα όταν επιτρέπετε στον εαυτό σας στιγμές ξεκούρασης και χαλάρωσης. Αυτές οι στιγμές θα πρέπει να είναι αυστηρά προγραμματισμένες και να τηρούνται πιστά, αλλιώς δεν θα έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Προγραμματίστε, για παράδειγμα, τις Πέμπτες να αναλαμβάνει αποκλειστικά ο μπαμπάς τη φροντίδα του μωρού κι εσείς να βγαίνετε με τις φίλες σας ή να μένετε στο σπίτι χωρίς να κάνετε τίποτα, για να χαλαρώσετε. Δεν έχει σημασία το τι θα κάνετε σε αυτές τις στιγμές χαλάρωσης. Το πιο σημαντικό είναι να μπορέσετε να ξεφύγετε λίγο από τις σκοτούρες της καθημερινότητας και να ανακτήσετε δυνάμεις για τη συνέχεια.

4. Φροντίστε την υγεία σας!

Πολλές φορές αφιερώνετε τόσο πολύ χρόνο στη φροντίδα του παιδιού, ώστε δεν βρίσκετε το χρόνο να μαγειρέψετε για εσάς και έτσι προτιμάτε να φάτε κάτι πρόχειρο και ανθυγιεινό, με αποτέλεσμα να κάνετε κακό στην υγεία και τη σιλουέτα σας. Όσο για τον αθλητισμό, καλύτερα να τον ξεχάσει κανείς, όταν έχει να φροντίσει ένα παιδί δύο ετών. Είναι αλήθεια ότι η ενασχόληση με τις προσωπικές μας ανάγκες, όταν το παιδί είναι ακόμα μικρό και χρειάζεται τη συνεχή παρουσία μας, είναι μια υπόθεση πολύ δύσκολη. Μια μητέρα όμως που δεν είναι σε φόρμα, δεν έχει το απαραίτητο απόθεμα δυνάμεων που χρειάζεται για να μπορεί να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινότητάς της (π.χ. για να το θηλάσει, να αντέξει τις νύχτες που θα μείνει ξάγρυπνη εξαιτίας του, αλλά και για να πάει μια εκδρομή ή να παίξει μαζί του, να πάει στην δουλεία της, να καθαρίσει το σπίτι κλπ). Θυμηθείτε ότι μια υγιής μητέρα είναι η πιο ευχάριστη συντροφιά για ένα παιδί.

5. Χαλαρώστε... με τη συζήτηση

Ο εαυτός μας δεν είναι πάντα ο καλύτερος σύμβουλος όταν αντιμετωπίζουμε προβλήματα. Γι' αυτό, καλό είναι να μοιραζόμαστε τις έγνοιες και τα προβλήματά μας με άλλους ανθρώπους και να ζητάμε τη συμβουλή τους. Με τη συζήτηση μπορούμε να δούμε τα πράγματα από διαφορετική σκοπιά και να διαπιστώσουμε ότι δεν είμαστε οι μόνοι που αντιμετωπίζουμε τέτοιου είδους προβλήματα. Οι άλλες μητέρες, οι φίλες σας, ο σύζυγος είναι μερικοί με τους οποίους μπορείτε να συζητάτε τα προβλήματά σας, ενώ, αν δεν μπορούν να σας βοηθήσουν αυτοί, υπάρχουν και άλλοι πιο ειδικοί, όπως οι  ψυχολόγοι, οι παιδίατροι, οι παιδαγωγοί, οι σύμβουλοι κλπ

