Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι είχαν αναγάγει την τύχη σε θεότητα, τις θεές Τύχη και Φορτούνα αντίστοιχα, ενώ εμείς σήμερα χρησιμοποιούμε στον καθημερινό μας λόγο εκφράσεις και ρήσεις που περιγράφουν την καλοτυχία ή την κακοτυχία («Είχε τύχη βουνό», «Αν έχεις τύχη διάβαινε...» κ.ά.). Ωστόσο, στις περιπτώσεις αυτές η τύχη -καλή ή κακή- αποδίδεται σε μία δύναμη έξω από τον άνθρωπο, σε ένα «χάρισμα» με το οποίο κάποιοι από εμάς έχουν γεννηθεί και κάποιοι όχι. Είναι, όμως, έτσι τα πράγματα; Είναι η τύχη κάτι ανεξέλεγκτο, που κανείς δεν μπορεί να ορίσει, ή τελικά ακόμα και αυτή είναι στο χέρι μας;

Του Θεού ή του ανθρώπου; Οι Άγγλοι για την τύχη έχουν δύο λέξεις, luck (= τύχη) και chance (= ευκαιρία). Στην περίπτωσή μας, δεν θα αναφερθούμε στην τύχη εννοώντας τη μοίρα -που επίσης αποτελεί θεότητα στην αρχαία Ελλάδα-, αλλά στην τύχη με την έννοια της ευκαιρίας. Οι ειδικοί, λοιπόν, ορίζουν την τύχη ως ένα σύνολο χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που δημιουργεί ευκαιρίες και δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να τις αδράξει. Με άλλα λόγια, αυτό που θεωρούμε τύχη δεν είναι τίποτα άλλο από το αποτέλεσμα των αντιλήψεων, των ικανοτήτων, των επιλογών και των πράξεών μας, από τη στάση μας απέναντι στη ζωή, την ενέργεια που βάζουμε στα πράγματα που μας ενδιαφέρουν, αλλά και τον τρόπο που αντιδρούμε σε όσα μας συμβαίνουν, παράμετροι που είναι στο χέρι μας να ελέγξουμε. Η καλή τύχη, επομένως, δεν είναι και τόσο τυχαία.

Τύχη & ατυχία: Θέµα αντίληψης; Και όμως. Η καλοτυχία ή η κακοτυχία είναι θέμα αντίληψης και προσωπικής προσπάθειας. Το αν όλα μας πηγαίνουν δεξιά εξαρτάται από το πόσο τυχερό ή άτυχο θεωρούμε οι ίδιοι τον εαυτό μας. Αυτό που έχει σημασία στη ζωή δεν είναι τα «χαρτιά» που ίσως μας έχει μοιράσει μια «ανώτερη δύναμη», αλλά το πώς παίζουμε τα «χαρτιά» αυτά. Μάλιστα, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι άνθρωποι που θεωρούν τον εαυτό τους τυχερό τείνουν να είναι και στην πράξη πιο τυχεροί. Η θετική εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, αλλά και η προβολή της εικόνας αυτής στους γύρω μας, μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα και να γυρίσει υπέρ μας τα «χαρτιά».

Ποιος είναι «τυχερός»; Εκείνοι που θεωρούν τον εαυτό τους τυχερό είναι συνήθως άνθρωποι ανοιχτόμυαλοι, εξωστρεφείς, ανοιχτοί σε εμπειρίες, αισιόδοξοι και με αυτοπεποίθηση. Επίσης, βιώνουν λιγότερο αρνητικά συναισθήματα, όπως το άγχος που οδηγεί σε φόβο, η κατάθλιψη που οδηγεί σε απραγία, ο θυμός, οι ενοχές, παράγοντες ανασταλτικοί για την εξερεύνηση του περιβάλλοντος. Επιπλέον, οι άνθρωποι που θεωρούν τον εαυτό τους τυχερό συνηθίζουν να δημιουργούν ευκαιρίες μέσα από νέες κοινωνικές επαφές, να διατηρούν ένα ευρύ δίκτυο γνωριμιών και να ανακαλούν στη μνήμη τους θετικά γεγονότα του παρελθόντος.
Από την άλλη, εκείνοι που θεωρούν τον εαυτό τους άτυχο έχουν την τάση να μένουν στα αρνητικά. Είναι δύσκαμπτοι και τα βλέπουν όλα μαύρα ή άσπρα, επικίνδυνα ή χωρίς μέλλον. Φοβούνται την αλλαγή και το άγνωστο και προτιμούν τα σίγουρα, ακόμα και όταν δεν τους κάνουν ευτυχισμένους.

