Η Αθηναϊκή Δημοκρατία κατά τον Χρυσό Αιώνα (5ος π.Χ.) κατάφερε αυτό που κανείς από αυτούς που την αντέγραψαν μεταγενέστερα δεν μπόρεσε να καταφέρει: Να διοικεί πραγματικά ο ίδιο ο λαός την περιουσία του και να χειρίζεται τις υποθέσεις του, συμμετέχοντας στα κοινά με μοναδικό τρόπο:
Τα βασικά όργανα είχαν θεσμοθετηθεί ως εξής:
Η Βουλή των πεντακοσίων.
Η Βουλή των πεντακοσίων προετοίμαζε όλα τα θέματα για την Εκκλησία του Δήμου και παρακολουθούσε την εκτέλεσή τους. Η αρχαία Αθήνα είχε δέκα φυλές. Η κάθε φυλή εξέλεγε 50 εκπροσώπους. Δικαίωμα να εκλεγούν είχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες που είχαν συμπληρώσει την ηλικία των 30 ετών. Στη Βουλή των πεντακοσίων μπορούσε να εκλεγεί οποιοσδήποτε πολίτης αρκεί: να είναι Αθηναίος πολίτης (να κατάγονται και οι δύο γονείς του από την Αθήνα), να έχει λάβει ελληνική παιδεία και να μην είναι κίναιδος (αυτός που με τον βίο του "κινεί την αιδώ". Προκαλεί δηλαδή το δημόσιο αίσθημα).
Τότε, καταγραφόταν λεπτομερώς όλη του η προσωπική αλλά και η οικογενειακή περιουσία του και μάλιστα τονίζει ο συγγραφέας ότι απογράφονταν «ακόμα και τα σανδάλια που φορούσε».
Αν λοιπόν κατά τη διάρκεια της θητείας του ψήφιζε κάποιο νόμο ή συμμετείχε σε απόφαση η οποία ζημίωνε την πολιτεία και το κοινό καλό τότε γινόταν απογραφή της ζημιάς και κατάσχεση της περιουσίας του μέχρι την πλήρη αποζημίωση.
Αν η ζημιά ήταν μεγαλύτερη από την περιουσία του, ήταν υποχρεωμένος (αφού είχε δημευθεί η περιουσία του αλλά και των συγγενών του, ακόμα κι αυτά τα σανδάλια που φορούσε) να εργαστεί αμισθί στο Δήμομέχρι να ξεχρεώσει αυτά που χρώσταγε.
Αυτά για την περίπτωση της οικονομικής ζημίας προς το Κράτος των Αθηνών. Τι γινόταν όμως αν η απόφαση την οποία είχε λάβει ή συμμετάσχει, ζημίωνε ηθικά την Αθήνα;
Τότε, με συνοπτικές διαδικασίες η ετυμηγορία ήταν: «Αυθημερόν τελευθησάτω!» (τον τελείωναν την ίδια ημέρα της δίκης για να μην έχει την ευκαιρία να διαφύγει!!!)
Η Εκκλησία του Δήμου
Λάμβαναν μέρος όλοι οι Αθηναίοι πολίτες από το εικοστό τους έτος. Για να επιτευχθεί η συμμετοχή των περισσότερων πολιτών, κατά την ώρα της συνέλευσης, ήταν δια νόμου κλειστά όλα τα καταστήματα. Πρόεδρος ήταν ένα μέλος από τη Βουλής των πεντακοσίων, όπου παρέδιδε και το "προ βούλευμα".
Το σώμα αυτό ήταν πολύ σοβαρό διότι ασκούσε τον έλεγχο της διοικήσεως, εξέλεγε άρχοντες, επέβαλε ποινές (δήμευσης περιουσίας, εξοστρακισμού, εξορίας, ακόμη και θανάτου κάποιες φορές), αποφάσιζε για όλα τα σημαντικά θέματα όπως ο πόλεμος, το μέγεθος του στρατού, θέματα οικονομικά, υποδομών, βραβεύσεις, τιμές κλπ.
Επίσης, στην πρώτη συνεδρία και μόνο αν υπήρχε απαρτία (απαραίτητοι έξη χιλιάδες πολίτες), έπαιρναν απόφαση για την πολιτογράφηση ενός ατόμου, ξένου ή κατοίκου της Αθήνας, εφόσον αυτός είχε προσφέρει στην πόλη σημαντικές υπηρεσίες.
