Οι ενοχές δεν είναι κατ’ ανάγκην αρνητικές. Το αντίθετο μάλιστα. Από τη στιγμή που είμαστε μέλη μιας κοινωνίας, είναι εξαιρετικά σημαντικό να διαθέτουμε έναν κώδικα ηθικής, ο οποίος θα μας προειδοποιεί σε περίπτωση που σκοπεύουμε να παραβιάσουμε τα όρια των άλλων. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ενοχές είναι χρήσιμες. Τι γίνεται, όμως, όταν αποκλειστικό κριτήριο της συμπεριφοράς μας γίνονται η αποδοχή και οι προσδοκίες των γύρω μας, όταν οι ενοχές που νιώθουμε κατακλύζουν το μυαλό μας και δυσκολεύουν την καθημερινότητά μας;

ΤΡΕΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΟΧΩΝ
Υγιής ενοχή: Νιώθουμε μετανιωμένοι για κάτι που κάναμε ή που αποτύχαμε να υλοποιήσουμε. Λειτουργεί σαν ένα είδος εσωτερικού συναγερμού που μας βοηθά να αναγνωρίζουμε και να αλλάζουμε εγκαίρως κάποια συμπεριφορά που έρχεται σε αντίθεση με τις ηθικές μας αξίες. Αυτό το είδος ενοχής θα μας οδηγήσει, για παράδειγμα, στο να επιστρέψουμε στον κάτοχό του το πορτοφόλι που βρήκαμε στο πεζοδρόμιο.

Τοξική ενοχή: Πρόκειται για την αρνητική μορφή των ενοχών, οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στην παιδική μας ηλικία. Ουσιαστικά, έχουμε μάθει από νωρίς να συνδέουμε αυτό που κάνουμε ή δεν κάνουμε με αυτό που είμαστε, με αποτέλεσμα να κατηγορούμε τον εαυτό μας ως κακό ή ανεπαρκή ακόμα και για ασήμαντα γεγονότα. Για παράδειγμα, το να ξεχάσουμε να πάρουμε έναν φίλο μας τηλέφωνο στη γιορτή του μας γεμίζει ενοχές, ενώ θα μπορούσαμε, λόγου χάρη, να τον καλέσουμε την επόμενη μέρα.

Υπαρξιακή ενοχή: Βασίζεται στη σκέψη ότι όλοι είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτά που συμβαίνουν γύρω μας και στην επίγνωση ότι είναι αδύνατο να ζήσει κανείς πάνω στη Γη χωρίς να ασκήσει καμία αρνητική επιρροή στους άλλους ή στο περιβάλλον. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν, λόγου χάρη, οι ενοχές για το ότι οι πόροι της Γης εξαντλούνται, για το ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν να φάνε κ.λπ.

Μεγαλώνοντας παιδιά χωρίς ενοχέςΗ ενοχή είναι ένα συναίσθημα που είμαστε «κατασκευασμένοι» να το βιώνουμε, επειδή ως ένα βαθμό έχει προστατευτική δράση. Παράλληλα, όμως, εκπαιδευόμαστε και από το περιβάλλον μας να νιώθουμε ενοχικά. «Φανταστείτε ότι οι ενοχές μας είναι ένα κουμπί, το οποίο όσο πιο συχνά πατάνε οι γύρω μας (π.χ. οι γονείς ή οι δάσκαλοι) όταν είμαστε παιδιά, τόσο πιο ευάλωτοι γινόμαστε σε αυτές ως ενήλικοι», εξηγεί η κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια κ. Ελένη Κατσάμπα. Στην πραγματικότητα, χτίζεται από την παιδική ηλικία ένας ενοχικός τρόπος σκέψης, που μπορεί να συμπυκνωθεί στην παρακάτω φράση: «Αν καταφέρω να ικανοποιήσω τους άλλους, π.χ. τη μαμά ή τον μπαμπά μου, θα είμαι καλός, θα έχω την αποδοχή και την αγάπη τους». Έτσι, το παιδί μαθαίνει να αξιολογεί τον εαυτό του με εξωτερικά κριτήρια και να μην έχει εμπιστοσύνη στην αξία και τις δυνάμεις του. Το λάθος των γονιών είναι ότι δυσκολεύονται να διαχωρίσουν αυτό που κάνει το παιδί από αυτό που είναι, δίνοντάς του ένα λανθασμένο μήνυμα, όπως: «Δεν έκανες τα μαθήματά σου, άρα είσαι κακό παιδί». «Είναι προτιμότερο να λέμε στο παιδί μας "αυτό που έκανες ήταν κακό", όχι "είσαι κακό παιδί"», εξηγούν οι ψυχολόγοι.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΜΕ ΤΙΣ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΠΙΟ ΣΥΧΝΕΣ ΕΝΟΧΕΣ
Ενοχή Νο 1: «Ξοδεύω περισσότερα χρήματα από όσα πρέπει»Πολλές από τις πεποιθήσεις μας σχετικά με τα χρήματα που δαπανάμε έχουν τις ρίζες τους στην παιδική μας ηλικία, όταν μας έλεγαν ότι είναι απληστία να ζητάμε πολλά πράγματα. Αυτή η σκέψη είναι πιθανό να γεμίζει ορισμένους από εμάς με ενοχές -οι οποίες φυσικά διογκώνονται και λόγω της παρούσας οικονομικής κατάστασης-, ακόμα και αν στην πραγματικότητα κάνουμε πολύ λογική διαχείριση των χρημάτων μας.

