Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή – Βασικά Γνωρίσματα
ΚΕΝΤΡΟ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
Μαρία Δ. Κυροπούλου
Ειδική Παιδαγωγός ΜΑ Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες - Αυτισμό
Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αποτελεί μία αγχώδη διαταραχή η οποία απαρτίζεται από Ιδεοληψίες (σκέψεις) ή / και Ψυχαναγκασμούς(πράξεις).
1) Επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις και εικόνες, οι οποίες βιώνονται κάποιες φορές κατά τη διάρκεια της διαταραχής σαν παρείσακτες και απρόσφορες και προκαλούν έντονο άγχος ή ενόχληση.
2) Δεν έχουν ρεαλιστικό μήνυμα ή λειτουργικό σκοπό και είναι υπερβολικές και παράλογες.
3) Το άτομο προσπαθεί να αγνοεί ή να καταστέλλει τέτοιες σκέψεις, εικόνες κ.α. ή να τις εξουδετερώνει με κάποια άλλη σκέψη ή πράξη.
4) Το άτομο αναγνωρίζει ότι αυτές οι ιδεοληπτικές σκέψεις αποτελούν προϊόν του δικού του μυαλού και δεν επιβάλλονται από έξω και γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο γι’ αυτόν να τις ελέγξει, απορρίψει και νιώθει έντονο άγχος.
5) Οι ιδεοληπτικές αυτές σκέψεις είναι ακούσιες, μάταιες, αντιφατικές, αναποτελεσματικές, δεν είναι ευχάριστες, ούτε χρήσιμες, κάνουν το άτομο δυσλειτουργικό και συχνά φέρουν αίσθημα ντροπής.
6) Η βασική τους λειτουργία είναι να προλάβουν ανεπιθύμητα γεγονότα που συχνά ενέχουν τον φόβο πως το άτομο θα βλάψει τον εαυτό του ή άλλους. Τότε το άτομο νιώθει άγχος και προσπαθεί να τις καταστείλει ή να τις εξουδετερώσει, κάτι που αυξάνει το επίπεδο άγχους αφού αυτές παραμένουν.
§ Ψυχαναγκασμοί
1) Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοερές πράξεις τις οποίες το άτομο αισθάνεται αναγκασμένο να εκτελέσει σαν απάντηση μιας ιδεοληψίας ή σύμφωνα με κανόνες που πρέπει να εφαρμοστούν αυστηρά.
2) Οι συμπεριφορές ή νοερές πράξεις αποβλέπουν στην αποτροπή ή την μείωση της ενόχλησης ή στην ανατροπή κάποιου ανεπιθύμητου γεγονότος ή κατάστασης. Ωστόσο, αυτές οι συμπεριφορές δεν συνδέονται με ρεαλιστικό τρόπο με αυτό για το οποίο έχουν σχεδιαστεί να εξουδετερώσουν.
3) Οι ψυχαναγκασμοί στοχεύουν στην εξάλειψη του άγχους που οι ιδεοληψίες προκαλούν, όμως, καταφέρουν το αντίθετο.
Κάποια στιγμή το άτομο που εκδηλώνει τέτοιες συμπεριφορές αναγνωρίζει ότι είναι υπερβολικές ή παράλογες.
Οι ιδεοληψίες ή ψυχαναγκασμοί προκαλούν έντονη ενόχληση, είναι χρονοβόροι (διαρκούν 1 ώρα ή και περισσότερο ημερησίως) και παρεμποδίζουν σημαντικά τις συνήθεις καθημερινές δραστηριότητες ή σχέσεις.
Η διαταραχή δεν οφείλεται στις άμεσες φυσιολογικές δράσεις μιας ουσίας, φαρμάκου ή σε γενική σωματική κατάσταση.
Σε ορισμένες περιπτώσεις η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να συνυπάρχει με:
ü Κατάθλιψη
ü Φοβίες
ü Τελειομανία
ü Αυτισμό
Όταν κάποιο ή κάποια από τα παραπάνω συνυπάρχουν με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, τότε οι ιδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί εκδηλώνονται πιο συχνά και τα συμπτώματα εμφανίζονται πολύ πιο έντονα.
