Η έννοια της πιστοποιημένης ιδιοφυίας -που συνήθως αφορά άτομα που βρίσκονται στο κορυφαίο 2% των IQ τεστ- μας φέρνει στο μυαλό επιχειρηματικούς μεγιστάνες και ανίκητους σκακιστές οι οποίοι χαίρονται την αναπόφευκτη επιτυχία τους. Είναι οι πιο Έξυπνοι Άνθρωποι του Πλανήτη και μας έχουν μάθει να περιμένουμε μεγάλα και σημαντικά πράγματα από αυτούς.
Αλλά τα στοιχεία που μας δίνουν οι κοινότητες των ατόμων με υψηλό IQ -όπως η Mensa και η Triple Nine- μας δείχνουν κάτι αρκετά διαφορετικό. Οι άνθρωποι με ιδιαίτερα υψηλά IQ προέρχονται από κάθε κοινωνικό στρώμα και με την ίδια ευκολία που μπορούμε να τους βρούμε να εκφράζουν θεωρήματα για την γέννηση του σύμπαντος, μπορούμε να τους βρούμε να μανατζάρουν ένα εστιατόριο.
Αν και από μόνο του το IQ δεν φτάνει πλέον για να ορίσει την ευφυΐα ενός ατόμου, σίγουρα αποτελεί έναν πολύ χρήσιμο τρόπο για να υπολογιστούν οι μη-λεκτικές ικανότητες συλλογισμού καθώς και άλλες γνωστικές διαδικασίες. Θέλοντας να απομυθοποιήσω τα στερεότυπα που κυκλοφορούν γύρω από τους εξαιρετικά ευφυείς, μίλησα με πολλούς ιδιαίτερα έξυπνους ανθρώπους σχετικά με τις ζωές τους, τους εγκέφαλούς τους και την σχέση μεταξύ ευφυΐας και επιτυχίας.
«Οι διάνοιες υπάρχουν παντού», λέει ο Varun, ένα 35χρονο μέλος της Mensa που δούλεψε ως μανάβης για αρκετά χρόνια αφότου είχε εξασφαλίσει το πτυχίο χημείας του. Όταν πρωτομπήκε στην Mensa σε ηλικία 19 χρονών, φαντάστηκε ότι γινόταν μέλος μιας κοινότητας κβαντικών φυσικών. Σύντομα όμως ανακάλυψε πως «ένας βοηθός εργαστηρίου ήταν πολύ πιθανό να έχει υψηλότερο IQ από έναν καθηγητή πανεπιστημίου».
Ο Varun πιστεύει πως το πώς εξελίσσεται η ζωή σου επηρεάζεται όχι μόνο από τις εγκεφαλικές σου ικανότητες, αλλά και από το επίπεδο της εκπαίδευσής σου, από τις σχέσεις σου με τα «σωστά» άτομα, από το που μεγάλωσες και την ικανότητά σου να αντιληφθείς το επίπεδό σου. Γιατί; Γιατί πολύ απλά οι περισσότεροι από εμάς δεν «διαγωνιζόμαστε» στο ίδιο επίπεδο. «Η κοινωνία δεν είναι αξιοκρατική, άσχετα με το τι μας δείχνουν οι ταινίες για το μεγάλο μυαλό που έρχεται από το πουθενά και ξεπερνάει όλα τα εμπόδια. Αυτά είναι μαλακίες», μου λέει.
Ένα θηλυκό μέλος της ακόμα πιο αποκλειστικής Triple Nine Society, λέει πως το στερεότυπο που υπάρχει, στηρίζεται κυρίως στο πως αντιλαμβανόμαστε την ευφυΐα στο σχολείο, αλλά και στο πως γίνονται γνωστές οι λεπτομέρειες της ευφυΐας ανθρώπων όπως ο Bill Gates και ο Stephen Hawking. Για κάθε δύο τέτοιους όμως, υπάρχουν αναρίθμητα ακόμα λαμπρά μυαλά που δεν «ανθίζουν» και παραμένουν άγνωστα, δουλεύοντας σε απλές, καθημερινές δουλειές.
«Δεν θα βρεις γκαρσόνια στις λίστες με τα κορυφαία IQ γιατί κανείς δεν θα ενδιαφερόταν», σχολιάζει. «Ο κόσμος θέλει να μπορεί να χαρακτηρίσει την φύση της επιτυχίας αυτών των ανθρώπων, οπότε πιάνονται από πράγματα όπως ο υψηλός δείκτης ευφυΐας».
