Το έχεις λιγότερο απο ότι νομίζεις
(To Zyklon B γράφει τη στήλη Sci-Zophrenia στο Fridge.gr)
Πρωτοχρονιά πάλι, ξαναρχίζει το καρναβάλι, μετά τις δώδεκα "παραδοσιακά" τα χείλια στο μπουκάλι! Πιο πριν από αυτό, φυσικά, πουλί στο στόμα και χόρευες το οικογενειακό "πεντοζάλι" - γαλοπούλα μπρε παρέα με την γιαγιά, στον AB Βασιλόπουλο πήγε το μυαλό σου; Όπως και να έχει δεν θα κολλήσουμε εκεί, θα μείνουμε όμως στον ίδιο ρυθμό, αν θες στα φτύνω και με yardie προφορά όπως η Rihanna προτού τραβήξει το 22άρι, στον ρυθμό του "παραδοσιακού" ξενόφερτου έθιμου που πλέον αποτελεί μέρος της παγκόσμιας κουλτούρας σου.
Πρόλαβες σουλτάνα μου να κάνεις το "new year resolution" σου, αυτή τη λίστα με "αλλαγές που θα κάνεις στην ζωή σου", με τα μάτια πλέον ανοιχτά από τη μη-χέσω-σοφία που σε πότισε ο γέρος χρόνος; Τι έβαλες μέσα; Να κόψεις το τσιγάρο; Να αρχίσεις γυμναστική; Να μη σε βρίσκει 5 η ώρα τα χαράματα στο Facebook; Να τρως πιο υγιεινά; Μήπως να μην ψηφίσεις το κόμμα που ψήφιζες τόσο καιρό και να πας στο "απέναντι" μεγάλο μπας και την επόμενη χρονιά δεις γαλοπούλα στο τραπέζι σου και smartphone στην τσέπη σου;
Στην προσωπική μου λίστα το νούμερο ένα θα το είχε βαρβάτα το "λιγότερες γνωστικές προκαταλήψεις" και θα σε συμβούλευα να πετάξεις όλες τις αχρηστίλες από την λίστα σου και να το βάλεις και εσύ νούμερο ένα και μοναδικό! Είναι αρκετή δουλειά από μόνο του και πιθανότατα θα σου πάρει το υπόλοιπο της ζωής σου για να το γραντζουνίσεις λίγο. Ουσιαστικά -με κίνδυνο να χαρακτηριστεί το ζαϊκλόνι "ανθρωπιστικό"- το συγκεκριμένο θα μπορούσε να αποτελέσει και στερεότυπη ευχή για όλα τα χρόνια που θα έρθουν: "Καλή Χρονιά και λιγότερες γνωστικές προκαταλήψεις".
Βλέπεις, ο εγκέφαλός μας είναι πολύ ισχυρό μαραφέτι αλλά παραμένει μαραφέτι. Που σημαίνει πως το hardware του μπορεί να χαλάσει ή να έχει "ιδιαιτερότητες" που εισαγάγουν θόρυβο και τεχνουργήματα (artifacts) στο "σήμα" - αλλά τι γίνεται με το software του που φοράει; Και αυτό μπορεί να έχει τέτοια, και εδώ αν σκεφτείς πως ο εγκέφαλος είναι μάλλον wetware τότε αρχίζει να γίνεται αρκετά δύσκολο να βρεις από που προέκυψε το... εγκεφαλοκλανίδι! Οι γνωστικές προκαταλήψεις (cognitive bias) είναι τέτοια "εγκεφαλοκλανίδια" στις οποίες πιθανότατα οφείλονται όλα τα "λογικά σφάλματα" (logical fallacy) που μπορείς να ακούσεις να επιστρατεύονται σε μια συζήτηση ως "διαλεκτική", ως "μέθοδος επιχειρηματολόγησης" ενώ ουδεμία σχέση έχουν με αυτή - δεν "ακολουθούν" λογικά, κάνουν όμως κεφαλάκια να κουνιούνται πάνω-κάτω σε πλήρη συμφωνία. Προτού βιαστείς να πάρεις τηλέφωνο ή να τσατάρεις με τον κογκνιταρά φίλο σου για να σου ξηγήσει τα παραπάνω, ρίξε μια ματιά και στο σημερινό αρθράκι. Θα πιάσουμε "κοινές" πεποιθήσεις, και θα τις τινάξουμε λίγο ανάποδα, για να δούμε αν θα πέσει κάτω καμία γνωστική προκατάληψη. Αν θες μια σχετική πλήρη λίστα των γνωστικών προκαταλήψεων που σε δέρνουν καθημερινά, κάνε κλικ εδώ και φρίξε!