Θετική ενέργεια Η θετική ενέργεια προσελκύει την καλή τύχη. Γιατί; Επειδή προβάλλοντας μια αίσθηση ζωντάνιας και ενθουσιασμού, αποπνέοντας ζεστασιά και ενεργητικότητα, κάνουμε τους άλλους να αισθάνονται καλά και τους αφήνουμε μια καλή εντύπωση.
Επίσης, η θετική ενέργεια είναι μεταδοτική. Η συναναστροφή, δηλαδή, με ανθρώπους που δεν βλέπουν τη μίζερη όψη των πραγμάτων μπορεί να δώσει και σε εμάς κίνητρα και μια νέα προοπτική που δεν είχαμε σκεφτεί.

Οι πιο τυχεροί Οι νεαροί σε ηλικία άνθρωποι, καθώς και εκείνοι που ζουν σε θερμότερες περιοχές φαίνεται να είναι πιο τυχεροί. Γιατί; Για τον λόγο ότι οι πρώτοι είναι πιο «ανοιχτοί» σε νέες εμπειρίες από τους μεγαλύτερους σε ηλικία και οι δεύτεροι γιατί περνούν περισσότερες ώρες έξω από το σπίτι, άρα έρχονται σε επαφή με περισσότερο κόσμο και είναι πιο κοινωνικοί.

Παίρνοντας ρίσκα Καλύτερα από όλους το είχε πει ο Δημόκριτος: «Οι άνθρωποι επινόησαν τη θεά Τύχη για να δικαιολογήσουν τη δική τους έλλειψη θέλησης». Κλασικό παράδειγμα οι αμέτρητες φορές που έχουμε πει σε φίλους «Αχ και να κέρδιζα το λόττο», αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουμε παίξει αυτό το παιχνίδι περισσότερες από μία φορά στη ζωή μας. Η τύχη, όμως, έχει να κάνει με το ρίσκο και την έκθεση, ακόμα και όταν δεν είμαστε σίγουροι ή φοβόμαστε. Αν θέλουμε να αρπάξουμε μια ευκαιρία, πρέπει ορισμένες φορές να εκτεθούμε, να αφήσουμε την ασφαλή επιλογή. Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα θελήσουμε να πάρουμε μια απόφαση ας αναρωτηθούμε ποιο είναι το χειρότερο πράγμα που μπορεί να συμβεί. Το πιθανότερο είναι ότι δεν θα γίνει κάτι ανεπανόρθωτο, το οποίο δεν θα μπορούμε να αντιμετωπίσουμε. Μετά, ας ρωτήσουμε τον εαυτό μας τι θα μετανιώσουμε περισσότερο: την ευκαιρία που δεν αφήσαμε να φύγει μέσα από τα χέρια μας ή το ότι προτιμήσαμε την ασφάλεια; Η απάντηση είναι εύκολη και θα καθορίσει τις πράξεις μας.

Κοιτώντας την… ατυχία Ο «άτυχος» βιώνει σε μεγάλο βαθμό τον φόβο της αποτυχίας ως μια απειλή για την προσωπικότητά του. Αυτό σημαίνει ότι την αποδίδει στον εαυτό του και τον χαρακτήρα του, γι’ αυτό και δεν την ξεπερνάει εύκολα. Νιώθει άχρηστος και το μυαλό του «κολλάει» σε δύο επιλογές, χωρίς να ψάχνει εναλλακτικές λύσεις. Μένει στην ευκαιρία που χάθηκε και δεν προχωράει στην επόμενη. Επανέρχεται στην κακή εμπειρία, βάζοντας τον εαυτό του σε έναν φαύλο κύκλο. Μετά την αποτυχία, εγκαταλείπει, περνάει στην αυτολύπηση.

Η άλλη όψη της αποτυχίας Εντάξει, σε κανέναν δεν αρέσει να αποτυγχάνει. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει μια αποτυχία να μας κάνει να αμφισβητήσουμε τον εαυτό μας ή τον στόχο μας. Όσοι αισθάνονται τυχεροί δεν τα… βάφουν μαύρα όταν κάτι δεν πάει καλά. Αντίθετα, είναι ελαστικοί, προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα και ετοιμάζουν νέα σχέδια για να φτάσουν στον στόχο τους. Όσοι ανήκουν στην κατηγορία αυτή γνωρίζουν ότι για να φτάσουν στον προορισμό τους υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι. Ακόμα και αν χάσουν μια ευκαιρία, ξέρουν ότι η επόμενη μπορεί να τους χτυπήσει την πόρτα την επόμενη κιόλας στιγμή. Αντί να κλαίγονται και να μεμψιμοιρούν, επιλέγουν να αξιολογήσουν την κατάσταση και τις κινήσεις που τους οδήγησαν σε αυτήν, μελετούν τα λάθη τους και μέσα από αυτό το ταξίδι αυτογνωσίας και αυτοκριτικής δυναμώνουν, καλλιεργούν τον χαρακτήρα τους, έτσι ώστε να είναι περισσότερο έτοιμοι στην επόμενη ευκαιρία που θα τους δοθεί. Οι τυχεροί δέχονται τις αποτυχίες τους, δεν νιώθουν ότι τους χαρακτηρίζουν και τις αποδίδουν σε εξωτερικούς παράγοντες, χωρίς ωστόσο να πέφτουν στην παγίδα της υπεραισιοδοξίας.

