Επιμελείται η Καλλιόπη Παπαμιχαήλ
Η προκατάληψη είναι γνώμη χωρίς κρίση. Έτσι, σε ολόκληρη τη γη εμφυσούμε στα παιδιά όποια άποψη θέλουμε, πριν να είναι σε θέση να κρίνουν. Υπάρχουν προκαταλήψεις γενικώς αποδεκτές και αναγκαίες, οι οποίες συνιστούν την ίδια την αρετή. Σ’ όλες τις χώρες μαθαίνουν στα παιδιά ν’ αναγνωρίζουν έναν ανταποδοτικό και εκδικητικό Θεό· να σέβονται, ν’ αγαπούν τον πατέρα τους και τη μητέρα τους· να θεωρούν την κλεψιά έγκλημα, το ιδιοτελές ψέμα ελάττωμα, πριν ακόμη να μπορούν να διακρίνουν τι θα πει κακία και τι αρετή.
Υπάρχουν, λοιπόν, πολύ καλές προκαταλήψεις: είναι αυτές που μας τις επιβεβαιώνει η κρίση μας όταν συλλογιζόμαστε.
Το συναίσθημα δεν είναι μια απλή προκατάληψη, είναι κάτι πολύ πιο ισχυρό. Η μητέρα δεν αγαπάει το γιο της επειδή της είπαν ότι πρέπει να τον αγαπάει· ευτυχώς τον πονάει ακούσια. Δεν είναι από προκατάληψη που τρέχετε να βοηθήσετε ένα άγνωστο παιδί που ετοιμάζεται να πέσει στον γκρεμό ή που κινδυνεύει να το καταβροχθίσει ένα ζώο.
Όμως από προκατάληψη θα σεβαστείτε έναν άνθρωπο καλοντυμένο, που βαδίζει και μιλάει σοβαρά. Οι γονείς σας σας είπαν ότι πρέπει να υποκλίνεστε σ’ αυτόν τον άνθρωπο· τον σέβεστε χωρίς να ξέρετε εάν αξίζει το σεβασμό σας· μεγαλώνετε και αποκτάτε γνώσεις: καταλαβαίνετε πως αυτός ο άνθρωπος είναι ένας τσαρλατάνος ζυμωμένος με έπαρση, ιδιοτέλεια και επιτήδευση· περιφρονείτε ότι σεβόσασταν και η προκατάληψη παραχωρεί τη θέση της στην κρίση. Από προκατάληψη πιστέψατε τους μύθους που λίκνισαν την παιδική σας ηλικία: σας είπαν πως οι Τιτάνες πολέμησαν τους θεούς και πως η Αφροδίτη ήταν ερωτευμένη με τον Άδωνη· στα δώδεκα σας χρόνια θεωρούσατε αυτούς τους μύθους αληθινούς, στα είκοσι τους θεωρείτε ευφυείς αλληγορίες.
Ας εξετάσουμε με λίγα λόγια τα διάφορα είδη των προκαταλήψεων, για να βάλουμε λίγη τάξη σε ότι μας απασχολεί. Ίσως κι εμείς να είμαστε σαν εκείνους που, την εποχή του συστήματος του Λόου, διαπίστωσαν ότι είχαν υπολογίσει φανταστικά πλούτη.
ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ
Δεν είναι αστείο τα μάτια μας, ακόμη κι όταν βλέπουμε πολύ καλά, να μας εξαπατούν πάντοτε, ενώ αντίθετα τ’ αυτιά μας να μη μας εξαπατούν ποτέ; Το αυτί μας σωστά συμμορφωμένο ακούει: «Είστε ωραία, σας αγαπώ»· είναι σίγουρο πως δεν σας είπαν: «Σας μισώ, είστε άσχημη». Βλέπετε όμως ένα λείο καθρέφτη: έχει αποδειχθεί πως ξεγελιέστε, είναι μια πολύ ανώμαλη επιφάνεια. Βλέπετε τον ήλιο να έχει διάμετρο περίπου δύο πόδια: έχει αποδειχθεί πως είναι ένα εκατομμύριο φορές μεγαλύτερη από τη γη.
