Μικρέ μου φιλόσοφε! Οι απορίες τους είναι ανεξάντλητες. Ρωτούν για το σύμπαν, το διάστημα, για οτιδήποτε. Οι μικροί μας φιλόσοφοι μας βομβαρδίζουν με τις παράδοξες απορίες τους και μας προσκαλούν στο μαγικό κόσμο τους. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η φιλοσοφία ξεκινά όταν αρχίζεις να αναρωτιέσαι. Και τα παιδιά αναρωτιούνται για τα πάντα. Για τον ουρανό, το φεγγάρι, τη θάλασσα, τα λουλούδια… για τους ανθρώπους που τα περιβάλλουν. «Μερικές φορές, ο κόσμος γύρω μας μοιάζει παλιός και κουρασμένος, για τα παιδιά, όμως, όλα είναι καινούργια και υπέροχα», λέει ο Γκάρεθ Μάθιους, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης και συγγραφέας του βιβλίου «The Philosophy Of Childhood» ( Η Φιλοσοφία της Παιδικής Ηλικίας). «Τα παιδιά είναι τόσο αθώα, που μπορεί να σου θέσουν τα πιο απρόβλεπτα ερωτήματα και να δώσουν τις πιο λογικές απαντήσεις. Το να τα ακούς προσεκτικά σου δίνει την ευκαιρία να δεις τον κόσμο αλλιώς…», επισημαίνει ο καθηγητής. «Κάποιες από τις απορίες τους είναι πραγματικά εύστοχες. «Πονάνε τα λουλούδια, όταν τα κόβουμε;», «Πού πηγαίνει ο πόνος, όταν φεύγει;», «Πού βρίσκεται το τέλος του κόσμου;». Όλα τα παιδιά θέτουν τέτοια ερωτήματα. Το θέμα είναι να τα ακούσουμε αληθινά και να συμμετέχουμε κι εμείς στο υπέροχο αυτό ταξίδι τους. Από αυτό το κοινό φιλοσοφικό ταξίδι, εμείς οι ενήλικοι μπορούμε να αντλήσουμε μοναδικές εμπειρίες. Αρκεί να ξέρουμε να σταθούμε στις σωστές στάσεις του ταξιδιού». Μη φοβάστε τις απαντήσεις Όταν τα παιδιά θέτουν ένα ερώτημα, μη φοβάστε να απαντήσετε επειδή δεν γνωρίζετε την απάντηση. Δεν χρειάζονται πάντα κυριολεκτικές απαντήσεις. Συχνά, οι γονείς πιστεύουν πως, αν δεν απαντήσουν σωστά, κινδυνεύουν να χάσουν το κύρος τους και το σεβασμό του παιδιού τους, ωστόσο τα παιδιά δεν έχουν τέτοιο θέμα. Το σημαντικό είναι να τα ενθαρρύνουμε να συζητήσουν και να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της σκέψης τους. Τις περισσότερες φορές, άλλωστε, απαντούν από μόνα τους. Κι είναι επίσης σημαντικό για την εκπαίδευσή τους, για να αγαπήσουν τη γνώση που ζητούν, να ανοίξουμε την εγκυκλοπαίδεια ή ένα βιβλίο, και να διαβάσουμε μαζί. Σεβαστείτε τις απορίες του Αν κάποια στιγμή το παιδί σας, σας ρωτήσει μήπως ήρθε το τέλος του κόσμου, μη γελάσετε. «Στα παιδιά δεν αρέσει να μην παίρνετε τις απορίες τους στα σοβαρά, ούτε σας ρωτούν για να πείτε πόσο χαριτωμένα είναι», μας λέει ο καθηγητής Μάθιους. Πείτε του πόσο ενδιαφέρουσα και έξυπνη είναι η ερώτησή του και προτρέψτε το να βρείτε μαζί την απάντηση. Ο καθηγητής διηγείται στο δεύτερο βιβλίο του, «Philosophy And Young Child» (Φιλοσοφία και Παιδί), την ιστορία της μικρής Ούρσουλα, που είχε έναν πόνο στην κοιλιά της: «Πού πάει ο πόνος, όταν φεύγει;», αναρωτιόταν η τρίχρονη μικρούλα. Αυτή είναι μια εξαιρετική απορία, μας λέει ο Μάθιους, για να προβληματιστούμε πάνω στη φύση του πόνου. Και σε αυτή την περίπτωση, οποιαδήποτε απάντηση