Αλλαγή εστίασης Φυσικά και είναι καλό να αφιερώνουμε χρόνο και ενέργεια στη δουλειά μας ή να αφοσιωνόμαστε σε μια δραστηριότητα που μας αρέσει. Ωστόσο, το να κλείνουμε τα μάτια στον υπόλοιπο κόσμο κατά τη διάρκεια της απασχόλησής μας και να πορευόμαστε με τυφλή προσήλωση μπορεί μεν να μας οδηγήσει γρηγορότερα στον συγκεκριμένο στόχο, αλλά παράλληλα μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να χάσουμε την ευκαιρία να εξερευνήσουμε νέα μονοπάτια, απρόσμενα, που μερικές φορές αποδεικνύονται καλύτερα σε βάθος χρόνου.

Σπάστε τη συνήθεια
  • Η ρουτίνα περιορίζει τις πιθανότητες να μας συμβεί κάτι καλό, γι’ αυτό καλό είναι να προσπαθούμε να αλλάζουμε μικρές καθημερινές συμπεριφορές, όπως, για παράδειγμα, να δεχτούμε μια πρόσκληση που μας βγάζει από το πρόγραμμα ή να πάρουμε καφέ από ένα άλλο μαγαζί.
  • Δημιουργούμε μόνοι μας ευκαιρίες. Μπορούμε, για παράδειγμα, να πιάσουμε κουβέντα με έναν άγνωστο ή να ζητήσουμε επιτέλους αυτή τη συνάντηση με το αφεντικό μας για να του αναπτύξουμε μια νέα ιδέα. Η πιθανή επιτυχία, πέρα από ικανοποίηση, θα ενισχύσει την αυτοπεποίθησή μας και την όρεξη για ανάληψη μελλοντικών ρίσκων και πρωτοβουλιών.
  • Εκπαιδεύουμε το μυαλό μας ώστε να είναι ανοιχτό σε νέες επιλογές και να αναγνωρίζει εναλλακτικές πορείες και απόψεις. Μπορούμε π.χ. να επιλέξουμε ένα θέμα -ακόμη και το πιο περίεργο- και να προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε 5 διαφορετικές απόψεις σχετικά με αυτό.
  • Καλό είναι να μην προδιαγράφουμε την πορεία και την κατάληξη των πραγμάτων.
  • Κατά τη διάρκεια μιας εργασίας φροντίζουμε να κάνουμε τακτικά διαλείμματα. Έτσι, όχι μόνο θα ξεκουράζουμε το μυαλό μας και θα σκεφτόμαστε πιο καθαρά, αλλά θα αφήνουμε και ένα παράθυρο ανοιχτό στην έκπληξη. Η έμπνευση μπορεί να έρθει από παντού, ακόμη και από μια μπίρα με τους φίλους μετά τη δουλειά ή από μια γρήγορη περιήγηση στο Ίντερνετ.
Η ψυχολογία της τύχηςΟ Richard Wiseman, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Hertfordshire στο Ηνωμένο Βασίλειο, είναι γνωστός για τις έρευνες που έχει πραγματοποιήσει σε περίεργους τομείς της ψυχολογίας, ανάμεσά τους η τύχη, το χιούμορ, η αυταπάτη. Μάλιστα, τα αποτελέσματα της πολυετής έρευνάς του στο κομμάτι της τύχης, στην οποία συμμετείχαν εκατοντάδες τυχεροί και άτυχοι άνθρωποι, οδήγησε στην έκδοση του διάσημου πια βιβλίου του «The luck factor» («Ο παράγοντας της τύχης»).
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον ίδιο, οι τυχεροί άνθρωποι χρησιμοποιούν 4 βασικές αρχές για να προσελκύσουν την καλοτυχία στη ζωή τους. Ποιες είναι αυτές;
  • Μεγιστοποιούν τις πιθανότητες για μία ευκαιρία.
  • Φροντίζουν να προσέχουν το ένστικτό τους.
  • Περιμένουν να τους συμβούν καλά πράγματα.
  • Μετατρέπουν την κακοτυχία σε καλοτυχία.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΥ, ψυχολόγο, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο «New York College», υπ. διδάκτορα Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.