Τι να κάνουμεΛέμε: «Το αξίζω» Αναγνωρίζουμε ότι κάποιες φορές έχουμε την ανάγκη να αγοράσουμε κάτι για τον εαυτό μας. Άλλωστε, δουλεύουμε σκληρά και χρειάζεται να ανταμείβουμε πού και πού τον εαυτό μας γι’ αυτό.
Φτιάχνουμε πλάνο Επιλέγουμε αυτό που πραγματικά επιθυμούμε (π.χ. «Να κάνω ένα ταξίδι») και μαζεύουμε χρήματα για να το αποκτήσουμε, αφήνοντας κατά μέρος άλλες αγορές (π.χ. ένα καινούργιο φόρεμα).
Φροντίζουμε τον εαυτό μας Οι γυναίκες είναι συνήθως επιφορτισμένες με τον ρόλο του «φροντιστή» στην οικογένεια. Για να μπορούν, όμως, να φροντίζουν τους άλλους, θα πρέπει πρώτα από όλα να φροντίζουν -ίσως και να κακομαθαίνουν πού και πού- τον εαυτό τους.

Ενοχή Νο 2: «Είμαι κακός γονιός»Είτε αφορούν το ότι δεν αφιερώνουμε αρκετό χρόνο στα παιδιά μας είτε ότι χάνουμε εύκολα την υπομονή μας μαζί τους, οι ενοχές παραμένουν πάντα ένας συνεχής «θόρυβος» μέσα στο κεφάλι μας. «Μια συνείδηση που μας τσιγκλάει σημαίνει ότι νοιαζόμαστε», μας καθησυχάζουν οι ψυχολόγοι. «Ωστόσο, οι υπερβολικά ενοχικοί γονείς δεν είναι παραγωγικοί», προειδοποιούν.

Τι να κάνουμεΠετάμε την μπέρτα της «σούπερ μαμάς» Αντί να εστιάζουμε σε πιθανές αποτυχίες, μπορούμε να αναρωτηθούμε «Τι κάνω σωστά;» ή ακόμα καλύτερα να θέσουμε στα παιδιά μας το ίδιο ερώτημα. Οι απαντήσεις τους μάλλον θα μας ξαφνιάσουν! Τα περισσότερα παιδιά πάντως θεωρούν ότι η αγάπη είναι η μοναδική απαίτηση για να δώσουν τον τίτλο της «υπέροχης μαμάς».
Αποφεύγουμε τις συγκρίσεις Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τι συμβαίνει σε άλλες οικογένειες, γι’ αυτό και οι συγκρίσεις με άλλες μαμάδες ή μπαμπάδες που «τα προλαβαίνουν όλα» δεν έχουν νόημα. Το σημαντικό είναι να εντοπίσει ο καθένας όσα είναι σημαντικά για τον ίδιο και την οικογένειά του.
Δεν απογοητευόμαστε Όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως θα θέλαμε (π.χ. «Ο γιος μου δεν έγραψε καλά στις εξετάσεις»), πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως το γεγονός ότι αγχωνόμαστε σημαίνει ότι νοιαζόμαστε. Στη συνέχεια πρέπει να αποδεχτούμε ότι οι φόβοι μας και τα γεγονότα που μας προκαλούν απογοήτευση διαφέρουν από εκείνα του παιδιού μας (εκείνο, λόγου χάρη, μπορεί να μην είναι και τόσο απογοητευμένο από το πώς έγραψε στις εξετάσεις, επειδή ήξερε ότι δεν είχε προετοιμαστεί σωστά). Αυτό που έχει σημασία είναι ένα παιδί να νιώθει αγάπη και ασφάλεια από τους γονείς του, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες της ζωής, αλλά και να κατανοεί τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του.