"Με χαρακτηρίζει η ατομικότητα, οι διαφημίσεις με επηρεάζουν λίγο. Δεν μασάω κουτόχορτο σαν μερικούς άλλους".
Έλα, μην ψαρώνεις, αυτό το "λίγο" το βάλαμε διότι η μετριοφροσύνη -όταν συμφέρει να την θυμηθείς- θεωρείται αρετή, συν τοις άλλοις... ας μην δείχνουμε και απόλυτοι! Φυσικά και είναι αλήθεια η παραπάνω δήλωση, την νιώθεις τόσο έντονα αληθινή, ασχέτως που δεν την δηλώνεις ακριβώς έτσι - μη σε πούνε και ψώνιο. Αυτό επίσης πιστεύουν και άλλα τόσα δισεκατομμύρια συνάνθρωποί σου, πράγμα που θα έπρεπε να σε κάνει να αναρωτιέσαι ποιοι είναι τελικά αυτοί οι "μερικοί άλλοι" - κανείς δεν μας έχει πει ποιοι είναι αυτοί ως τώρα, πιθανότατα είναι άτομα πουμασάνε κουτόχορτο αλλά νομίζουν πως τους χαρακτηρίζει η ατομικότητα ε; Ναι, ακριβώς σαν εσένα ξετσερβελιασμένε αναγνώστη μου!
Μη μου αγχώνεσαι και μη μου συγχύζεσαι! Είναι στο εξελικτικό σου συμφέρον να μην κακολογείς τον εαυτό σου (υπάρχουν άλλοι έτοιμοι να το κάνουν αυτό) και να τον θεωρείς "ιδιαίτερο άτομο": έτσι αυτοπροστατεύεσαι και βοηθάς πολλές γενιές να διασπείρουν τα γονίδιά τους αντί να κάτσουν σε μια γωνιά και να βάλουν τα κλάμματα συνειδητοποιώντας ότι είναι "χάλιες", "πιονάκια" και "κοινότοποι". Ούτε στους πιο "mainstream" τύπους με τα πιο κοινά ενδιαφέροντα δεν αρέσει να τους λένε συνηθισμένους - δοκίμασε να τους αποκαλέσεις έτσι και κράτα τεφτέρι για το γιουχάρισμα που θα ακούσεις και τα επιχειρήματά τους (αν ασχοληθούν μαζί σου) - πόσο μάλλον εσύ, ο "alt" τυπάς που δεν σηκώνει μύγα στο σπαθί του.
Η αλήθεια (με μικρό άλφα) είναι πως πιθανότατα η διαφήμιση και η προπαγάνδα σε επηρεάζει τόσο όσο τον καθένα. Πράμα που το γνωρίζουν καλά οι πολιτικοί, οι εταιρείες και η κουτσή Μαρία, γι' αυτό και η διαφήμιση είναι χοντρή και ακριβή μπίζνα: σκας το πόσο και βλέπεις τα νουμεράκια να ανεβαίνουν σε άμεση συνάρτηση, πουλάς αγαπούλα! Εδώ πολύ μεγάλο ρόλο παίζει το φαινόμενο της "αγκυροβόλησης" (anchoring effect) κατά το οποίο αποφασίζοντας "ασυναίσθητα" ρίχνεις βάρος συνήθως μόνο σε ένα χαρακτηριστικό της επιλογής σου ανά φορά, πιθανότατα το πιο "έντονο"/"έξυπνο"/"συναισθηματικό".
