Του Μιχάλη Χατζηγιάννη Πνευμονολόγου
Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ - COPD), είναι μία χρόνια πάθηση των πνευμόνων η οποία, σε αντίθεση με το άσθμα, χαρακτηρίζεται από μόνιμη μη αναστρέψιμη (ή μερικώς αναστρέψιμη σύμφωνα με τις νεότερες απόψεις), απόφραξη των αεραγωγών (βρόγχων).
Περιλαμβάνει ουσιαστικά δύο νοσήματα:
Τη χρόνια βρογχίτιδα (χαρακτηρίζεται από υπερβολική παραγωγή βλέννας και οίδημα του βλεννογόνου και η οποία προκαλεί στένωση των βρόγχων, βήχα, πτύελα και συχνές λοιμώξεις).
Το πνευμονικό εμφύσημα (νόσος που καταστρέφει τις κυψελίδες με αποτέλεσμα να κατακρατούν οι πνεύμονες τον αέρα χωρίς να μπορούν να πάρουν το οξυγόνο που χρειάζονται.
Είναι μία νόσος των πνευμόνων που στις προηγμένες χώρες οφείλεται κατά 80-90% στο κάπνισμα. Άλλες αιτίες όπως ο καπνός από καύση βιoμάζας (π.χ. ξύλα), τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, oι σκόνες και τα χημικά είναι επίσης αναγνωρισμένοι αιτιολογικοί παράγοντες της ΧΑΠ.
Τα βασικά συμπτώματα της νόσου είναι ο βήχας, η χρόνια αποβολή πτυέλων και η δύσπνοια.
Η νόσος στην προχωρημένη της μορφή, καταστρέφει την ποιότητα ζωής των αρρώστων, τους καθηλώνει στην καρέκλα δίπλα σε φιάλες ή συσκευές οξυγόνου με αναπνευστική ανεπάρκεια και τους οδηγεί συνεχώς στα Νοσοκομεία.
Με την πρόοδο της πνευμονολογίας όμως και τις νεώτερες θεραπείες, όλο και λιγότεροι ασθενείς με ΧΑΠ, φθάνουν σε αυτό το στάδιο ή τουλάχιστον καθυστερεί να εκδηλωθεί
Η νόσος (COPD), αναδεικνύεται σε ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα υγείας της εποχής μας. Είναι η 4η αιτία θανάτου και νοσηρότητος στις ΗΠΑ, ενώ προβλέπεται να ταξινομηθεί ως η 3η αιτία νοσηρότητος-θνησιμότητος έως το 2020.
Περισσότεροι από τους μισούς πάσχοντες από την νόσο ΧΑΠ δεν το γνωρίζουν (η νόσος υποδιαγνώσκεται). Το συνολικό κόστος σε φάρμακα, νοσηλείες και για την όλη αντιμετώπιση της νόσου είναι τεράστιο (π.χ. στις ΗΠΑ ξοδεύονται 24 δις. δολάρια ετησίως).
Η ΧΑΠ εκτιμάται ότι μπορεί να οδηγήσει σε χρεοκοπία ακόμη και τα πιο εύρωστα και οργανωμένα συστήματα υγείας.
Μπορεί όμως να ελεγχθεί πλήρως γιατί το βασικό της αίτιο που είναι το κάπνισμα μπορεί να μειωθεί ενώ θεωρείται σήμερα θεραπεύσιμη με την χρήση θεραπευτικών μεθόδων που βελτιώνουν την αναπνευστική λειτουργία και επιβραδύνουν ή ανακόπτουν την εξέλιξη της νόσου.
Παρόλα αυτά, η νόσος αυτή δεν έχει τύχει της απαραίτητης προσοχής από το ιατρικό σώμα και τις εν γένει υγειονομικές αρχές ακόμη και στα προηγμένα κράτη. Πολύ περισσότερο δε το κοινό δεν έχει συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο που διατρέχει εξαιτίας αυτής της νόσου.
Στη χώρα μας διεξήχθη μια μεγάλη επιδημιολογική μελέτη υπό την καθοδήγηση και σχεδιασμό του καθηγητή Ν. Σιαφάκα, σε όλη την χώρα από την ομάδα ΧΑΠ της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας (στην οποία είχε τη τιμή να συμμετέχει και ο γράφων), με σκοπό τον υπολογισμό του επιπολασμού της νόσου και περιληπτικά έδειξε:
Εννέα ενήλικες καπνιστές στους 100 πάσχουν από τη νόσο (8,4%), δηλαδή περίπου 600.000 Έλληνες νοσούν.