«Οι άνθρωποι όμως που ξέρουν ότι είναι έξυπνοι από την μέρα που γεννιούνται δεν το έχουν αυτό και ως εκ τούτου αναπτύσσουν χαρακτηριστικά που μπορούν να τους αποσυντονίσουν».
Ελάχιστοι από τους ανθρώπους στους οποίους μίλησα, εργάζονται σε χώρους που θα συνέδεε κανείς με το υψηλό IQ. Όπως και ο Varun, οι περισσότεροι φαντάστηκαν ότι θα έμπαιναν σε μια κοινότητα κορυφαίων ακαδημαϊκών, αλλά τελικά βρήκαν περισσότερα άτομα που είχαν ακριβώς την ίδια εντύπωση.
«Η εργασία και η ευφυΐα έχουν μια πολύ επιφανειακή σχέση» λέει η Marie Hugh, ένα μέλος της Mensa της οποίας το IQ την τοποθετεί στο κορυφαίο 0.1% της κοινότητας. Δούλεψε ως αεροσυνοδός για χρόνια, προτού αφοσιωθεί σε ένα PhD επαγγελματικής περίθαλψης. «Δεν χρειάζεται να έχεις υψηλό IQ για να πετύχεις στην ζωή, όπως δεν είναι σίγουρο ότι θα πετύχεις αν το έχεις».
Πολλοί λένε πως κρύβουν το γεγονός ότι είναι μέλη σε μια κοινότητα υψηλού IQ – από ανθρώπους που δεν ανήκουν σε αυτές – για να αποφύγουν την προκατάληψη. «Είναι πλεονέκτημα μόνο υπό τις κατάλληλες συνθήκες», λέει η Marie που προσθέτει ότι είναι κάτι που γρήγορα μπορεί να αποκτήσει μια αρνητική χροιά.
«Το να πετύχεις με έναν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο – όπως το να κερδίζεις ένα Νόμπελ – απαιτεί εξαιρετικά σκληρή δουλειά, υπακοή και αφοσίωση σε ένα και μόνο – και συχνά σχεδόν παράλογο – θέμα, λέει το μέλος της Mensa Sebastian Maharajii. «Από την εμπειρία μου, τα περισσότερα άτομα που ψάχνουν την επιτυχία με αυτόν τον τρόπο, συνήθως έχουν κάτι να αποδείξουν και έχουν αναπτύξει διάφορες συνήθειες που τους σπρώχνουν προς το κυνήγι των στόχων. Οι άνθρωποι όμως που ξέρουν ότι είναι έξυπνοι από την μέρα που γεννιούνται δεν το έχουν αυτό και ως εκ τούτου αναπτύσσουν χαρακτηριστικά που μπορούν να τους αποσυντονίσουν».
Ο Martin, ένας 43χρονος που εργάζεται σε αποθήκη και αποτελεί επι σειρά ετών μέλος της Mensa μου είπε πως «δεν το λέω σε κανέναν για να μην με «κράξουν» και να μην απομονώσω τον εαυτό μου. Πάντα το έκρυβα από τους συναδέλφους μου, είναι κάτι καθαρά προσωπικό».
Πολλοί παραδέχτηκαν ότι ήταν πολύ καλοί στα σταυρόλεξα ή το σκάκι και τομείς γνώσεως όπως τα μαθηματικά, άσχετα με το αν δεν χρησιμοποιούσαν αυτά τους τα ταλέντα συχνά.
«Την χρησιμοποιώ για να θυμάμαι ονόματα και παραγγελίες, έτσι ώστε να μην χρειάζεται να κοιτάω τα έγγραφα παραγγελιών κάθε τρεις και λίγο, έτσι ώστε να ξέρω που πάει τι», λέει ο Martin, ο οποίος έχει μια σχεδόν φωτογραφική μνήμη. «Δεν το κάνω θέμα όμως. Οι υπόλοιποι στην δουλειά απλά πιστεύουν ότι έχω μια πολύ καλή μνήμη και ότι δουλεύω σκληρά».
O Henry, ένας 50αρης που επίσης είναι μέλος της Mensa, ανακάλυψε το ιδιαίτερα υψηλό IQ του όταν έκανε ένα τεστ κατά την διάρκεια της φυλάκισής του για συνέργια σε φόνο, κάτι που σύμφωνα με τον ίδιο δείχνει πως «το IQ σίγουρα δεν είναι σημάδι σοφίας».