Αργότερα, ανακαλώντας τις επιλογές/αγορές σου βρίσκεις και άλλους λόγους να τις δικαιολογήσεις και λόγο του... "endowment effect" νιώθεις την αξία του μεγαλύτερη από ότι είναι (πολύ win κατάσταση για κάθε εταιρία-πολιτικό!). Ανάτρεξε επίσης στο παλαιότερο άρθρο περί προπαγάνδας να δεις πώς δουλεύει αυτή και πώς εκμεταλλεύεται βασικές ανθρώπινες "ανάγκες" και "εγκεφαλοκλανίδια" για να σε κατακτήσει. Όσο είσαι εκεί ρίξε και μια ματιά στην "ταύτιση και συνοχή": την ανάγκη του να ανήκεις!
Homework για το σπίτι: έχει ένα όριο η ατομικότητα πέραν του οποίου δεν μπορείς να "ταυτιστείς" ή να "ανήκεις" σε ένα γκρουπ; Πιθανότατα ναι, και αυτό ο εγκέφαλός σου το γνωρίζει - η "ατομικότητα" μέσα σου συγκρούεται με την τάση του να "ανήκεις" και έρχεσαι σε αυτό που πολλοί κογκνιταράδες θα λέγαν "γνωστική ασυμφωνία" (cognitive dissonance). Ο εγκέφαλός σου συνήθως απαντάει σε κάτι τέτοιο εφευρίσκοντας "δικαιολογίες" σαν εκείνη την αλεπού με τα ξινά σταφύλια και σε αυτή την περίπτωση αυτό που πιθανότατα θα κάνεις είναι να ακολουθήσεις ένα ατομικό... ρεύμα, ανήκοντας χωρίς όμως να (θεωρείς πως) "ανήκεις". Αυτό το τελευταίο έχει μεγάλη εφαρμογή στον... καπιταλισμό, και αν θες κάποιο πιο προκλητικό statement θα μπορούσα να σου πω πως η "ατομικότητα" ή ακόμα καλύτερα η αντικουλτούρα/υποκουλτούρα σου (έτσι για τους επαναστάτες της στήλης μου) τον τρέφει - ο καπιταλισμός αναγνωρίζει την ύπαρξή τους και δημιουργεί alternative θωκούς για να βολευτεί μαζικά η ατομικότητά σου.
Αν κάπου εδώ ξύνεις την καραφλή λωρίδα της αντίστροφης μοϊκάνας σου με δυσπιστία και χτυπάς νευρικά τις κονκάρδες του "δεν-τους-ξέρει-ούτε-η-μάνα-τους" συγκροτήματος του τζάκετ σου, άνοιξε λίγο το "ήδη ανοιχτόμυαλο" μυαλουδάκι σου μπας και πιάσεις τον εξής κερδοφόρο κύκλο. Τα άτομα αγαπάν την συνοχή και το "ανήκειν" αλλά θέλουν να ξεχωρίσουν, τους πολύ "ξεχωριστούς" mainstream τους "πιάνεις" εμπορικά (και... ψηφοφορικά) με μικρές παραλλαγές αυτών που ήδη αγοράζουν, ώστε να νιώσουν τον "νεωτερισμό" και να τσιμπήσουν.
Τι γίνεται όμως με τους αντιρρησίες, τι γίνεται με το έμφυτο γνωστικό νευροκλανίδι της "αντίδρασης"; Πολύ απλά κάθε κουλτούρα δημιουργεί μια "αντίκουλτούρα" αντιδραστικών μικρή σε αριθμό, η οποία θα μεγαλώσει ως το σημείο στο οποίο δεν θα θεωρείται πλέον "αντιδραστική" ή "cool". Θα γίνει σούπα που λένε και οι hipster φίλοι μας, που σταματούν να ακούν ένα συγκρότημα μόλις πιάσει κοινό χιλίων ατόμων και "ξεπουληθεί" και τότε θα εγκαταλειφθεί για μια άλλη η οποία θα ακολουθήσει την ίδια πορεία.