Το 56% αυτών δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν, ενώ οι μισοί πάσχοντες συνεχίζουν να καπνίζουν.
Οι άνδρες πάσχουν 2,5 φορές περισσότερο από τις γυναίκες 11,6% έναντι 4,8%. Ο ανδρικός αγροτικός πληθυσμός καπνίζει 2 φορές περισσότερα τσιγάρα από ότι ο αστικός. Ο αγροτικός πληθυσμός πάσχει από ΧΑΠ περισσότερο από ότι ο αστικός (Αθήνα: 6%, αστικά κέντρα πλην Αθήνας: 10.1, αγροτικές περιοχές:15.1%).
Με βάση λοιπόν αυτή την εικόνα, η ομάδα ΧΑΠ της ΕΠΕ έχει οργανώσει την τελευταία 5ετία πλήθος εκδηλώσεων και παρεμβάσεων με σκοπό την αφύπνιση της κοινής γνώμης συμπεριλαμβανομένων και των επετείων της Παγκόσμιας ημέρας.
Τα αποτελέσματα αυτής της κινητοποίησης είναι εμφανή καθώς σε σχετικό ερωτηματολόγιο που διανεμήθηκε από το 2005, και κάθε χρόνο έως το 2009 σχετικό με το γνωρίζουν την ασθένεια και τι την προκαλεί αυξήθηκε, από 13% των ερωτηθέντων το 2005, στο 26% το 2006, φθάνοντας το 53% το 2009.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) όρισε συγκεκριμένη ημέρα αφιερωμένη στην Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) σε μια προσπάθεια ενημέρωσης-αφύπνισης του κοινού.
Το 2010 έχει ανακηρυχθεί σε έτος πνεύμονα παγκοσμίως (Year of the Lung) και έχουν προγραμματιστεί πλήθος εκδηλώσεων. Η σημαντικότερη αφορούσε την κινητοποίηση της Παγκόσμιας Ημέρας Σπιρομετρήσεων στις 14 Οκτωβρίου 2010.
Πραγματοποιήθηκαν δωρεάν 90.000 σπιρομετρήσεις σε όλο τον κόσμο από εθελοντές. Οι 4.800 από αυτές διενεργήθηκαν στην Ελλάδα υπό την επίβλεψη της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας και όπου υπήρχε πνευμονολόγος του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα.
Η έγκαιρη διάγνωση, κλειδί για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της:
Για να διαγνωστεί εγκαίρως και σε αρχική φάση η ασθένεια, πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένος ο κόσμος και να προστρέξει στον πνευμονολόγο εάν απαντήσει καταφατικά σε 3 ή περισσότερες από τις παρακάτω ερωτήσεις:
Βήχετε μερικές φορές τις περισσότερες ημέρες;
Έχετε πτύελα τις περισσότερες ημέρες;
Σας πιάνει δυσκολία στην αναπνοή (άσκηση, ανηφόρες, σκάλες) πιο εύκολα από άλλα άτομα της ηλικίας σας;
Είστε πάνω από 40 ετών;
Είστε τωρινός ή πρώην καπνιστής;
Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, ειδικά στην αρχική φάση της, δεν έχει ευρήματα ούτε στην ακρόαση των πνευμόνων ούτε στην ακτινογραφία.
Εφόσον λοιπόν κάποιος απαντήσει καταφατικά σε 3 τουλάχιστον από τις παραπάνω ερωτήσεις, πρέπει να υποβληθεί σε σπιρομέτρηση (απαραίτητη εξέταση διαγνωστική της ΧΑΠ, σε ειδικό Πνευμονολόγο.
Η πρώιμη διάγνωση της Χ.Α.Π. αποτελεί το κλειδί της επιτυχούς αντιμετώπισής της και σίγουρα χαρίζει στον ασθενή μία μοναδική ευκαιρία να αλλάξει τον τρόπο ζωής του. Ο χρόνιος επίμονος βήχας, ιδίως ο πρωινός βήχας, δεν αποτελεί «φυσικό» επακόλουθο του καπνίσματος και δεν πρέπει να αφήνει τον καπνιστή αδιάφορο.