§ ΑΙΤΙΕΣ ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ
1) Θεωρία της Νευροφυσιολογίας : Βάσει αυτής της θεωρίας η ιδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί αποτελούν απόρροια εγκεφαλικής δυσλειτουργίας. Άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχουν ορισμένα τμήματα του εγκεφάλου τους σε υπερ-λειτουργία. Τα τμήματα αυτά σχετίζονται με την συμπεριφορά, την επιθετικότητα, τις σωματικές εκκρίσεις, την σεξουαλικότητα και βασική τους λειτουργία αποτελεί το «φιλτράρισμα» των διαφόρων ακούσιων και μη χρήσιμων πληροφοριών, η διατήρηση ή η επανάληψη συγκεκριμένων συμπεριφορών. Η βασική δυσκολία έγκειται στην λειτουργία της σεροτονίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που ρυθμίζει την διάθεση, την επιθετικότητα, τον έλεγχο των ορμών, την πείνα, τον ύπνο, την θερμοκρασία του σώματος και τον πόνο και μεταφέρει εξωτερικά ερεθίσματα – πληροφορίες στα συγκεκριμένα εγκεφαλικά τμήματα. Άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή παρουσιάζουν χαμηλά επίπεδασεροτονίνης, με αποτέλεσμα την διατάραξη της λειτουργίας των παραπάνω.
2) Ψυχοδυναμική Θεωρία: Σύμφωνα με την θεωρία της ψυχοδυναμικής, η ιδεοληψία αποτελεί άμυνα του ατόμου με σκοπό την προστασία του από συσσωρευμένο προϋπάρχον έντονο άγχος. Αυτή η αμυντική διαδικασία οδηγεί στο «εκτόπισμα» της προϋπάρχουσας αγχωτικής κατάστασης και στην υποκατάστασή της από την ιδεοληψία.
3) Γνωστική – Συμπεριφορική Θεωρία: Η θεωρία αυτή ισχυρίζεται πως όλοι οι άνθρωποι βιώνουμε σκέψεις ακόμη και σε επίπεδο ιδεοληψιών αλλά έχουμε την ικανότητα να τις απωθούμε. Όσο μεγαλύτερο, βέβαια, το άγχος που προκαλούν αυτές οι ιδεοληψίες τόσο δυσκολότερο γίνεται να τις «εκτοπίσουμε». Άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή πιστεύουν πως είναι υπεύθυνα να προλάβουν την ανεπιθύμητη έκβαση αυτών των ιδεών και αυτό αυξάνει το επίπεδο άγχους τους. Καταφεύγουν, λοιπόν, στην υποτιθέμενη λύση του ψυχαναγκασμού, μία λύση προσωρινή, διακοσμητική, με αποτέλεσμα οι ιδεοληψίες να επανέρχονται.
§ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ
Ø Φαρμακευτική Αγωγή: Αναστολείς σεροτονίνης και αντικαταθλιπτικά (clomipramine, fluoxetine, fluvoxamine, paroxetine andsertraline).
Ø Ψυχοθεραπεία: Ατομική ή ομαδική (με μέλη οικογένειας).
Ø Γνωστική – Συμπεριφορική Προσέγγιση:
α) Έκθεση και Πρόληψη Απάντησης (Exposure-ResponsePrevention): Αρχικά, λοιπόν, το άτομο εκθέτει το αντικείμενο ή την κατάσταση που προκαλεί τις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς. Μετά από την συνεχή έκθεση των αφορμών των ιδεοληπτικών συμπεριφορών, το άτομο «συνηθίζει» στην εικόνα ή σκέψη τους. Βασικός στόχος είναι το άτομο να εξοικειωθεί τις αφορμές των ιδεοληψιών του και να υπερνικήσει τις ανεπιθύμητες ιδέες χωρίς να προχωρήσει στην πράξη – ψυχαναγκασμό μειώνοντας ή εξουδετερώνοντας με αυτόν τον τρόπο τα άσχημα συναισθήματα που συνήθιζαν να φέρουν οι ιδεοληψίες του. Καταφέρνει, λοιπόν, να τις χειριστεί και προχωρά στην προσπάθεια χειρισμού άλλων γεγονότων ή καταστάσεων που προκαλούν πιο έντονο άγχος από αυτό που φέρουν οι ιδεοληψίες.