Εδώ έρχεται ο "καπιταλισμός" και διαθέτει τα όλα "αξεσουάρ", "απαραίτητα" και "σύμβολα" (...status symbols!) της κάθε αντικουλτούρας στην οποία ανήκεις φροντίζοντας να "πιάσει" εγκαίρως τον "νέο" παλμό ώστε να την εκμεταλλευτεί όσο είναι στα ντουζένια της, όλα αυτά φυσικά για κάποια τιμή! Κοίτα το πανκιό στο παγκάκι. Α) Σπόταρε τι από όσα φοράει ή στυλάρει πάνω του εμπλέκουν την αγορά, από το τζέλ ή το σαπούνι της μοϊκάνας και τις κονκάρδες. Β) Θυμήσου πως... και η Βίσση "σήκωσε μοϊκάνα" όταν αυτή έγινε pop! Αυτό φυσικά εξηγεί και την αλλεργία που σε έπιασε και χρειάστηκε να σε λιώσουν στα αντισταμινικά και τις αδρεναλίνες για να σιάξεις όταν πρωτοφόρεσες εκείνο το μπλουζάκι Dead Kennedys: δεν ήταν λόγο βρώμας και ακάρεων, ήταν διότι το εργοστάσιο στην ίδια γραμμή παραγωγής Δευτέρα-Τρίτη τυπώνει punk στάμπες και από Τετάρτη ως Παρασκευή Justin Bieber!
"Γνωρίζω από πιθανότητες, έχω βασική αντίληψη της στατιστικής"!
Χμ, εντάξει, δεν θα το πεις έτσι καθημερινά, αλλά στο ρεζουμέ αυτό εννοείς. Θα το πεις χαρακτηρίζοντας ένα γεγονός ως "τυχαίο/ με τίποτα τυχαίο" ή θα συνεχίσεις να παίζεις στην ρουλέτα του Καζίνο διότι "τόσες φορές έχασες, δεν γίνεται να συνεχίσεις να χάνεις, θα σου γυρίσει". Θα δεις και άλλους γύρω σου έτσι, π.χ., τον γείτονά σου να κάνει το πέμπτο του παιδί -για να βγει αγόρι- σίγουρος πως θα βγει αγόρι, διότι τα προηγούμενα 4 ήταν κορίτσια και ως γνωστόν θα του κάτσει: 50% είναι η πιθανότητα για να έρθει αγόρι ή κορίτσι!, εξάντλησε τις πιθανότητες για μονάκι! Κι όμως δεν έχεις ιδέα από πιθανότητες - μπορεί μάλιστα να τελείωσες μαθηματικό και να έκανες το μεταπτυχιακό σου στη Στατιστική αλλά καθημερινά να τις κλάνεις χυδαία στα μούτρα!
Για αρχή, και για να αποκλείσουμε λανθασμένες ερμηνείες μιας στατιστικής έκβασης οι οποίες οφείλονται σε άλλου τύπου εγκεφαλοκλανίδια (λογικά σφάλματα), ρίξε μια ματιά στο "πως μπορώ να ξεγελάσω τον εαυτό μου και να νιώσω σπουδαίος/ξεχωριστός". Άπαξ και το βγάλαμε αυτό από την μέση, πάμε για μια δήλωση βαρύγδουπη: αν και ο εγκέφαλός σου μπορεί να κάνει "γρήγορα" πολλούς υπολογισμούς και προσεγγιστικά να "ζυγίσει" πολλά πράματα, τα σκατώνει οικτρά στο θέμα των πιθανοτήτων!