6. Υποχωρείτε πού και πού

«Όχι, αυτό δεν θα του περάσει», γιατί στη σχέση μας με τα παιδιά αυτό που θα πρέπει να μας διακρίνει είναι σταθερότητα και συνέπεια. Όμως, μια υπεύθυνη παιδαγωγική στάση επιβάλλεται να περιλαμβάνει και συμβιβασμούς, γιατί αλλιώς καταντά ανιαρό κυνήγι αρχών και κανόνων. Για παράδειγμα, όταν το παιδί σας επιμένει με πείσμα να γίνει το δικό του, καλό είναι καμιά φορά να υποχωρείτε στις απαιτήσεις του, υπογραμμίζοντάς του, βέβαια, ότι αυτό γίνεται κατ' εξαίρεση.  Η δική μας επιμονή και η σκληρή και αμετάβλητη θέση μπορεί να αντανακλά ένα εσωτερικό πεισματάρικο παιδί που έχει μείνει παραπονεμένο μέσα μας. Συνεπώς ξεχωρίστε ποτέ εμφανίζεται στη διαπαιδαγώγηση του δικού σας παιδιού και τιθασεύσετε το.

7. Κάντε τις νύχτες σας πιο εύκολες

Συνήθως τα παιδιά δυσκολεύονται να πέσουν για ύπνο. Γι' αυτό, καλό είναι να καθιερώσετε μικρά «τελετουργικά» πριν τον ύπνο, ώστε να κοιμούνται στην ώρα τους. Έτσι, θα βοηθήσετε όχι μόνο εκείνα, αλλά και εσάς τις ίδιες, αφού θα ξέρετε περίπου πότε θα ξυπνήσουν κι έτσι δεν θα αναγκάζεστε να μένετε ξύπνιες (ή ξύπνιοι) όλη τη νύχτα.

8. Δείξτε αποφασιστικότητα όταν πρέπει

Το παιδί σας μπορεί να θέλει να φάει 17 ζαχαρωτά, να πετάει στα άλλα παιδάκια άμμο, να μη θέλει να αλλάξει τα βρεγμένα του ρούχα. Οι μητέρες θα πρέπει να μην ανέχονται τέτοιου είδους συμπεριφορές και να τους το δείχνουν. Το να είστε συνέχεια υποχωρητικές, για να μην έρχεστε σε σύγκρουση με το παιδί σας, δεν είναι σωστός τρόπος διαπαιδαγώγησης. Μάλιστα, πολλές φορές μια τέτοια στάση οδηγεί σε λάθος αποφάσεις. Τα παιδιά χρειάζονται γονείς με πυγμή.

9. Καταστρώστε και ακολουθήστε ένα μίνι-σχέδιο

Μερικές φορές η καθημερινότητα σας απορροφά τόσο πολύ, ώστε να μη βρίσκετε το χρόνο να κάνετε έναν απολογισμό. Όποιος όμως κάνει τακτικά έναν απολογισμό της εβδομάδας (π.χ. κάθε Τρίτη βράδυ και Κυριακή πρωί) μπορεί να ελέγχει καλύτερα την κατάσταση και να προσαρμόζει ανάλογα τους στόχους του.

10. Ακολουθήστε με συνέπεια ορισμένους κανόνες

Το παιδί σάς παρακολουθεί σε κάθε σας κίνηση. Όταν δεν είστε συνεπείς στα όσα λέτε, το παιδί το αντιλαμβάνεται αμέσως και θα σας το υπενθυμίσει (π.χ. μπορεί να σας πει «Μαμά, δεν γλείφουμε το μαχαίρι!», όταν δει ότι γλείφετε το μαχαίρι). Καλό είναι, ως ενήλικοι, να το έχουμε αυτό πάντα υπόψη μας. Όμως, επειδή δεν είναι δυνατό να είναι κάποιος συνεπής 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, πολλές φορές πέφτουμε σε γκάφες. Σε μια τέτοια περίπτωση, ζητήσετε συγγνώμη από το παιδί σας και θα διαπιστώσετε κάτι πολύ σημαντικό: ότι τα παιδιά είναι πολύ επιεική με τους άλλους και συγχωρούν εύκολα.

