Οι Άνεργοι στην Ελλάδα Γράφουν τη Δική τους Ιστορία στην Κυριολεξία

Μαρία Λούκα, Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Κατσής Μαϊ 29 2014

Το ίδιο ερώτημα στριφογυρίζει σχεδόν καθημερινά στο μυαλό μιας ολόκληρης στρατιάς ανθρώπων που έχασαν την υπόσταση τους και έγιναν ένα θλιβερό νούμερο – κάθε μήνα μεγαλύτερο – στα δελτία της Στατιστικής Υπηρεσίας. Όλοι μιλάνε γι’ αυτό -κανείς γι’ αυτούς. Δεν έχουν πια ονόματα, ταυτότητα , πρόσωπο. Είναι απλώς ένα 27,8%. Το υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το επικαλούνται οι βουλευτές στις πολιτικές αντιπαραθέσεις της τηλεδημοκρατίας, καταρτίζουν προγράμματα οι εμπειρογνώμονες του Υπουργείου Εργασίας, το ανιχνεύουν οι δημοσκόποι ως πρώτη απάντηση στην ερώτηση «ποιο είναι το σοβαρότερο πρόβλημα της χώρας;». Όμως, το νούμερο δε λέει να πέσει -οι άνεργοι κραυγάζουν σιωπηλά στον απόηχο του ελληνικού «success story».

Αυτή την κραυγή αποτυπώνουν οι περίπου 3000 ιστορίες στο «Ημερολόγιο ενός ανέργου». Μια ιδέα του δημοσιογράφου και συγγραφέα Χριστόφορου Κάσδαγλη η οποία γεννήθηκε τον Απρίλιο του 2013. «Άρχισα να καταδύομαι σ’ αυτό το χώρο μαζί με τις προσωπικές μου εμπειρίες ανεργίας όταν τελείωνα το προηγούμενο βιβλίο μου. Εκεί άνοιξε ένα καινούργιο παράθυρο. Στόχος ήταν πια να υπάρξει ένα χώρος αυτοέκφρασης των ίδιων των ανέργων. Επιστράτευσα την παλιά τεχνογνωσία που δημιούργησα για τη στήλη Φαντάρε που πας. Η μεγαλύτερη διαφορά είναι ότι ο φαντάρος γνωρίζει πως η θητεία του θα τελειώσει κάποια στιγμή. Το πιο τραγικό στην ανεργία είναι ότι δεν έχει ημερομηνία λήξης», μου λέει ο Χριστόφορος. Έτσι φτιάχτηκε το «Ημερολόγιο», ως μια εύχρηστη ηλεκτρονική πλατφόρμα, όπου μπορούσε ο καθένας να γράψει χωρίς φιλτραρισμα την ιστορία του, χωρίς τεχνικά εμπόδια και με τρόπο που ο ίδιος θα επιλέξει να συστηθεί. Πολύ γρήγορα αποδείχθηκε ότι υπήρχε αυτή η ανάγκη για μοίρασμα. Ήδη από την πρώτη μέρα στο «Ημερολόγιο» έφτασαν 15 ιστορίες. Ήταν σα να το περίμεναν.

Άνθρωποι από όλες τις γωνιές της Ελλάδας είδαν εδώ μια δυνατότητα αδιαμεσολάβητης έκφρασης. Νέοι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο που βαρέθηκαν να χαζεύουν τα πτυχία τους, 50άρηδες που έμειναν μετέωροι αδυνατώντας να βγουν στη σύνταξη ή να βρουν δουλειά, εργένηδες που παράτησαν το διαμέρισμα στο Παγκράτι μόλις τελείωσε το επίδομα ανεργίας και αναζήτησαν την τύχη τους σ’ εκείνο το κτηματάκι που τους άφησε ο θείος, 30αρηδες που πήγαν για διδακτορικό στο εξωτερικό και δεν ξαναγύρισαν, απλήρωτοι που αναρωτιούνται αν το αφεντικό τους πήρε στα σοβαρά τη ρήση ότι αυτό που μετράει «είναι η δόξα και όχι το χρήμα». Οι γυναίκες όμως, όπως μου εξηγεί ο Χριστόφορος, έδωσαν τον τόνο, ποιοτικά και ποσοτικά. Λογικό από μια άποψη αφού η ανεργία είναι γένους θηλυκού. Στις γυναίκες το ποσοστό φτάνει το 31,6% σε αντίστιξη με το 24,5% των ανδρών. «Θα μπορούσε να λέγεται το Ημερολόγιο μιας άνεργης αλλά τι να κάνεις που η γλώσσα είναι σεξιστική» επισημαίνει. Οι περισσότεροι δε γνωστοποιούν τα πραγματικά τους στοιχεία και θωρακίζονται γύρω από την ανωνυμία, αφού η συνθήκη της ανεργίας συνεπάγεται την αυτοενοχοποίηση. Είναι η μεγάλη νίκη του κοινωνικού δαρβινισμού. Η αποποίηση των ευθυνών της θεσμοθετημένης Πολιτείας και η επικέντρωση στο ίδιο το υποκείμενο. Στο τέλος πιάνει. Νομίζεις ότι φταις εσύ που είσαι άνεργος, ότι υπήρχε κάτι παραπάνω ή κάτι καλύτερο που θα μπορούσες να κάνεις και δεν έκανες. Λες και το γεγονός ότι η χώρα απόλεσε σχεδόν το 1/3 του ΑΕΠ της, όπως συμβαίνει μόνο σε καιρούς πολέμου, δεν παίζει καμία σημασία.