Ναι, δεν έχουμε "διαίσθηση" των πιθανοτήτων με τον ίδιο τρόπο που έχουμε "διαίσθηση" άλλων πραγμάτων (διαίσθηση εδώ ως ασυνείδητη επεξεργασία δεδομένων). Το παράδειγμα με την ρουλέτα του Καζίνο που "θα σου γυρίσει γιατί έχασες πολλές φορές" είναι το κλασικό πλέον γνωστικό σφάλμα: "η πλάνη του τζογαδόρου" (gambler's fallacy). Αν τα γεγονότα είναι "ανεξάρτητα" (στατιστικώς μιλώντας) μεταξύ τους, όπως η ρίψη ενός κέρματος ή το γύρισμα της ρουλέτας -δηλαδή αν τα προηγούμενα αποτελέσματα δεν επηρρεάζουν τα επόμενα- τότε η πιθανότητα παραμένη η ίδια, ασχέτως αν είχες σερί νίκες ή χασούρα. Αυτό δεν ισχύει σε εξαρτημένα γεγονότα όπως μέσα σε μια παρτίδα τράπουλας (τα φύλλα που "παίζουν" σε χέρια και τραπέζι αλλάζουν την πιθανότητα να σου έρθει συγκεκριμένο φύλλο από τον "κλειστό" πάκο) αλλά θα ίσχυε μεταξύ δυο παρτίδων, διότι το αν κέρδισες στην προηγούμενη ή όχι δεν τροποποιεί την πιθανότητα νίκης επόμενη. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ένας αριθμομνήμονας θα επέλεγε να παίξει παιχνίδι με τράπουλα παρά φρουτάκια ή ρουλέτα - μπορεί να μην έχει "διαίσθηση" της πιθανότητας αλλά η μνήμη του τον βοηθάει σε εξαρτημένα γεγονότα.
Ένα πιο "τραγικά ανθρώπινο" φαινόμενο είναι αυτό που ονομάζεται "παράβλεψη της πιθανότητας" (neglect of propability). Με απλά λογάκια οι άνθρωποι τείνουν να παραβλέπουν τι είναι πιο πιθανό ή πιο απίθανο όταν παίρνουν αποφάσεις, ιδίως όταν αυτές είναι βιαστικές: μπορεί να μην φορέσουν ζώνη στο αμάξι διότι η πιθανότητα του να πάθουν ατύχημα τους φαίνεται "πιο απίθανη" από όσο πραγματικά είναι ή από όσο μπορεί να τους διαβεβαιώσει ο τυπάς χωρίς κεφάλι δυο μνήματα αριστέρα από τα δικά τους. Αντίστοιχα, οι άνθρωποι συχνά υπερεκτιμούν την πιθανότητα ενός γεγονότος να συμβεί, αν αυτό είναι συναισθηματικά φορτισμένο, π.χ. αν τους μιλήσεις για μια μεγάλη φρικαλέα καταστροφή η οποία έχει πιθανότητα να συμβεί μόλις μια στο δισεκατομμύριο θα τους φανεί πιο πιθανό από το να γλυστρίσουν περπατώντας ή να αφαιρεθούν καθώς οδηγούν. Υπέροχο έδαφος εκμετάλλευσης από συναισθηματικά φορτισμένη προπαγάνδα, δεν νομίζεις;
"Οι απόψεις μου βασίζονται σε δεδομένα, σε αληθείς πληροφορίες. Έχω κριτική σκέψη και δεν καταπίνω αμάσητα"!