Με την συνεργασία της κας Δήμητρα Μιχαλοπούλου (ψυχολόγος, BSc Πανεπιστήμιο Κρήτης) www.psychologosonline.blogspot.gr

- See more at: http://www.imommy.gr/mama/psychologia/article/7574/o-dekalogos-ths-mamas/#sthash.S7iuB2bd.dpuf

Φτιάξτε εύκολα, τρισδιάστατα φωτιζόμενα σύννεφα για το παιδικό δωμάτιο! Πόσο cool θα ήταν να είχατε μια τρισδιάστατη συννεφένια κατασκευή στο δωμάτιό σας; Αν νομίζετε ότι θα ήταν μεγάλη φασαρία, ακολουθήστε τις παρακάτω οδηγίες για να κάνετε ένα φοβερό 3D κρεμαστό σύννεφο!

Διαδικασία:

1). Κάντε με το σύρμα ένα στρογγυλό πλέγμα. Αντ’ αυτού θα μπορούσατε αν θέλετε να πάρετε ένα χάρτινο φωτιστικό που πωλείται πάμφθηνο στην αγορά. 

 

2). Κολλήστε με σιλικόνη το βαμβάκι γύρω γύρω στο σχήμα του σύννεφου.

3). Στο εσωτερικό τοποθετείστε τα φωτάκια και αφήστε μερικά να κρέμονται προς τα κάτω. 

 

Δείτε βήμα βήμα τη διαδικασία στο video που ακολουθεί:

Πηγή:  mamastv.gr

Τα βιβλία σ' ένα σπίτι ανεβάζουν το μορφωτικό επίπεδο των παιδιών

Τα παιδιά που ζουν σε σπίτια όπου οι γονείς διαθέτουν πολλά βιβλία, έχουν συνήθως στη συνέχεια αυξημένο μορφωτικό επίπεδο, ενώ αντίθετα τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον χωρίς βιβλία γύρω τους, εμφανίζουν αργότερα χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης (αν και πάντα υπάρχουν οι εξαιρέσεις), σύμφωνα με μια νέα αμερικανική έρευνα.

Όσο πιο πολλά βιβλία υπάρχουν σε ένα σπίτι τόσο πιο πολύ ανεβαίνει το μορφωτικό επίπεδο των παιδιών αργότερα.

Η μελέτη, που διήρκεσε 20 χρόνια, υπό την καθηγήτρια κοινωνιολογίας Μαράια Έβανς του πανεπιστημίου της Νεβάδα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είτε οι γονείς είναι πλούσιοι ή φτωχοί, είτε περισσότερο ή λιγότερο μορφωμένοι οι ίδιοι, αν διαθέτουν μια βιβλιοθήκη στο σπίτι τους, ακόμα και αν δεν είναι μεγάλη, συμβάλλουν καθοριστικά στο να αποκτήσουν τα παιδιά τους ένα καλύτερο επίπεδο εκπαίδευσης.

Η επίδραση της οικογενειακής βιβλιοθήκης στο μορφωτικό επίπεδο των παιδιών διαφέρει από χώρα σε χώρα. Στην Κίνα, για παράδειγμα, εκτιμάται ότι 500 ή περισσότερα βιβλία σε ένα σπίτι «προσθέτουν» κατά μέσο όρο 6,6 περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης, στις ΗΠΑ 2,4 χρόνια, ενώ ο μέσος παγκόσμιος όρος (με βάση στοιχεία της έρευνας σε 27 χώρες) είναι 3,2 χρόνια περισσότερης μόρφωσης.

Εδώ και χρόνια, οι επιστήμονες πίστευαν ότι ο σημαντικότερος παράγων για το μορφωτικό επίπεδο ενός παιδιού στη ζωή του (δηλαδή πόσα χρόνια συνολικά θα σπουδάσει) είναι το μορφωτικό επίπεδο των γονιών του.

Όμως η νέα έρευνα δείχνει ότι η ωφέλεια που προέρχεται από την ανατροφή ενός παιδιού σε ένα σπίτι με εκατοντάδες βιβλία (σε σχέση με την ανατροφή ενός παιδιού σε ένα περιβάλλον με ολοσχερή ή σχεδόν πλήρη έλλειψη βιβλιοθήκης), είναι ουσιαστικά ίδια με την ωφέλεια που έχει ένα παιδί, το οποίο ανατρέφεται από γονείς με πανεπιστημιακή εκπαίδευση (σε σχέση με ένα παιδί που μεγαλώνει σε μια οικογένεια με αμόρφωτους γονείς).