Κάθε πολίτης μπορούσε να θέσει προς συζήτηση θέματα που αφορούσαν το κράτος και τα κοινά και να εισακουστεί. Πάντα βέβαια με προσοχή για το τι και πως θα πει, για να μην παραπλανήσει τη λαϊκή μάζα ή να μην την επηρεάσει στις αποφάσεις της με συκοφαντίες ή ψέμματα. Επίσης, όποιος πολίτης ήθελε, είχε τη δυνατότητα να υποβάλει «εισαγγελία», καταγγελία δηλαδή για εσχάτη προδοσία.
Από την Εκκλησία του Δήμου εξαιρούνταν όσοι ήταν "άτιμοι". Όσοι δηλαδή είχαν χάσει τα πολιτικά τους δικαιώματα λόγω παραπτωμάτων. (Μην ξεχνάμε ότι η συμμετοχή στα κοινά εκτός από υποχρέωση κάθε πολίτη ήταν και τιμή).
Η Βουλή των πεντακοσίων δεν είχε δικαίωμα να αρνηθεί να δώσει προβούλευμα εάν δεν συμφωνούσε με την Εκκλησία του Δήμου και άφηνε στον Δήμο το δικαίωμα να αποφασίσει προσθέτοντας τη φράση: «ό,τι αν αυτώ δοκει άριστον είναι».
Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι για θέματα πολύ σοβαρά, όπως ήταν ο πόλεμος, η επιβολή φόρων η οστρακοφορία, η εισαγγελία, η πολιτογράφηση, ή, η χρηση θησαυρών από τα ιερά για την εξυπηρέτηση κρατικών αναγκών, χρειαζόταν η παρουσία όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού πολιτών, ώστε οι αποφάσεις να αντιπροσωπεύουν πραγματικά τη γνώμη σχεδόν όλων.
Οι άρχοντες
Τα πιο πολλά αξιώματα στην αρχαία Αθήνα, όπως: δικαστές, έφοροι, στρατηγοί, υπεύθυνοι διάφορων τομέων του Δήμου, οικονομικοί ελεγκτές και άλλα, τα ασκούσαν πολλοί και ήταν κληρωτοί. Όσοι λοιπόν είχαν κληρωθεί για τα διάφορα αξιώματα, περνούσαν από δοκιμασία και έλεγχο πριν τα αναλάβουν, αλλά και μετά, αφού τα παρέδιδαν. Κανείς δεν έπρεπε να έχει πλουτίσει από τα κοινά. Κανείς δεν μπορούσε να αναλάβει για δεύτερη φορά το ίδιο αξίωμα.
Το δικαστήριο της Ηλιαίας.
Αποτελείτο από 6.000 μέλη, τα οποία εκλέγονταν από το σώμα των πολιτών πάλι με κλήρο στην αρχή κάθε χρονιάς. Στο λαϊκό αυτό δικαστήριο μπορούσε να καταγγείλει κανείς οποιαδήποτε ατασθαλία έπεφτε στην αντίληψή του, ακόμα και τις αποφάσεις των αρχόντων, αν τις θεωρούσε άδικες και επιζήμιες για την πόλη και τότε το θέμα πάντα εξεταζόταν από μεγάλο αριθμό ανεξάρτητων ελεγκτών και το σώμα της Ηλιαίας έπαιρνε απόφαση για την τιμωρία ή μη των ενόχων.
Ο Άρειος Πάγος.
Ήταν ένα συμβούλιο από ισόβια μέλη, τα οποία είχαν διατελέσει άρχοντες. Ένα είδος γερουσίας, λόγω πείρας. Παλαιότερα είχε σημαντική πολιτική δύναμη αλλά από την εποχή του Περικλή περιορίστηκε σε δικαστικά μόνο καθήκοντα.
Βλέπουμε λοιπόν ότι οι αρχαίοι Έλληνες περιφρουρούσαν με κάθε δυνατό τρόπο και σεβόντουσαν την περιουσία του δημοσίου, και κατ’ επέκταση τη δική τους. Σεβόντουσαν τους εαυτούς τους πρώτα από όλα. Κι αναρωτιέμαι: Εμείς?
Info:
Το άρθρο έγραψε η Αννυ Λιγνού
Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Κορνήλιου Καστοριάδη "Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα" από το βιβλίο Ιστορίας που διδάχθηκε στο σχολείο, από την εγκυκλοπαίδεια Δομή και από το διαδίκτυο. Το βιβλίο και οι εγκυκλοπαίδειες σίγουρα θα έχουν αλλάξει πολύ. Η Ιστορία όχι.
Αν θέλετε να συζητήσετε σχετικά με αυτό το θέμα, πατήστε εδώ