Στις περισσότερες των περιπτώσεων, γύρω στην ηλικία των 45 ετών παρατηρείται δυσκολία στη αναπνοή κατά την διάρκεια σωματικής άσκησης όπως το ανέβασμα μιας ανηφόρας ή μιας σκάλας. Αυτή η δυσκολία δεν οφείλεται στην ηλικία, ή στην έλλειψη άσκησης όπως πολλοί πιστεύουν αλλά είναι δυσκολία στην αναπνοή εξ’ αιτίας της χρόνιας φλεγμονής των βρόγχων και αποτελεί ένα από τα πρώτα στάδια της νόσου.
Ακόμη, τέτοιοι ασθενείς υποφέρουν από μεγάλη επιδείνωση στην αναπνοή τους κατά την διάρκεια λοιμώξεων του αναπνευστικού. Απότομη αύξηση του βήχα, αύξηση των εκκρίσεων και δύσπνοια με ολοένα λιγότερη σωματική κόπωση ίσως να υποδηλώνουν κάποια λοίμωξη και δεν είναι απαραίτητο να συνοδεύονται από πυρετό
Η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία συνιστά:
1. Οι καπνιστές άνω των 30 ετών με ένα έστω από τα συμπτώματα: βήχα, απόχρεμψη ή δύσπνοια, να επισκεφθεί τον γιατρό του και προφανώς να διακόψει το κάπνισμα.
2. Όλοι οι καπνιστές πρέπει να κάνουν ετήσια σπιρομέτρηση.
3. Οι πάσχοντες πρέπει να μπουν σε ειδικό πρόγραμμα θεραπείας και αποφυγής παραγόντων κινδύνου.
4. Καλεί την πολιτεία να επανδρώσει τις υγειονομικές μονάδες με ειδικούς γιατρούς (πνευμονολόγους) για να αντιμετωπιστεί αυτή η παγκόσμια επιδημία.
5. Καλεί όλους τους αρμοδίους να βοηθήσουν στην ανάπτυξη προγραμμάτων μείωσης της καπνιστικής συνήθειας
ΘΕΡΑΠΕΙΑ:
Στόχος της θεραπείας είναι να επιβραδυνθεί η επιδείνωση της νόσου και να περιοριστούν η δύσπνοια και τα άλλα ενοχλητικά συμπτώματα.
Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει μεγάλες πρόοδοι στον τομέα της αντιμετώπισης της ΧΑΠ με φαρμακευτικά αλλά και μη φαρμακευτικά μέσα (αναπνευστική αποκατάσταση).
Φαρμακευτική αγωγή:
Η βάση της θεραπείας θεωρούνται τα βρογχοδιασταλτικά δηλαδή το τιοτρόπιο (μία φορά την ημέρα) και οι β2-διεγέρτες μακράς δράσης (σαλμετερόλη, φορμοτερόλη, δύο φορές την ημέρα), γιατί βελτιώνουν τα συμπτώματα, την αναπνευστική λειτουργία και μειώνουν σημαντικά τον αριθμό των εξάρσεων των ασθενών που πάσχουν από την νόσο.
Τα παραπάνω εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα μόνα ή σε συνδυασμό με εισπνεόμενα στεροειδή (φλουτικαζόνη ή βουδεζονίδη αν και τελευταία αμφισβητείται η αποτελεσματικότητά τους) αποτελούν την βάση στην θεραπεία της ΧΑΠ βελτιώνοντας σοβαρά την ποιότητα ζωής των ασθενών.
Σε περιόδους παρόξυνσης, ίσως καταστεί απαραίτητη και η χορήγηση απο του στόματος ή ενέσιμη κορτιζόνη που δρα στη φλεγμονή.
Σχετικά πρόσφατα κυκλοφόρησε νέο αποτελεσματικό εισπνεόμενο βρογχοδιασταλτικό φάρμακο της κατηγορίας των β2-διεγερτών (ιντακατερόλη) που χορηγείται άπαξ ημερησίως .
Τελευταίες μελέτες έχουν εισάγει και νέα φάρμακα πέρα των βρογχοδιασταλτικών και των κορτικοειδών υπό μορφή δισκίων στον τομέα της αντιμετώπισης της ΧΑΠ.