Κάπως έτσι, με οργή και θλίψη, με νεύρα και ενοχές, με χιούμορ και συγκίνηση γέμισαν οι σελίδες του «Ημερολογίου ενός άνεργου» και σήμερα πια έγιναν βιβλίο. Κυκλοφορεί από χθες [Τετάρτη 28/5] με 155 + 1 αληθινές ιστορίες από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Η έκδοση του βιβλίου σηματοδοτεί το κλείσιμο ενός κύκλου -η παρουσίασή του την έναρξη ενός νέου. Μια παρουσίαση η οποία θα πραγματοποιηθεί στις 19 Ιουνίου –στο πάνελ δε θα κάθονται «ειδήμονες» που κατά το γνωστό έθιμο δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο αλλά πάντα βρίσκουν μερικά αφηρημένα καλά λόγια να πουν. Θα μιλήσουν οι πραγματικοί συγγραφείς οι ίδιοι οι άνεργοι και θα έχει έναν χαρακτήρα «συνέλευσης».

Επόμενος σταθμός είναι το «Μανιφέστο των Ανέργων». «Ο στόχος είναι να φτιάξουμε μια συνεργατική πλατφόρμα τύπου Wikipedia για να συνδιαμορφώσουν οι ίδιοι οι άνεργοι ένα συλλογικό ντοκουμέντο που να περιγράφει το πρόβλημα και να προτείνει λύσεις. Αυτό επειδή δεν υπάρχει, πρέπει να το επινοήσουμε. Να σπάσει ο φαύλος κύκλος ενοχής και σιωπής», μου λέει ο Χριστόφορος.

Η ανεργία είναι η επιτομή της οικονομικής κρίσης και η απόδειξη ότι μερικές φορές η θεραπεία σκοτώνει περισσότερο από την ίδια την ασθένεια. Στην Ελλάδα οι 930.000 θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν μέσα σε 17 χρόνια, την περίοδο 1992 – 2008, χάθηκαν την τελευταία πενταετία. Οι δείκτες ανεργίας που βρίσκονταν κάτω από 12% εκτοξεύτηκαν στο επίσημο 27,8% και στο εξωφρενικό 62% για νέους κάτω των 25 ετών. Η πραγματική ανεργία σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ είναι πολύ μεγαλύτερη και ξεπερνάει το 30%. Ο λόγος ανέργων / απασχολούμενων υπερβαίνει σήμερα το 1/3. Είναι δύσκολο όμως να συλλάβουμε την πραγματικότητα πίσω απ’ αυτούς τους αριθμούς. Η ανεργία δεν υπάρχει στο φαντασιακό παρά μόνο αυτών που τη βιώνουν. Αυτοί ξέρουν πως είναι να παγώνει ο χρόνος βασανιστικά πάνω από ένα τηλέφωνο που δε χτυπάει, πως είναι να ντρέπεσαι, να φταις εσύ και να σου φταίνε παράλληλα όλοι, να απομονώνεσαι και να σπας τις γέφυρες με τον κόσμο. Γιατί η απώλεια εργασίας στις δυτικές κοινωνίες ισοδυναμεί με απώλεια ταυτότητας και νοήματος.

Παρακάτω ακολουθούν μερικά αποσπάσματα από τις ιστορίες του «Ημερολογίου». Σ’ αυτές  αρκετοί θα αναγνωρίσουν την πραγματικότητα του εαυτού τους και οι υπόλοιποι μια δυνητική απειλή. Δεν αρκεί απλώς να την ξορκίσουμε. Πρέπει να την αντιμετωπίσουμε στα ίσια.

Θυμάμαι σαν να ήταν χθες το πρώτο βράδυ που γύρισα σπίτι. Είχαμε βάλει τα παιδιά για ύπνο. Ο μεγάλος επτά και oμικρός πέντε χρονών τότε. Περνώντας έξω από το δωμάτιό τους, τους άκουσα να ψιθυρίζουν στο σκοτάδι. «Ο μπαμπάς απολύθηκε», είπε ο μεγάλος. «Τι θα πει “απολύθηκε”;» ρώτησε ο μικρός. «Τον έδιωξαν από τη δουλειά». «Και τώρα τι θα κάνουμε; Πώς θα ψωνίζουμε; Τι θα τρώμε;» αναρωτήθηκε με φανερή αγωνία ο μικρός. «Μη σε νοιάζει, κοιμήσου τώρα. Δεν ξαναμίλησαν.