Φυσικά! Όπως όλων άλλωστε, που έχω ρωτήσει ή που έχω δει να υποστηρίζουν μια ιδέα, πλην των παραπλανημένων ή αυτών που έχουν κάποιο συμφέρον - και σε αυτές τις δυο κατηγορίεςουδέποτε ανήκουμε εμείς! Αν κάποιος σου έρθει με δεδομένα αντίθετα με αυτά που γνωρίζεις, θα τα ψάξεις, θα τσεκάρεις την εγγυρότητά τους και αν ισχύουν τότε θα τροποποιήσεις ανάλογα την άποψή σου, ευχαριστώντας το άτομο που σου τα έφερε. Και ύστερα ήρθαν οι ρόζ μονόκεροι... Το παραπάνω σενάριο θα ήταν πιθανό αν η συζήτηση αφορούσε ένα θέμα για το οποίο κανένας από τους δυο συζητητές δεν ένιωθε έντονα ή δεν είχε άποψη, π.χ., για το πόση πρωτεΐνη περιέχει ένα αβοκάντο (εδώ φυσικά αν οι συζητητές δεν είναι διατροφολόγοι ένθερμοι με την διατροφική αξία των αβοκάντο!).
Όχι, η αλήθεια είναι πως πολλές απόψεις σου δεν βασίζονται σε δεδομένα και το να αλλάξεις μια ήδη διαμορφωμένη σου άποψη είναι πιο απίθανο από το να σε χτυπήσει αεροπλάνο καθώς κάνεις scuba diving σε υπόγεια λίμνη! Εδώ ο εγκέφαλός σου εξαντλεί πλήρως την λίστα με τις γνωστικές προκαταλήψεις, είναι δύσκολο να βρεις μια από αυτές που να μην εμπλέκεται σε αυτό το φαινόμενο. Οι απόψεις μας πολλές φορές βασίζονται σε ένα κάρο "στοιχεία" που ουδεμία σχέση έχουν ούτε με το "λογικά ορθό" ούτε με αυτό που συμβαίνει πραγματικά.
Μια εύκολα αναγνωρίσιμη "πηγή" που ξεπηδάν πολλές απόψεις είναι το συναίσθημα και η πρώτερη εμπειρία (ακόμα και ένα μόνο γεγονός, αν αυτό είναι συναισθηματικά φορτισμένο, ξάφνου μας φαίνεται κανόνας). Μια λιγότερο αναγνωρίσιμη, ή μάλλον πιο δύσκολο να την παραδεχθείς, πηγή είναι αυτή που θα ταίριαζε καλύτερα στα περί "ατομικότητας": απόψεις "σωστές" λόγω... πλειοψηφίας, μόδας ή κοινωνικού υποσυνόλου στο οποίο ανήκεις (άρα και μειοψηφίας, αρκεί να εναρμονίζονται με τις κυρίαρχες πεποιθήσεις του γκρουπ στο οποίο ανήκουν). Μετά από αυτό το γεγονός συνήθως ο ανθρώπινος εγκέφαλος επενδύει αυτή την άποψη με "δεδομένα" και "δικαιολογίες για τον ενστερνισμό της": αρχίζει και εκλογικεύει, συνήθως διαλέγοντας δεδομένα που υποστηρίζουν την ήδη διαμορφωμένη άποψη και απορρίπτοντας με οποιαδήποτε δικαιολογία δεδομένα που διαφωνούν - ένα φαινόμενο γνωστό και ως "σφάλμα επιβεβαίωσης" (confirmation bias).
Aν θες πες το "cherry picking" ή και επιλεκτική προσοχή/ανάγνωση. Εδώ τα "δεδομένα" που χρησιμοποιούνται για την επένδυση της δεν χρειάζεται να "ακολουθούν λογικά", δεν χρειάζεται καν να έχουν οποιαδήποτε σχέση με την πραγματικότητα (βλέπε μύθους και θρησκείες): αν ακολουθούσαν λογικά θα έβλεπες τόσους ανθρώπους με παράλογες πεποιθήσεις να κόβουν το πουλί τους πως είναι σωστοί και πως δεν τους έχει περάσει ποτέ από το μυαλό η πιθανότητα πως η αγαπημένη τους θεωρεία μπορεί να κουτσαίνει κάπου; Θεωρούν τις θεωρίες τους τόσο σωστές όσο εσύ θεωρείς τις δικές σου!
