Freud, Ψυχανάλυση και προσωπικότητα

“Η συνείδηση μοιάζει με σιντριβάνι που παιχνιδίζει στον ήλιο και ξαναβυθίζεται στη μεγάλη υπόγεια δεξαμενή του υποσυνείδητου από όπου πηγάζει”. Sigmund Freud

Η μελέτη της προσωπικότητας προκαλεί το ενδιαφέρον των ειδικών και μη του τομέα της ψυχολογίας. Η προσωπικότητα μπορεί να εξεταστεί και να μελετηθεί υπό το πρίσμα διαφορετικών θεωριών, κοινός τόπων των οποίων είναι η μελέτη του ατόμου. Η προσωπικότητα μπορούμε να πούμε πως αντιπροσωπεύει τα χαρακτηριστικά τα οποία εξηγούν τους τύπους συναισθήματος, σκέψης και συμπεριφοράς.

Μια από τις πολλές υπάρχουσες θεωρίες οι οποίες μελετούν τα στοιχεία της προσωπικότητας είναι η Ψυχαναλυτική Θεωρία, ιδρυτής της οποίας είναι ο Αυστριακός ιατρός-ψυχίατρος Sigmund Freud. Η θεωρία του για την ανάπτυξη της προσωπικότητας αλλά και της ύπαρξης του ασυνείδητου αποτέλεσαν ορόσημο για την ανάδειξή της. Παρότι οι επιστημονικές του θεωρίες εγείρουν μέχρι και σήμερα έντονη αμφισβήτηση και προβληματισμό  (λόγω έλλειψης επιστημονικών τεκμηρίων), είναι γεγονός πως  επηρέασε όσο κανένας άλλος την εξέλιξη της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής.

Η έννοια του ασυνείδητου είναι αυτή που δελεάζει τον αναγνώστη και τον παροτρύνει να εμβαθύνει περισσότερο στην μελέτη των Ψυχαναλυτικών θεωριών. Αυτό που είχε προτείνει ο S.Freud ήταν πως ο άνθρωπος επηρεάζεται από καταπιεσμένες επιθυμίες και σκέψεις  οι οποίες βρίσκονται σε κάποιο μέρος που το άτομο δεν έχει πρόσβαση. Τα όνειρα αποτελούσαν για τον Freud μια διέξοδο όλων αυτών των επιθυμιών, ένας τρόπος δηλαδή εξόδου των ασυνείδητων στοιχείων στην επιφάνεια. Η δομή της προσωπικότητας, σύμφωνα με τη θεωρία του, χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες στο Εκείνο, το Εγώ και το Υπερεγώ. Τα τρία αυτά στάδια δεν είναι ξεχωριστά αλλά αντίθετα αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλεξαρτώνται.

Εκείνο: Περιλαμβάνει έμφυτα στοιχεία τα οποία ενυπάρχουν στον άνθρωπο τα οποία κληρονομεί. Το Εκείνο αποτελεί ένα κομμάτι του ασυνείδητου στο οποίο βρίσκονται  όλες οι καταπιεσμένες σκέψεις και επιθυμίες  του ανθρώπου. Περιέχονται όλα τα πρωτόγονα ένστικτα για ζωή, σεξ, νερό και τροφή.

Εγώ: Περιλαμβάνει επίκτητα στοιχεία τα οποία το άτομο έχει αφομοιώσει από την αλληλεπίδραση του με το κοινωνικό του περιβάλλον. Το εγώ  λειτουργεί όχι με βάση την επιθυμία για ικανοποίηση (όπως συμβαίνει στο Εκείνο) αλλά με βάση την πραγματικότητα. Σύμφωνα με το Εγώ ο άνθρωπος προσπαθεί να σκεφτεί λογικά προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στη δημιουργική σκέψη και την απόλαυση.

Υπερεγώ: Όλα τα στοιχεία που βρίσκονται σε αυτό το στάδιο αποκτώνται από το άτομο στην ηλικία των τεσσάρων ετών. Είναι αυτή η περίοδος κατά την οποία το παιδί αποκτά όλα εκείνα τα ηθικά στοιχεία από τους γονείς που θα το βοηθήσουν στη μετέπειτα ζωή του. Γι’ αυτό το λόγο το Υπερεγώ αντικρούει τις επιθυμίες του Εκείνο οι οποίες οδηγούν το άτομο στο  να ενεργήσει αυθόρμητα. Έτσι το άτομο προσπαθεί να ανταποκριθεί στις επιτάσεις της κοινωνίας, των θεσμών και της οικογένειας.

Εάν η ισορροπία μεταξύ των τριών αυτών σταδίων διαταραχθεί τότε εμφανίζονται συμπτώματα άγχους, στρες και δυσπροσαρμοστικότητας καθώς το άτομο νιώθει πως δε μπορεί να ανταποκριθεί αφενός στις επιθυμίες του και αφετέρου στις αξίες που έχει υιοθετήσει από τα σημαντικά πρόσωπα του περιβάλλοντος του. Επιπλέον, το άτομο μπορεί να προβεί στην εμφάνιση αμυντικών μηχανισμών έτσι ώστε να λύσει τις υπάρχουσες συγκρούσεις. Οι αμυντικοί μηχανισμοί του ατόμου (απώθηση, άρνηση κ.α.) θεωρούνται αποτελεσματικοί  μόνο αν είναι παροδικοί και όχι μόνιμοι. Εάν η διάρκειά τους είναι μακρόχρονη αυτό μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση ψυχολογικών διαταραχών όπως η κατάθλιψη και ο ναρκισσισμός. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των διαταραχών η Ψυχαναλυτική προσέγγιση-Θεραπεία ακολουθεί διάφορες τεχνικές, μερικές από τις οποίες είναι:

• Ανάλυση των ονείρων
• Ελεύθεροι συνειρμοί
• Αντι-μεταβίβαση