Η νεότερη κατηγορία φαρμακευτικών ουσιών, που πιθανά θα αρχίσουν συντομότατα να χορηγούνται σε ασθενείς με ΧΑΠ (μόνο στη μορφή της Χρόνιας βρογχίτιδας), είναι οι αναστολείς φωσφοδιεστεράσης-4 (ροφλουμιλάστη, σε μορφή δισκίου μία φορά την ημέρα).
Πολλές μελέτες δείχνουν ότι σε ασθενείς με βαρειά και πολύ βαρειά ΧΑΠ που έχουν συμπτωματολογία με βήχα και πτύελα (βρογχίτιδα), η χορήγηση ροφλουμιλάστης προστιθέμενη στην υπάρχουσα θεραπεία βάσης, μειώνει την φλεγμονή των πνευμόνων, την απόφραξη των αεραγωγών και την συχνότητα των εξάρσεων.
Τέλος, πρέπει να αναφερθεί, ότι πρέπει να αντιμετωπίζεται ταχύτατα ο παράγοντας που επέφερε την παρόξυνση πχ βακτηρίδια, με τη κατάλληλη αντιβιοτική αγωγή και να γίνεται κάθε χρόνο ο απαραίτητος αντιγριπικός εμβολιασμός.
Η καθημερινή άσκηση - πρόγραμμα αποκατάστασης - φυσιοθεραπεία:
Η μείωση της ροής του εκπνεόμενου αέρα, που συνοδεύεται από υπερδιάταση των πνευμόνων και το έντονο αίσθημα δύσπνοιας, αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που περιορίζουν την ικανότητα για άσκηση σε ασθενείς με ΧΑΠ.
Παρόλο που η δύσπνοια περιορίζει τους ασθενείς που πάσχουν από Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, αντίθετα από ό,τι θα πίστευε κανείς το καθημερινό περπάτημα και η σωματική άσκηση κάνουν καλό. Σχετικές μελέτες έχουν δείξει ότι, όταν οι ασθενείς με αυτή τη νόσο ακινητοποιούνται και κλείνονται μέσα στο σπίτι για να αποφύγουν τη δύσπνοια, χειροτερεύουν την κατάσταση τους.
Γιατί; Διότι με την ακινησία ατροφούν οι μύες του υπόλοιπου σώματος -οι οποίοι ζητούν περισσότερο οξυγόνο από τους πνεύμονες- με αποτέλεσμα να αυξάνει η δύσπνοια σε οποιαδήποτε προσπάθεια για κίνηση.
Θα πρέπει καλύτερα να ζητήσετε καθοδήγηση από έναν γιατρό ή φυσικοθεραπευτή προτού ξεκινήσετε τις ασκήσεις, έτσι ώστε τα προγράμματα άσκησης να συνάδουν με την ικανότητα σας και να είστε ασφαλής.
Όλα τα προγράμματα άσκησης πρέπει να εξελίσσονται σταδιακά ώστε να προλαβαίνει να προσαρμοστεί το σώμα. Αυτό που προέχει είναι να γυμνάζεστε με το δικό σας ρυθμό. Αν φτάσετε σε σημείο να μη μπορείτε να μιλήσετε από το λαχάνιασμα, μειώστε λίγο το ρυθμό, ή αν χρειαστεί κάντε ένα σύντομο διάλειμμα.
Κάθε είδους σωματική δραστηριότητα θεωρείται άσκηση. Μπορεί να περιλαμβάνει σωματικές δραστηριότητες από την καθημερινότητά σας, όπως την κηπουρική, το καθάρισμα ή τη βόλτα στα μαγαζιά.
Η φυσιοθεραπεία που γίνεται από άτομο που έχει εξειδικευτεί στο αναπνευστικό σύστημα, περιλαμβάνει ασκήσεις ενδυνάμωσης των αναπνευστικών μυών και του διαφράγματος, καθώς και τη διευκόλυνση της απόχρεμψης με την κινητοποίηση των εκκρίσεων με χειρομαλάξεις ή ειδικά μηχανήματα.
Πριν από όλα όμως όλοι θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότικανείς ασθενής με ΧΑΠ δεν μπορεί να συνεχίζει να καπνίζει.
Μιχάλης Χατζηγιάννης
Πνευμονολόγος - Μυτιλήνη
