Ποιος είναι ο μεγαλύτερος βιολόγος της ιστορίας; Πιθανόν να έλεγες ότι ασυζητητί είναι ο Δαρβίνος. Αν όχι τότε μάλλον δεν πρόσεξες όλα τα προγράμματα στις τηλεοράσεις, τα άρθρα στις εφημερίδες, τις παρουσιάσεις και τις εκθέσεις που έγιναν παγκοσμίως το 2009 για τον εορτασμό των 150 χρόνων από την δημοσίευση της μελέτης του "Η καταγωγή των ειδών".
Προσωπικά πιστεύω ότι ο Δαρβίνος υπήρξε πράγματι μεγάλος επιστήμονας. Είναι τόσο μεγάλος όσο κάθε άλλος επιστήμονας που θα συγκρινόταν μαζί του (συμπεριλαμβανομένου του Νιούτον και του Αϊνστάιν). Είναι όμως άραγε ο επιστήμονας με την μεγαλύτερη επιρροή; Δεν είμαι σίγουρος. Νομίζω ότι υπάρχει κάποιος άλλος υποψήφιος για τον τίτλο του μεγαλύτερου επιστήμονα της βιολογίας, ίσως και ολόκληρης της επιστήμης. Επειδή δεν έφερε απλά μια επιστημονική επανάσταση στην βιολογία. Την δημιούργησε.
Ο Αριστοτέλης. Ξέρεις ότι ήταν ο πατέρας της λογικής, ή ίσως ξέρεις ότι ήταν ένας πολιτικός φιλόσοφος, ή ένας θεωρητικός. Αλλά ο Αριστοτέλης πάνω από όλα ήταν ένας επιστήμονας. Σχεδόν το ένα τρίτο των γραπτών του - αυτά που έχουν διασωθεί - ασχολούνται με ζώα, τι είναι, που ζούνε, πως τρώνε, αναπνέουν, πολλαπλασιάζονται και πεθαίνουν.
Το 345 πΧ ο Αριστοτέλης πήγε το νησί της Λέσβου σε ηλικία 39 ετών, αμέσως μετά τον γάμο του με μια 18χρονη πριγκιποπούλα. Ο Αριστοτέλης συχνά επισκέπτονταν τους κόλπους του νησιού και μελετούσε οτιδήποτε ζούσε εκεί, τα ψάρια, τα σαλιγκάρια, τα οστρακόδερμα, τα χταπόδια, τα δελφίνια. Ακόμη μελετούσε τα πουλιά, τα ερπετά και τα έντομα που ζούσαν στις πλαγιές του νησιού.
Τα παρατηρούσε, τα κατηγοριοποιούσε, εξέταζε την ανατομία τους. Έπιανε κουβέντα με τους ψαράδες, τους γεωργούς, τους κυνηγούς. Η μελέτη του δεν εξηγούσε μόνο το πως δρούσαν τα ζώα, αλλά και το γιατί. Τα γραπτά του συμπεριελάμβαναν ένα βιβλίο αναλυτικής ανατομίας, ένα άλλο για την φυσιολογία, ένα για κίνηση των ζώων, ένα για την αναπαραγωγική διαδικασία, ένα για τον θάνατό τους και μια διατριβή για την ψυχή. Άνοιξε ένα αυγό κότας, παρατήρησε την καρδιά από το κοτοπουλάκι που χτυπούσε και έγραψε ακόμη ένα βιβλίο. Έκανε τους ζωντανούς οργανισμούς το κέντρο του κόσμου και της σκέψης του, και οτιδήποτε σκέφτηκε όρισε την επιστήμη της βιολογίας για τα επόμενα 2.000 χρόνια.
Όλα τους έχουν ξεχαστεί. Οι ιδρυτές της Επιστημονικής Επανάστασης κατέστρεψαν τον Αριστοτέλη. Μάλλον ήταν αναγκασμένοι να το κάνουν. Η επιρροή του είχε αρχίσει να περιορίζει την επιστήμη, εξάλλου η επιστήμη είναι η μελέτη της φύσης και όχι η μελέτη βιβλίων. Έτσι ποτέ μου δεν διδάχτηκα Αριστοτέλη. Στην πραγματικότητα τον ανακάλυψα κατά τύχη. Δέκα χρόνια πριν, καθώς είχα μπει σε ένα βιβλιοπωλείο μεταχειρισμένων τόμων στην παλιά Αθήνα, βρήκα μια από της διατριβές του για την ζωολογία. Όταν το διάβασα έμεινα κατάπληκτος.
Πέρσι έκανα ένα ντοκιμαντέρ για τον Δαρβίνο. Το BBC με ρώτησε τι θα ήθελα να κάνω μετά από αυτό, τους είπα ότι θέλω να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για τον Αριστοτέλη. Έτσι και έγινε, το περασμένο καλοκαίρι ήμουν στην Αθήνα και το έκανα.
Το Radio Time, χαρακτήρισε το "
Ο κόλπος του Αριστοτέλη" ως "εύγλωττο", "σαγηνευτικό" και "ηλιόλουστο". Το TimeOut δεν ήταν τόσο πεπισμένο και το χαρακτήρισε "λίγο δυσνόητο". Και τα δυό τους έχουν δίκιο. Ναι, είναι δυσνόητο, ο Αριστοτέλης ήταν πάντοτε δυσνόητος, αλλά είναι και όμορφο. Δεν θα μπορούσε να είναι κάτι διαφορετικό αφού ασχολείται με την Ελλάδα, με τα ζώα, με την επιστήμη, και τέλος με την προσπάθεια ενός ανθρώπου να κατανοήσει την απέραντη ποικιλία και ομορφιά του φυσικού κόσμου, 2.300 χρόνια πριν.
Ο Armand Marie Leroi είναι καθηγητής της Εξελικτικής Βιολογία (Evolutionary Developmental Biology) του πανεπιστημίου Imperial College του Λονδίνου.
Βασισμένο σε άρθρο του Armand Marie Leroi, δημοσιευμένο στην The Sunday Times, 17 Ιανουαρίου 2010.