Η μελέτη εκτιμά ότι και οι δύο παράγοντες (τόσο η ύπαρξη μιας βιβλιοθήκης με τουλάχιστον 500 βιβλία, όσο και η ύπαρξη γονέων με ανώτατη εκπαίδευση) προσδίδουν στο παιδί, κατά μέσο όρο, 3,2 χρόνια πρόσθετης εκπαίδευσης στη ζωή του, γεγονός που έχει συνήθως ευεργετικά αποτελέσματα αργότερα (περισσότερες κοινωνικές επιλογές και δυνατότητες εύρεσης εργασίας, υψηλότερες αμοιβές κ.α.).

Σύμφωνα με την Έβανς, τα παιδιά εκείνα που αναλογικά ωφελούνται περισσότερο από τα βιβλία, είναι όσα προέρχονται από γονείς με χαμηλότερη μόρφωση, οι οποίοι όμως φροντίζουν να έχουν βιβλιοθήκη στο σπίτι τους.

Η αγορά βιβλίων, σύμφωνα με τη μελέτη, αποτελεί μια καλή και όχι ακριβή επένδυση, που μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη των παιδιών και γενικότερα της κοινότητας όπου ζουν. Όπως διαπίστωσε, ακόμα και μόνο 20 βιβλία σε ένα σπίτι μπορούν να «σπρώξουν» ένα παιδί να αποκτήσει αργότερα καλύτερη μόρφωση, ενώ όσο αυξάνεται ο αριθμός των βιβλίων τόσο μεγαλώνει και το όφελος για τα παιδιά.

Αν και η αγορά εργασίας γίνεται διεθνώς όλο και πιο ανταγωνιστική, δυσκολεύοντας την εύρεση εργασίας και συμπιέζοντας τους μισθούς, οι στατιστικές δείχνουν ότι γενικά οι πιο μορφωμένοι παίρνουν πάντα περισσότερα χρήματα από τη δουλειά τους, σε σχέση με τους λιγότερο μορφωμένους, συνεπώς η μόρφωση δεν παύει να είναι μια «επένδυση που αποδίδει».

Πηγή: ipaideia.gr

Τα τρία κοστούμια των σχέσεων

 Στην αρχή της ερωτικής μας ζωής, οι άνθρωποι, φέρουμε την περιουσία της ψυχής μας απείραχτη· ανέγγιχτη από οποιονδήποτε άλλο παρά ημών, έτοιμη να επενδυθεί σε εκείνον που θα επιλέξουμε.

Η λέξη επένδυση, εδώ, κρύβει μεγαλύτερη σημασία από όσο φανερώνει η πρώτη ανάγνωσή της καθώς – με μία ασυνείδητη κυριολεξία – αφορά το ντύσιμο του εκλεκτού μας με το συναισθηματικό μας ενδυματολόγιο, το οποίο, όμως, είναι στις δικές μας διαστάσεις...

Τι συμβαίνει, λοιπόν, όταν προσπαθήσουμε να το εφαρμόσουμε στον άλλο και πώς επηρεάζει την “αναπνοή” του κάτι το οποίο ενδεχομένως τον στενεύει;

Για αρχή, καλό είναι να δούμε τι περιέχει το “ενδυματολόγιο” αυτό, που κουβαλάμε, και πόσο αποπνιχτικά καθιστά τα πράγματα για εμάς τους ίδιους.

Μέσα σε αυτό, λοιπόν, εδρεύουν τρία κοστούμια...

Το πρώτο ονομάζεται εξιδανίκευση και είναι το πιο καλοσιδερωμένο απ’ όλα...

Με μία απαράβατη επιμέλεια, τόσο καθαρό που μας αντικατοπτρίζει αλαβάστρινους και απερίγραπτα όμορφους. Αυτή είναι και η ανάγκη μας όταν το φοράμε στο άλλο...