είναι σωστή. Δώστε τους χώρο και χρόνο «Πόσο μεγάλο είναι το διάστημα;», «Από πού ξεκινάει και πού τελειώνει ο κόσμος;». Η ιδέα του άπειρου μαγεύει τα παιδιά. Το ίδιο και η ιδέα του χρόνου. «Πού πάει ο χρόνος, όταν φεύγει;», αναρωτιέται ο μικρός Μιχάλης. Μετά από δύο-τρεις εβδομάδες, αποφάσισε: «Ο χρόνος πάει στο μέλλον, σε περιμένει και, όταν φτάνεις, εκείνος φεύγει ξανά». «Η φαντασία θέλει χώρο και χρόνο, για να αναπτυχθεί και να ανθίσει», λέει ο καθηγητής Μάθιους. Αφήστε, λοιπόν, στα παιδιά την ελευθερία που χρειάζονται για να εκφραστούν, και όσο χρόνο επιθυμούν για να ονειρευτούν. Βοηθήστε τα να βρουν την «ταυτότητά» τους «Τα παιδιά είναι ταξιδιώτες, που φτάνουν σε μια ξένη χώρα για την οποία δεν γνωρίζουν τίποτα», έλεγε ο Τζον Λοκ. Στην προσχολική περίπου ηλικία, τα παιδιά αρχίζουν να ανακαλύπτουν την ταυτότητά τους και ενθουσιάζονται με τη νέα τους αυτή ανακάλυψη. Τότε συνειδητοποιούν πως είναι άτομα με οντότητα, και αρχίζουν να προβληματίζονται για τη ζωή, την ύπαρξη, ακόμη και το θάνατο. Σε αυτή τη φάση, οι προβληματισμοί τους είναι σχεδόν μεταφυσικοί, γι’ αυτό και πολύ ενδιαφέροντες. Ο καθηγητής Μάθιους μάς λέει πως αυτές οι μεταφυσικές ανησυχίες είναι απόλυτα φυσιολογικές. Ακόμη και η αγωνία της απώλειας μπορεί να το βοηθήσει στην αναγνώριση της ταυτότητάς του. «Είμαι μικρός, κάποτε θα μεγαλώσω, και μετά θα πεθάνω». Ένας λογικός συλλογισμός, που εμείς οι γονείς σίγουρα δεν πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε ως ταμπού. Για να ξεπεράσει, όμως, το παιδί το άγχος του θανάτου, πολύ σημαντικότερο από το να το συζητήσει, είναι να βλέπει τους γονείς του ευτυχισμένους, ικανοποιημένους από τη ζωή τους. Απολαύστε τις φιλοσοφικές τους ιστορίες «Πώς λέγεται η φέτα πριν κοπεί;», «Γιατί οι ζέβρες έχουν ρίγες;», «Τι δουλειά κάνει η θάλασσα;», «Πόσα σπίτια έχουν τ’ αστέρια;». Συχνά, οι απορίες τους σταματούν εκεί, άλλες φορές συνεχίζονται και καταλήγουν σε ευφυή μυθεύματα, που μας παρασύρουν σε ένα απίστευτο πνευματικό ταξίδι. Απολαύστε το. Όπως έλεγε και το τραγούδι στο «Βασιλιά των Λιονταριών»: «Ακούνα Ματάτα - τις έγνοιες διώξε - κι όπου θέλει ας βγει - γίνετε μικροί φιλόσοφοι!». «Σωστές» και «λάθος» απαντήσεις Ανάμεσα στις πιο απλές και τις πιο σύνθετες ερωτήσεις των παιδιών, παρεμβάλλεται ένας ωκεανός γονεϊκών αποριών: Λέμε την ωμή αλήθεια; Τη διανθίζουμε με στοιχεία παραμυθιού, για να είναι περισσότερο κατανοητή; Αναλύουμε το θέμα με λεπτομέρειες; Κι αν ρωτήσει κάτι που δεν ξέρουμε; «Ασφαλής» απάντηση σε όλα αυτά δεν υπάρχει. Η κάθε ερώτηση είναι διαφορετική, ακριβώς όπως διαφορετικό είναι και κάθε παιδί. Ένας γενικός κανόνας λέει, ότι οι απαντήσεις σε μια συγκεκριμένη ερώτηση διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Η απάντησή μας δεν χρειάζεται να περιλαμβάνει λεπτομέρειες που δεν χρειάζεται το παιδί. Απαντάμε με ακρίβεια και προχωράμε ανάλογα με τις ερωτήσεις του, προσέχοντας πάντα να.