Το ενδιαφέρον είναι τι συμβαίνει όταν σε κάποιον παρουσιαστούν δεδομένα που αντικρούουν τις απόψεις του είτε αν τους τα σερβίρει κάποιος στο πιάτο σε μια διαφωνία είτε με το να τα βρει το ίδιο το άτομο, συνήθως ψάχνοντας πχ στο διαδύκτιο να βρει δεδομένα που υποστηρίζουν την θέση του. Εν συντομία, ο εγκέφαλος στρίβει δια του αρραβώνος, κάνει την παλαβή! Πάλι εδώ κινητοποιούνται όλα τα λογικά σφάλματα και όλες οι γνωστικές προκαταλήψεις που υπάρχουν! Τα πάντα αρκεί να μην αλλάξουμε άποψη, πόσο μάλλον να παραδεχθούμε στον άλλον ότι τα γυαλάκια που μας φόρεσε μας ήρθαν κούτι, πέτυχε τσακαμπάμ τους βαθμούς μυωπίας μας!
Το σφάλμα επιβεβαίωσης δίνει και παίρνει, η "αντίπαλη" πλευρά αντιμετωπίζεται σαν να έχει de facto συμφέρον ή να είναι παραπλανημένη "γι' αυτό λέει αυτά που λέει" και οποιοδήποτε αντίθετο δεδομένο παρουσιαστεί, ως δια μαγείας κάπως καταργείται, είτε έξυπνα (με περίτεχνες δικαιολογίες), είτε άτσαλα (απλά αγνοώντας το). Ιδίως στην περίπτωση που μια άποψη είναι "χρόνια", δηλαδή που το... θύμα την φέρει καιρό, τότε είναι πολύ πιο δύσκολο να την αλλάξει, λόγω αυτού που ονομάζεται "sunk cost": είναι πολύ δύσκολο να απαγκιστρωθείς από κάτι στ' οποίο έχεις επενδύσει πολύ (χρόνο, χρήμα) ασχέτως αν το βλέπεις κι εσύ ότι το να παραμένεις σε βλάπτει - κλασικά τα "sunk cost" στις αποτυχημένες επιχειρήσεις.
Το όμορφο σε όλα τα παραπάνω; Το άτομο που τα κάνει όλα αυτά τις περισσότερες φορές δεν τα κάνει "επίτηδες", πραγματικά δεν μπορεί να δει το ότι "είναι λάθος" ή πως το δεδομένο που του παρουσιάστηκε ανατρέπει την θεωρία του. Συνεχίζει να πιστεύει αυθεντικά αυτά που δηλώνει, θα περνούσε τεστ πολύγραφου με πλήρη επιτυχία στην ερώτηση "τα δεδομένα της άλλης πλευράς έχουν κάποια βάση;" όταν αυθεντικά απαντούσε "φυσικά και όχι!".
Μια πιθανή νευροβιολογική-εξελικτική εξήγηση για όλα τα παραπάνω, για αυτή την πεισματώδη άρνηση του εγκέφαλου να ξεκαβαλήσει, είναι πως ίσως... πότε δεν συζητούσαμε "προς εύρεση της αλήθειας" αλλά επειδή η συζήτηση και η προστασία των απόψεών μας (και γιατί όχι και η επιβολή τους!) είναι θέμα... κυριαρχίας! Μένοντας στις απόψεις σου και επιβάλλοντάς αυτές, αποκτάς "κύρος" και "μετράς". Επίσης αποτελεί και μια δικλείδα ασφαλείας: φαντάζεσαι να κατέρεε ο κόσμος οποιουδήποτε (χριστιανού, δημοκράτη, φασίστα, ουφολόγου) επειδή... κάποιος έφερε ένα επιχείρημα που καλεί τον "ενδιαφερόμενο" να ξανασκεφτεί βαθιά πιστεύω του;
Οπότε με λίγα λόγια, σταμάτα το, δεν πείθεις κανέναν, ούτε και τον ίδιο σου τον εγκέφαλο που με κάθε τέχνασμα προσπαθεί να σε κρατήσει "σταθερό" στις απόψεις σου: δεν "την ψάχνεις", έχεις ήδη προαποφασίσει που θα καταλήξεις!