Να καθρεφτιστούμε επάνω του ιδανικοί και να νιώσουμε όπως θα θέλαμε να είχαμε νιώσει στην παιδική μας ηλικία. Αγαπημένοι, δηλαδή, από ένα ιδανικό πλάσμα.

Σύντομα, όμως, διαπιστώνουμε πως το κοστούμι αυτό μας εμποδίζει από το να νιώσουμε το δέρμα που στεγάζεται κάτω του και – ως εκ τούτου – να έχουμε μία βαθιά επαφή με τον σύντροφό μας. Βλέπετε, το κοστούμι αυτό, στην εσωτερική του τσέπη, έχει αυτό που ονομάζουμε έρωτα και αυτό δημιουργεί μία άηχη υπόσχεση...

Έτσι, δημιουργούμε σταδιακά, επάνω του, μικρές αμυχές καθώς η λαχτάρα μας πλέον αφορά το άδραγμα της έννοιας τούτης, στην ελπίδα μας να τη βιώσουμε στον μέγιστο βαθμό. Χρειάζεται, όμως, μεγάλη προσοχή στο πως θα απογδύσουμε τον άλλο καθώς τότε, το ψύχος της πραγματικότητας, θα μας επιβάλει να βγάλουμε από την ντουλάπα μας, και να του φορέσουμε το δεύτερο κοστούμι...

Το δεύτερο κοστούμι ονομάζεται μεταβίβαση και είναι ραμμένο από ένα υλικό που θυμίζει το βέλκρο. Εκείνη την κολλώδη επιφάνεια που συγκρατεί οτιδήποτε έρθει σε επαφή μαζί της· οτιδήποτε την αγγίξει. Έτσι, οποιαδήποτε συμπεριφορά του συντρόφου μας, που μας θυμίζει συμπεριφορές που είχαμε υφισταθεί στην αρχή της ζωής μας, μπολιάζεται και με τα ανάλογα συναισθήματα...

Το κοστούμι αυτό παγιδεύει το θυμό μας, τη θλίψη, ή την αμφιθυμία μας επάνω στο πρόσωπο που το φορά με αποτέλεσμα να θάβεται κάτω από αυτό και να ξεχνάμε πολλές φορές σε ποιον απευθυνόμαστε. Η ένταση των συναισθημάτων μας, σαν επιδέξιος γλύπτης, το σμιλεύει στη μορφή των πρωτόλειων φιγούρων της ζωής μας που μας πλήγωσαν ή μας πόνεσαν.

Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που φοράμε στον άλλο το κοστούμι αυτό, αυτή είναι η ανάγκη μας... Να αποβάλλουμε τον συσσωρευμένο θυμό και να επικρατήσουμε στις φιγούρες εκείνες που κάποτε υπήρξαμε πολύ αδύναμοι να αντιδράσουμε.

Το τρίτο κοστούμι ονομάζεται προβολή και μοιάζει να έχει δεκάδες τσέπες ραμμένες επάνω του.

Σε κάθε μία από αυτές τοποθετούμε επιθυμίες, ιδιότητες ή και συναισθήματα, τα οποία αφαιρούμε από επάνω μας, καθώς μας είναι επίπονο να παραδεχτούμε ότι είναι δικά μας. Έτσι, τα αποδίδουμε στον άλλο και τον κρίνουμε που τα φέρει, καθώς μας είναι πιο εύκολο να λιδορήσουμε κάποιον άλλο παρά τον εαυτό μας...

Εκείνα, βέβαια, προσθέτουν βάρος στο κοστούμι κάνοντας τον να φαντάζει απειλητικός, με τον όγκο του, με αποτέλεσμα να καταλήξουμε να τον αντιμαχόμαστε. Να τον απωθούμε και να προσπαθούμε να τον καθηλώσουμε προσθέτοντας όλο και περισσότερα από τα μεμπτά του χαρακτήρα μας.

Συνοψίζοντας, αυτό που πραγματικά φανερώνει το συναισθηματικό μας ενδυματολόγιο είναι η ανάγκη μας να αφομοιώσουμε τον άλλο· να τον σταθμίσουμε στα βιώματα μας, να τον κάνουμε αντιληπτό μέσα από την πορεία της δικής μας εμπειρίας αντί να δώσουμε την ευκαιρία στον εαυτό μας να βιώσει τη διαφορετικότητά του ανεπεξέργαστη.