β) Γνωστική Θεραπεία (Cognitive Therapy): Η γνωστική θεραπεία επικεντρώνεται κυρίως σε καταστροφικές ιδεοληπτικές σκέψεις και στο υπερβολικά έντονο αίσθημα ευθύνης που διακατέχει το άτομο που τις νιώθει. Σκοπός αυτής της προσέγγισης είναι ο εντοπισμός των στοιχείων που προκαλούν τις ιδεοληψίες, η εκτίμηση των αιτιών των ψυχαναγκασμών και η αντικατάσταση των ιδεοληψιών από εναλλακτικές – μη καταστροφικές – συμπεριφορές.
ΣΥΧΝΕΣ ΙΔΕΟΛΗΨΙΕΣ
|
ΣΥΧΝΟΙ ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΜΟΙ
|
Επαναλαμβανόμενες σκέψεις περί μόλυνσης λόγω μικροβίων.
|
Επαναλαμβανόμενο πλύσιμο ή αποφυγή σωματικής επαφής.
|
Επαναλαμβανόμενη ανάγκη για συμμετρία, τακτοποίηση, στοιχειοθέτηση.
|
Επαναλαμβανόμενη τακτοποίηση, συμμετρική τοποθέτηση, στοιχειοθέτηση.
|
Επίμονη ανάγκη για έλεγχο πραγμάτων ή καταστάσεων (κλείσιμο βρύσης, πόρτας, ντουλάπας, ηλεκτρικών συσκευών, έλεγχος προσωπικών αντικειμένων με σκοπό την επιβεβαίωση πως τίποτα δεν λείπει και όλα βρίσκονται υπό έλεγχο κ.α.).
|
Επίμονος έλεγχος πραγμάτων ή καταστάσεων (κλείσιμο βρύσης, πόρτας, ντουλάπας, ηλεκτρικών συσκευών, έλεγχος προσωπικών αντικειμένων με σκοπό την επιβεβαίωση πως τίποτα δεν λείπει και όλα βρίσκονται υπό έλεγχο κ.α.).
|
Επίμονη ανάγκη για επιβεβαίωση ή καθησύχαση από κάποιον τρίτο.
|
Επίμονες εξομολογήσεις ή ερωτήσεις σε τρίτους με σκοπό την καθησύχαση ή / και επιβεβαίωση για κάτι.
|
Επίμονες ανησυχίες σχετικά με θέματα υγείας ( ισχυρή πεποίθηση ότι το άτομο πάσχει από καρκίνο ενώ δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα κ.α.).
|
Επίμονος ιατρικός έλεγχος για την διάψευση των ιδεών περί προσβολής από κάποια σοβαρή ασθένεια.
|
Επίμονες μη επιτρεπτές / αφύσικες σεξουαλικές φαντασιώσεις.
|
-
|
Επίμονη ανάγκη για προσκόλληση ή εναντίωση προς θρησκευτικούς κανόνες.
|
Επίμονη εφαρμογή θρησκευτικών κανόνων ή επίμονη ανάγκη για βλασφημία κυρίως σε θρησκευτικούς χώρους.
|
Επίμονη ανάγκη για προσκόλληση σε αντικείμενα, αριθμούς, σχήματα ή αποφυγή αυτών.
|
Επίμονη προσκόλληση σε πράγματα, επαναλαμβανόμενο μέτρημα ή επίμονη αποφυγή σχημάτων, αριθμών, αντικειμένων.
|
\