Πτυχίο, μεταπτυχιακό, μισό χρόνο εθελοντική εργασία, και τι είμαι; 65 μόρια στον ΟΑΕΔ…

Έφυγα. Κρατώντας την ανάσα μου, σφίγγοντας τα δόντια να μη χαθεί η αξιοπρέπεια. Όταν το δάπεδο που πάνω του είχα απλώσει δυο τρεις ασφαλιστικές δικλείδες έγινε καταπακτή, γύρισα πίσω εκεί όπου σχεδόν ποτέ δεν είχα υπάρξει. Να γλυτώσω νοίκια και κοινόχρηστα, να μαζέψω τα έξοδα, να κόψω, να κόψω, να κόψω. Άλμα από την Αθήνα στην επαρχία, στον γενέθλιο τόπο. Άντε βρες ρίζα ν’ ανθίσεις.

Νόρα είναι το όνομα που θα ήθελα να έχω σε μιαν άλλη, διαφορετική ζωή απ’ αυτήν που βιώνω τώρα… Σ’ εκείνη τη ζωή θα ήμουν πιο χαρούμενη, με αισιοδοξία, με όνειρα και στόχους που θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθούν. Σε μια ζωή όπου θα ξυπνάω το πρωί και θα έχω τη δουλειά μου για να πάω.

Αν θέλετε να μεταναστεύσετε, πρώτα πρώτα να μην εμπιστευτείτε καμία «εταιρεία» που θα σας βρει δουλειά. Μετά, ξεχάστε ότι έχετε συγγενείς και φίλους σ’ εκείνο το μέρος και τάχα θα σας βοηθήσουν.
Αν δεν κάνετε τα παραπάνω, το πιο πιθανό είναι να βρεθείτε σε ξένη χώρα χωρίς δουλειά, λεφτά και άδεια παραμονής. Ξεχάστε ότι υπάρχουν Έλληνες, οργανώσεις, εκκλησία κι ότι θα σας βοηθήσουν. Δεν πρόκειται.

Δούλευα 23 χρόνια σε βαριά βιομηχανία μετάλλου. Όταν με απέλυσαν, ένιωσα ότι με δολοφονούσαν, έτσι απλά, με μια σφαίρα που έγραφε το όνομά μου (με δικαστικό επιμελητή). Έτσι νιώθω, άλλαξα, δεν είμαι ο ίδιος πλέον, αγρίεψα.

Έχω εκπληρωμένες στρατιωτικές υποχρεώσεις. Μπορώ να εργάζομαι αδιάκοπα για πάνω από 12 ώρες συνεχόμενες αδιαμαρτύρητα. Επίσης δεν έχω προσωπική ζωή, δεν έχω φίλους, δεν έχω κοπέλα, δεν σκοπεύω να κάνω οικογένεια ποτέ (οπότε δεν έχω αυξημένες οικονομικές απαιτήσεις), δεν έχω όνειρα πέρα από το καλό της εταιρείας. Δεν πίνω, δεν καπνίζω, δεν τρώω, δεν χρειάζομαι ποτέ διάλειμμα. Τέλος, θα ήθελα να σας γνωστοποιήσω πως δεν ζητάω πάνω από 300 ευρώ το μήνα, μπορώ δε να πληρώνομαι και με καθυστέρηση πέντε έξι μηνών, καθώς δεν τρέχουν νοίκια (μένω με τους γονείς μου). Είμαι γραμμένος και στον ΟΑΕΔ, έτσι ώστε να μπορείτε να επωφεληθείτε κάποιου προγράμματος. Δέχομαι ακόμα και να εργαστώ δωρεάν, καθώς θα έχω την τιμή να δω δουλειά μου δημοσιευμένη.

Ζωή μού δίνουν οι ξεπουλημένοι συνάδελφοί μου. Εργοδοτικοί, παρτάκηδες, εγωιστές, αδίστακτοι. Όσο περισσότερα αναξιοπρεπή, βρώμικα, κλεμμένα εργοδοτικά ευρώ παίρνουν, τόσο περισσότερο πείσμα με γεμίζουν.

Τότε ήρθε και μου χτύπησε την πόρτα η κατάθλιψη, συνοδευόμενη από κρίσεις πανικού καθημερινά. Ούτε στον εχθρό σου μην τύχει κάτι τέτοιο, τρομερή αρρώστια, χάνεις τον εαυτό σου, δεν είσαι εσύ, εγκλωβίζεσαι και παλεύεις με το υποσυνείδητό σου, τρέμουλο, φοβίες, ταχυπαλμία, ζαλάδα, ένα θηρίο μέσα μου που μεγαλώνει.