Ο, σαφώς, μονομερής τρόπος που μάθαμε να αποδεχόμαστε τον άλλο – η ομοιότητα – έγινε προστάτης μας από την απειλή της ανομοιογένειας, καθώς θεωρούμε πως οι άνθρωποι που σχετίζονται χαρακτηρίζονται από την ομοιοτυπία ενός μίγματος δύο υλικών.

Η αλήθεια είναι, όμως, πως περισσότερο χαρμάνι από χοντροκομμένα κομμάτια θυμίζει, του οποίου η γεύση κρύβει τόσο την “μυρωδιά” του καθενός όσο και την επίγευση των δύο...

Μπορεί, λοιπόν, το κοστούμι της εξιδανίκευσης να φαντάζει όμορφο και πολλά υποσχόμενο...

Μπορεί το κοστούμι της μεταβίβασης να φαντάζει εκτονωτικό...

Μπορεί εκείνο της προβολής να μοιάζει απελευθερωτικό...

Είναι, όμως, η γύμνια που απαιτείται από δύο σώματα και όχι η ένδυση, για να άγουν το ηλεκτρικό φορτίο και να χτυπήσει τους συναισθηματικούς κάλυκες της ψυχής, βάζοντας σε λειτουργία το μηχανισμό της αγάπης...

Ιάκωβος Σιανούδης

Ο Ιάκωβος Σιανούδης είναι ψυχολόγος Bsc και ασχολείται με την συνθετική ψυχοθεραπεία και με δράσεις ψυχολογίας όπως ημερίδες και βιωματικά σεμινάρια. Είναι επιστημονικός συνεργάτης του ιστότοπου psychorropia.gr

Πηγή: psychologein

Στενός κορσές: Αδυνατίζει μετά τον τοκετό ή όχι;

Στενός κορσές: Αδυνατίζει μετά τον τοκετό ή όχι;

Το κόλπο δεν το κάνει μόνο η Κιμ, η γνωστή. Το έκαναν και οι παλιές, τότε που τα μέσα για να μπει η κοιλιά μετά τη γέννα δεν ήταν και τόσα πολλά. Μπορεί ο κορσές να σε βοηθήσει να αδυνατίσεις μετά τη γέννα ή απλά θα σε κάνει να ασφυκτιάς;

ΜΕΓΑΛΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ: Δηλώστε συμμετοχή και κερδίστε ένα ΣΤΟΛΙΣΜΕΝΟ Χριστουγεννιάτικο δέντρο αξίας 500€

Κι όμως, ισχύει! Στη διαδικασία απώλειας υγρών θα σε βοηθήσει στο να φοράς έναν κορσέ συμπίεσης. Επίσης ο κορσές θα σε κάνει να νιώθεις πιο «μαζεμένη» και θα μπορείς να φοράς τα ρούχα σου άνετα, χωρίς ανησυχία μήπως όλα πετάνε…

Τι κάνει ο κορσές:
1. Οι κοιλιακοί μυς θα μπουν και πάλι στη θέση τους.
2. Οι αρθρώσεις θα σταθεροποιηθούν.
3. Ο κορσές θα στηρίζει τη μέση σου και θα βοηθήσει στην καλύτερη ευθυγράμμιση και στάση του σώματος.
4. Τα εσωτερικά όργανα θα επιστρέψουν στην προ εγκυμοσύνης θέση τους.
5. Βοηθάει την κοιλιά να μην χαλαρώσει.
6. Συντελεί σε μείωση των πόνων στην πλάτη, τη λεκάνη και τη μέση σου.
Προσοχή όμως: Εάν δεν ακολουθήσεις μια ισορροπημένη διατροφή και δεν αρχίσεις να ασκείσαι, δεν θα κάνεις ουσιαστική δουλειά με το σώμα σου.
Πηγή: faysbook.gr