Οι απορίες τους είναι ανεξάντλητες. Ρωτούν για το σύμπαν, το διάστημα, για οτιδήποτε. Οι μικροί μας φιλόσοφοι μας βομβαρδίζουν με τις παράδοξες απορίες τους και μας προσκαλούν στο μαγικό κόσμο τους.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η φιλοσοφία ξεκινά όταν αρχίζεις να αναρωτιέσαι. Και τα παιδιά αναρωτιούνται για τα πάντα. Για τον ουρανό, το φεγγάρι, τη θάλασσα, τα λουλούδια… για τους ανθρώπους που τα περιβάλλουν. «Μερικές φορές, ο κόσμος γύρω μας μοιάζει παλιός και κουρασμένος, για τα παιδιά, όμως, όλα είναι καινούργια και υπέροχα», λέει ο Γκάρεθ Μάθιους, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης και συγγραφέας του βιβλίου «The Philosophy Of Childhood» ( Η Φιλοσοφία της Παιδικής Ηλικίας). «Τα παιδιά είναι τόσο αθώα, που μπορεί να σου θέσουν τα πιο απρόβλεπτα ερωτήματα και να δώσουν τις πιο λογικές απαντήσεις. Το να τα ακούς προσεκτικά σου δίνει την ευκαιρία να δεις τον κόσμο αλλιώς…», επισημαίνει ο καθηγητής. «Κάποιες από τις απορίες τους είναι πραγματικά εύστοχες. «Πονάνε τα λουλούδια, όταν τα κόβουμε;», «Πού πηγαίνει ο πόνος, όταν φεύγει;», «Πού βρίσκεται το τέλος του κόσμου;». Όλα τα παιδιά θέτουν τέτοια ερωτήματα. Το θέμα είναι να τα ακούσουμε αληθινά και να συμμετέχουμε κι εμείς στο υπέροχο αυτό ταξίδι τους. Από αυτό το κοινό φιλοσοφικό ταξίδι, εμείς οι ενήλικοι μπορούμε να αντλήσουμε μοναδικές εμπειρίες. Αρκεί να ξέρουμε να σταθούμε στις σωστές στάσεις του ταξιδιού».
Μη φοβάστε τις απαντήσεις
Όταν τα παιδιά θέτουν ένα ερώτημα, μη φοβάστε να απαντήσετε επειδή δεν γνωρίζετε την απάντηση. Δεν χρειάζονται πάντα κυριολεκτικές απαντήσεις. Συχνά, οι γονείς πιστεύουν πως, αν δεν απαντήσουν σωστά, κινδυνεύουν να χάσουν το κύρος τους και το σεβασμό του παιδιού τους, ωστόσο τα παιδιά δεν έχουν τέτοιο θέμα. Το σημαντικό είναι να τα ενθαρρύνουμε να συζητήσουν και να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της σκέψης τους. Τις περισσότερες φορές, άλλωστε, απαντούν από μόνα τους. Κι είναι επίσης σημαντικό για την εκπαίδευσή τους, για να αγαπήσουν τη γνώση που ζητούν, να ανοίξουμε την εγκυκλοπαίδεια ή ένα βιβλίο, και να διαβάσουμε μαζί.
Σεβαστείτε τις απορίες του
Αν κάποια στιγμή το παιδί σας, σας ρωτήσει μήπως ήρθε το τέλος του κόσμου, μη γελάσετε. «Στα παιδιά δεν αρέσει να μην παίρνετε τις απορίες τους στα σοβαρά, ούτε σας ρωτούν για να πείτε πόσο χαριτωμένα είναι», μας λέει ο καθηγητής Μάθιους. Πείτε του πόσο ενδιαφέρουσα και έξυπνη είναι η ερώτησή του και προτρέψτε το να βρείτε μαζί την απάντηση. Ο καθηγητής διηγείται στο δεύτερο βιβλίο του, «Philosophy And Young Child»(Φιλοσοφία και Παιδί), την ιστορία της μικρής Ούρσουλα, που είχε έναν πόνο στην κοιλιά της: «Πού πάει ο πόνος, όταν φεύγει;», αναρωτιόταν η τρίχρονη μικρούλα. Αυτή είναι μια εξαιρετική απορία, μας λέει ο Μάθιους, για να προβληματιστούμε πάνω στη φύση του πόνου. Και σε αυτή την περίπτωση, οποιαδήποτε απάντηση είναι σωστή.