Πιστεύει πως το υψηλό IQ μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα προσαρμοστικότητας. «Αντιλαμβάνεσαι πως λειτουργεί η κοινωνία», σχολιάζει, συνεχίζοντας πως αυτό μπορεί να αναπτύξει στο άτομο μια έλλειψη ενδιαφέροντος για την συμμετοχή στην επαγγελματική καθημερινότητα. Έτσι, αν και το να μπορείς να μάθεις πράγματα γρήγορα μπορεί να φαίνεται εκ πρώτης όψεως ότι σου ανοίγει πόρτες, παραδόξως μπορεί να οδηγήσει το άτομο στο να τις κρατάει κλειστές.
Πολλοί επίσης παραδέχτηκαν ότι έπασχαν από σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, αλλά και από κοινωνικό άγχος, όχι όμως με τον τρόπο που αυτά παρουσιάζονται στις διάνοιες των κινηματογραφικών ταινιών.
Ο 40χρονος Philip, είναι ένας μέλος της Mensa (o οποίος βρίσκεται στο κορυφαίο 0.5% της κοινότητας) που έχει δουλέψει ως οδηγός τραίνων για χρόνια, ακόμα και μετά από την «κατάκτηση» του PhD του στα οικονομικά. «Ο μισθός ήταν καλύτερος από τις πρώτες δουλειές που είχα στον οικονομικό τομέα και δεν είχα και πάρε-δώσε με κανέναν», εξηγεί.
Όταν ρωτήθηκαν σχετικά με το αν σε έναν ιδανικό κόσμο θα ήθελαν να κάνουν κάτι που είχε άμεση σχέση με τις ιδιαίτερες δυνατότητές τους, ή αν υπήρχαν φορές που αναρωτήθηκαν για πιθανές χαμένες ευκαιρίες, οι περισσότεροι απάντησαν αρνητικά.
«Μπορείς να είσαι έξυπνος σε αυτό που κάνεις και αυτό που κάνεις να σε ευχαριστεί. Εγώ ήθελα χρήματα με τον πιο εύκολο και γρήγορο τρόπο. Οι κοινωνικές αξίες δεν μπορούν να επηρεάσουν μια τέτοια επιλογή αν είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου», λέει ο Philip, o οδηγός τραίνων.
Ο Μartin, που εργάζεται σε αποθήκη συμφωνεί. «Η δουλειά είναι δουλειά. Δεν νομίζω ότι έχει σημασία το τι κάνεις. Εγώ κάνω αυτό και πληρώνομαι. Περνάω χρόνο με την οικογένειά μου. Αν οι έξυπνοι άνθρωποι ήθελαν να κάνουν μια δουλειά που οι άλλοι θεωρούν έξυπνη, τότε αυτό θα ήταν χαζό».
Όμως ο Philip και ο Martin δεν εξέφραζαν την άποψη όλης της κοινότητας υψηλών IQ. Πολλά από τα άτομα στα οποία μίλησα, διατηρούν executive ή ακαδημαϊκές δουλειές και μου είπαν πως το IQ τους, τους οδήγησε άμεσα σε δουλειές και πανεπιστημιακές θέσεις, ενώ αποτελεί και το βασικό θέμα σε συνεντεύξεις τους για δουλειά.
«Στο κάτω-κάτω, οι εργοδότες το βλέπουν και στο πίσω μέρος του μυαλού τους υπάρχει η περιέργεια για το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι πιο έξυπνοι από το 98% του πληθυσμού», λέει ένα μέλος της Mensa ο οποίος εργάζεται ως δικηγόρος σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Θεωρεί πως η επιτυχία για τους ανθρώπους με υψηλό IQ είναι ένας συνδυασμός αποφασιστικότητας και παρουσίασης των δυνατοτήτων τους με έναν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο.
Δυστυχώς, δηλώνει, το να έχεις γύρω σου το αναπτυξιακό περιβάλλον που σε βοηθάει να βρεις αυτήν την ισορροπία δεν είναι πάντα εύκολο, πράγμα που ορίζει και την τελική κοινωνική σου επιτυχία.
Για το μεγαλύτερο μέρος των ατόμων που μίλησα όμως, η πιο συχνή χρήση του υψηλού τους IQ είχε να κάνει με την προσωπική τους ευχαρίστηση, όπως άλλωστε συμβαίνει με τις περισσότερες ικανότητές μας.
«Ένα από τα καλύτερα πράγματα στο να δουλεύεις ταξί», μας είπε ένας οδηγός ταξί και μέλος της MENSA, «είναι οι συζητήσεις που ανοίγω καμιά φορά με κανέναν καθηγητή πανεπιστημίου ή οποιονδήποτε άλλον θέλει να μου μιλήσει για τις χαμένες μου ευκαιρίες. Ο επίλογος για μένα ήταν πάντα ο ίδιος: όχι ευχαριστώ δεν θα πάρω».