Ενοχή Νο 3: «Δεν καταφέρνω να αδυνατίσω»Ένα αδύνατο γυμνασμένο σώμα είναι γεγονός ότι αρέσει. Αυτός είναι και ο λόγος που τα βάζουμε με τον εαυτό μας επειδή δεν μπορούμε να τηρήσουμε τη δίαιτα ή επειδή για μία ακόμα φορά βαρεθήκαμε να πάμε στο γυμναστήριο.

Τι να κάνουμεΣυνεχίζουμε ακάθεκτοι Συνεχίζουμε κανονικά τη δίαιτά μας, ακόμα και μετά από μερικές παρασπονδίες. Άλλωστε, οι διαιτολόγοι -ακόμα και αν δεν μας το λένε- πάντα υπολογίζουν ότι κατά τη διάρκεια του διατροφικού προγράμματος θα υποκύψουμε άθελά μας σε κάποια λιχουδιά.
Διαχειριζόμαστε σωστά τον χρόνο Αντί να αναβάλουμε την επίσκεψή μας στο γυμναστήριο επειδή δεν διαθέτουμε αρκετό χρόνο, μπορούμε να αξιοποιήσουμε ακόμα και τα 10΄ του ελεύθερου χρόνου μας για να κάνουμε ορισμένες ασκήσεις ενδυνάμωσης (στο γυμναστήριο ή στο σπίτι) ή για να τρέξουμε (στον διάδρομο του γυμναστηρίου ή στον δρόμο).
Προτιμάμε τις εναλλαγές Προσθέτουμε καινούργιες τροφές στη δίαιτά μας και διαφορετικά είδη άσκησης στο πρόγραμμα γυμναστικής μας (π.χ. γιόγκα, τρέξιμο, βάρη). Οι εναλλαγές σε όλους τους τομείς μάς βοηθούν να διατηρήσουμε το ενδιαφέρον μας και να μην παραιτηθούμε.

Ενοχή Νο 4: «Είμαι ανεπαρκής για τους φίλους μου»Πρόκειται για ενοχή που νιώθουν περισσότερο οι γυναίκες παρά οι άνδρες. Το να ξεχάσουμε τα γενέθλια της κολλητής μας, να της στείλουμε mail επειδή δεν βρήκαμε χρόνο να της τηλεφωνήσουμε ή να ακυρώσουμε την έξοδο με τους φίλους μας γιατί νιώθαμε κούραση είναι πράγματα που συχνά τριβελίζουν το μυαλό μας για μέρες.

Τι να κάνουμεΤαξιδεύουμε νοερά στον χρόνο Ας υποθέσουμε ότι ακυρώσαμε μια έξοδο με την παρέα μας γιατί νιώθαμε εξάντληση. Πιστεύουμε ότι φερθήκαμε άσχημα στους φίλους μας; Ας φανταστούμε τώρα ότι βρισκόμαστε 5 χρόνια μετά και θυμόμαστε αυτό το γεγονός. Μας φαίνεται το ίδιο κακό; Δοκιμάζουμε να φέρουμε στο μυαλό μας την ίδια σκηνή 10 χρόνια μετά. Ποιο είναι το αποτέλεσμα τώρα; Αυτή είναι η δύναμη της προοπτικής!
Διεκδικούμε τα δικαιώματά μας Φιλία δεν σημαίνει ότι πρέπει να έχουμε πάντα διάθεση, να είμαστε μονίμως τυπικοί και πρόθυμοι. Όλοι μας έχουμε το δικαίωμα κάποιες φορές να είμαστε κουρασμένοι, να βαριόμαστε, να ξεχνάμε, και οι αληθινοί φίλοι μπορούν να μας καταλάβουν.
Αναζητούμε κρυμμένα μηνύματα Ορισμένες φορές οι ενοχές μπορεί να κρύβουν κάποια άλλα συναισθήματα. Πίσω από την άρνησή μας, για παράδειγμα, να σηκώσουμε το τηλέφωνο ίσως να κρύβεται η κουραστική μας φίλη, η οποία απαιτεί συνεχώς την προσοχή μας. Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να ρωτήσουμε τον εαυτό μας: «Αν δεν αισθανόμουνα ενοχές, τι θα ένιωθα;». Αυτό θα μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε τα πραγματικά μας συναισθήματα και στη συνέχεια να τα αντιμετωπίσουμε.


ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΕΛΕΝΗ ΚΑΤΣΑΜΠΑ, MSc, κλινική ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια (www.katsampa.gr).