"Υπέροχα τα παραπάνω αλλά είμαι αρκετά έξυπνος, έμπειρος και μορφωμένος για να την πατήσω"
You are not so smart! Κανονικά και με τον νόμο αυτά θα μπορούσαν να είναι επικήδεια "famous last words"! Αυτό είναι ένα τελευταίο απέλπιδο άλμα να προστατεύσεις τον εαυτό σου από όλα τα παραπάνω, διότι οι καμπάνες που χτυπάνε δεν ακούγονται ωραία και αν ισχύουν σίγουρα είσαι λιγότερο "άτομο", λιγότερο "έξυπνος", λιγότερο "ψαγμένος" και γενικά πολύ "λιγότερος" απ' όσο θα ήθελες. Εδώ έρχεται να σε σώσει η ευφυΐα σου και η μόρφωσή σου - αλίμονο, άλλωστε όλοι γνωρίζουμε πως είσαι πρώτης τάξης μυαλό και δεν μασάς από τέτοια "παιχνιδάκια του δημοτικού". Ακόμα και αν αγρόν ηγόραζες επί του θέματος, τώρα που τα διάβασες τα ξέρεις, οπότε τουλάχιστου σου αφαιρείται το δικαιολογητικό της άγνοιας.
Ωραία λοιπόν, έχεις έναν τετραπύρηνο υπολογιστή στα 5 terahertz με 800 GB μνήμη και όχι έναν Pentium από τους πρώτους που βγήκαν! Άρα εννοείται πως μόλις αναβαθμίσεις τον υπολογιστή σου σε αυτό το μοντέλο ξάφνου θα σταματήσεις να χαζεύεις YouPorn και να ξεχνιέσαι με τις ώρες στο Facebook και μονίμως στην οθόνη σου θα τρέχουν "υψηλές ασχολίες", από ανάλυση δεδομένων του CERN και πάνω! Πίπες! Θα συνεχίσεις "μια απ' τα ίδια" στο πιο γρήγορο!
Τα άσχημα νέα εδώ είναι πως η μόρφωση, η εμπειρία και η εξυπνάδα δρουν μόνο "εν δυνάμει": σου δίνουν την δυνατότητα να δοκιμάσεις να χαλιναγωγήσεις τα παραπάνω, δεν εγγυώνται όμως πως θα το κάνεις. Σου δίνουν περισσότερες ευκαιρίες να "πιάσεις τον εαυτό σου στα πράσα" και να του σιάξεις λίγο την γραβάτα, δεν υπογράφουν όμως κανένα χαρτί πως θα το κάνεις. Η ανθρώπινη φύση για μια ακόμα φορά δίνει ρέστα: πιθανότατα θα χρησιμοποιήσεις τον "τετραπύρηνό" σου για να κάνεις όλα τα παραπάνω που είπαμε, γρηγορότερα, καλύτερα και εξυπνότερα!
Όσον αφορά την υπεράσπιση των απόψεών σου, εκεί θα τα σπας: παίζει να εφαρμόσεις λογικά σφάλματα και γνωστικές προκαταλήψεις με τέτοια μαεστρία και ευστροφία που να πείσεις ακόμα και τον πιο ένθερμο "αντίπαλό" σου για την "ορθότητα" των θέσεών σου και το λάθος των δικών του. Τον εαυτό σου, θα τον έχεις πείσει προ πολλού και με έναν πυρήνα μόνο. Ίσως πολλές φορές η εξυπνάδα "σε βλάπτει", διότι εκεί που κάποιος θα παραδεχόταν πως "τόσο του κόβει, ίσως και να είναι λάθος" εσύ θα συνεχίσεις να επιμένεις!
Καλή χρονιά με λιγότερες γνωστικές προκαταλήψεις και λιγότερα λογικά σφάλματα!