Δώστε τους χώρο και χρόνο
«Πόσο μεγάλο είναι το διάστημα;», «Από πού ξεκινάει και πού τελειώνει ο κόσμος;». Η ιδέα του άπειρου μαγεύει τα παιδιά. Το ίδιο και η ιδέα του χρόνου. «Πού πάει ο χρόνος, όταν φεύγει;», αναρωτιέται ο μικρός Μιχάλης. Μετά από δύο-τρεις εβδομάδες, αποφάσισε: «Ο χρόνος πάει στο μέλλον, σε περιμένει και, όταν φτάνεις, εκείνος φεύγει ξανά». «Η φαντασία θέλει χώρο και χρόνο, για να αναπτυχθεί και να ανθίσει», λέει ο καθηγητής Μάθιους. Αφήστε, λοιπόν, στα παιδιά την ελευθερία που χρειάζονται για να εκφραστούν, και όσο χρόνο επιθυμούν για να ονειρευτούν.

Βοηθήστε τα να βρουν την «ταυτότητά» τους
«Τα παιδιά είναι ταξιδιώτες, που φτάνουν σε μια ξένη χώρα για την οποία δεν γνωρίζουν τίποτα», έλεγε ο Τζον Λοκ. Στην προσχολική περίπου ηλικία, τα παιδιά αρχίζουν να ανακαλύπτουν την ταυτότητά τους και ενθουσιάζονται με τη νέα τους αυτή ανακάλυψη. Τότε συνειδητοποιούν πως είναι άτομα με οντότητα, και αρχίζουν να προβληματίζονται για τη ζωή, την ύπαρξη, ακόμη και το θάνατο. Σε αυτή τη φάση, οι προβληματισμοί τους είναι σχεδόν μεταφυσικοί, γι’ αυτό και πολύ ενδιαφέροντες. Ο καθηγητής Μάθιους μάς λέει πως αυτές οι μεταφυσικές ανησυχίες είναι απόλυτα φυσιολογικές. Ακόμη και η αγωνία της απώλειας μπορεί να το βοηθήσει στην αναγνώριση της ταυτότητάς του. «Είμαι μικρός, κάποτε θα μεγαλώσω, και μετά θα πεθάνω». Ένας λογικός συλλογισμός, που εμείς οι γονείς σίγουρα δεν πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε ως ταμπού. Για να ξεπεράσει, όμως, το παιδί το άγχος του θανάτου, πολύ σημαντικότερο από το να το συζητήσει, είναι να βλέπει τους γονείς του ευτυχισμένους, ικανοποιημένους από τη ζωή τους.
Απολαύστε τις φιλοσοφικές τους ιστορίες
«Πώς λέγεται η φέτα πριν κοπεί;», «Γιατί οι ζέβρες έχουν ρίγες;», «Τι δουλειά κάνει η θάλασσα;», «Πόσα σπίτια έχουν τ’ αστέρια;». Συχνά, οι απορίες τους σταματούν εκεί, άλλες φορές συνεχίζονται και καταλήγουν σε ευφυή μυθεύματα, που μας παρασύρουν σε ένα απίστευτο πνευματικό ταξίδι. Απολαύστε το. Όπως έλεγε και το τραγούδι στο «Βασιλιά των Λιονταριών»: «Ακούνα Ματάτα - τις έγνοιες διώξε - κι όπου θέλει ας βγει - γίνετε μικροί φιλόσοφοι!».
«Σωστές» και «λάθος» απαντήσεις
Ανάμεσα στις πιο απλές και τις πιο σύνθετες ερωτήσεις των παιδιών, παρεμβάλλεται ένας ωκεανός γονεϊκών αποριών: Λέμε την ωμή αλήθεια; Τη διανθίζουμε με στοιχεία παραμυθιού, για να είναι περισσότερο κατανοητή; Αναλύουμε το θέμα με λεπτομέρειες; Κι αν ρωτήσει κάτι που δεν ξέρουμε; «Ασφαλής» απάντηση σε όλα αυτά δεν υπάρχει. Η κάθε ερώτηση είναι διαφορετική, ακριβώς όπως διαφορετικό είναι και κάθε παιδί. Ένας γενικός κανόνας λέει, ότι οι απαντήσεις σε μια συγκεκριμένη ερώτηση διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Η απάντησή μας δεν χρειάζεται να περιλαμβάνει λεπτομέρειες που δεν χρειάζεται το παιδί. Απαντάμε με ακρίβεια και προχωράμε ανάλογα με τις ερωτήσεις του, προσέχοντας πάντα να δίνουμε σωστές απαντήσεις.
Με τη συνεργασία της Μαρίας Σκαπέρα (Μ.Ed. ψυχοπαιδαγωγός, εκπαιδευτική σύμβουλος).