Φαίνεται πως ο Θεός έβαλε την αλήθεια στ’ αυτιά σας και το λάθος στα μάτια σας· αλλά μελετήστε την οπτική επιστήμη και θα δείτε ότι ο Θεός δεν σας εξαπάτησε και ότι είναι αδύνατον τα αντικείμενα να σας φαίνονται διαφορετικά από ότι είναι στην πραγματικότητα.
ΦΥΣΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ
Ο ήλιος ανατέλλει, το ίδιο και η σελήνη, η γη είναι ακίνητη: αυτές είναι προκαταλήψεις που αφορούν στα φυσικά φαινόμενα. Πολλοί πιστεύουν ότι οι καραβίδες κάνουν καλό στο αίμα επειδή όταν ψήνονται γίνονται κόκκινες σαν το αίμα, ότι τα χέλια θεραπεύουν την παράλυση επειδή σπαρταρούν ότι η σελήνη επηρεάζει τις αρρώστιες μας, επειδή μια νύχτα με πανσέληνο παρατήρησαν ότι σ’ έναν άρρωστο ανέβηκε ο πυρετός: αυτές οι ιδέες και χίλιες τόσες άλλες ήταν λάθη παλιών τσαρλατάνων, που έκριναν χωρίς να σκεφθούν και αφού πλανήθηκαν οι ίδιοι, εξαπάτησαν και άλλους.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ
Τις περισσότερες ιστορίες τις έχουμε πιστέψει χωρίς να τις εξετάσουμε κι αυτή η πίστη είναι μια προκατάληψη. Ο Φάβιος Πίκτορ αφηγείται πως πολλούς αιώνες πριν απ’ αυτόν, μια Εστιάδα της πόλης Έλβα, ενώ πήγαινε να γεμίσει με νερό το σταμνί της, τη βίασαν και γέννησε τον Ρώμο και τον Ρωμύλο, τους οποίους βύζαξε μια λύκαινα κ,λπ. Ο ρωμαϊκός λαός πίστεψε αυτόν το μύθο· δεν εξέτασε εάν εκείνη την εποχή υπήρχαν Εστιάδες στο Λάτιο, εάν ήταν αληθοφανές να βγει η κόρη ενός βασιλιά από το μοναστήρι με το σταμνί της, εάν ήταν πιθανό μια λύκαινα να βυζάξει δυο παιδιά αντί να τα φάει. Η προκατάληψη καθιερώθηκε.
Ένας μοναχός έγραψε ότι ο Κλόβις, ενώ βρισκόταν σε μεγάλο κίνδυνο στη μάχη του Τολμπιάκ, υποσχέθηκε να γίνει χριστιανός εάν γλίτωνε· αλλά είναι φυσικό ν’ απευθύνεται κανείς σ’ έναν ξένο Θεό σε μια τέτοια περίσταση; Λεν είναι αλήθεια πως μια τέτοια στιγμή η θρησκεία μέσα στην οποία γεννιέται κανείς επενεργεί με τη μεγαλύτερη ισχύ; Ποιος χριστιανός, σε μια μάχη εναντίον των Τούρκων, δεν θα απευθυνόταν στην Παρθένο Μαρία αλλά στον Μωάμεθ; Πείτε επίσης πως ένα περιστέρι μετέφερε στο ράμφος του την Αγία Φιάλη για να χρίσει τον Κλόβις, και ένας άγγελος έφερε την Κόκκινη Σημαία για να τον οδηγήσει. Η προκατάληψη πίστεψε όλες τις ιστοριούλες αυτού του Είδους. Όσοι γνωρίζουν την ανθρώπινη φύση ξέρουν καλά ότι ο σφετεριστής Κλόβις και ο σφετεριστής Ρολόν ή Ρολ έγιναν χριστιανοί για να κυβερνήσουν εκ του ασφαλούς τους χριστιανούς, όπως οι Τούρκοι σφετεριστές έγιναν μουσουλμάνοι για να κυβερνήσουν εκ του ασφαλούς τους μουσουλμάνους.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ
Εάν η παραμάνα σας είπε πως η Δήμητρα προστατεύει τα σιτηρά, ή πως ο βΙσνού και ο Ξάκα μεταμορφώθηκαν σε ανθρώπους πολλές φορές, ή πως ο Σαμονοκοδόμ ήρθε να κόψει ένα δάσος, ή πως ο Οντίν σας περιμένει στην αίθουσά του προς την Ιουτλάνδη, ή πως ο Μωάμεθ ή κάποιος άλλος ταξίδεψε στον ουρανό· εάν τελικά ο παιδαγωγός σας έρχεται στη συνέχεια για να χώσει βαθιά μέσα στο μυαλό σας αυτά που χάραξε η παραμάνα σας, τότε δεν γλιτώνετε για τα υπόλοιπα χρόνια που έχετε να ζήσετε. Και εάν η κρίση σας θέλει ν’ αναμετρηθεί με αυτές τις προκαταλήψεις, οι γείτονές σας και ιδίως οι, γειτόνισσές σας φωνάζουν ότι είστε άπιστος και σας τρομοκρατούν· ο δερβίσης σας, επειδή φοβάται ότι θα μειωθεί το εισόδημά του, σας κατηγορεί στον καδή, και ο καδής σας, εάν μπορεί, σας παλουκώνει, επειδή θέλει να κυβερνήσει βλάκες, και πιστεύει πως οι βλάκες υπακούουν καλύτερα. Κι αυτό θα διαρκέσει μέχρι τη στιγμή που οι γείτονές σας, και ο δερβίσης, και ο καδής„ θ’ αρχίσουν να καταλαβαίνουν ότι η βλακεία δεν χρησιμεύει σε τίποτα και ότι ο διωγμός είναι κάτι φοβερό.
***
Βολτέρος - Φιλοσοφικό Λεξικό
Το «Φιλοσοφικό Λεξικό», είναι ένα βιβλίο που προκάλεσε σκάνδαλο όταν πρωτοεκδόθηκε, που ρίχτηκε στην πυρά στο Παρίσι, στη Γενεύη, στην Ολλανδία και που σίγουρα αξίζει να το ξαναδιαβάσουμε σήμερα. Ο Βολτέρος, επηρεασμένος από το «Ιστορικό και Κριτικό Λεξικό» του Μπέιλ και επιφυλακτικός απέναντι στο ογκώδες μέγεθος της «Εγκυκλοπαίδειας» των Ντιντερό και Ντ Αλαμπέρ, στρέφεται προς έναν «εύχρηστο εγκυκλοπαιδισμό», προς την ιδέα ενός πιο συνοπτικού και περιεκτικού έργου, ικανού ν αποτελέσει προσιτό εργαλείο γνώσης. Το «Φιλοσοφικό Λεξικό» εκδίδεται ανώνυμα το 1764 στο Λονδίνο, ενώ έχει εκδοθεί παράνομα και στη Γενεύη. Ο Βολτέρος εκθέτει εδώ τις σκέψεις του λιγότερο συστηματικά και διεξοδικά απ ό,τι θα περίμενε κάποιος από ένα πραγματικό λεξικό. «Τα πιο χρήσιμα βιβλία -γράφει στον πρόλογό του- είναι αυτά τα οποία διαμορφώνουν κατά το ήμισυ από μόνοι τους οι αναγνώστες. Αναπτύσσουν τις σκέψεις, τα σπέρματα των οποίων τούς παρουσιάζουμε εμείς. Διορθώνουν αυτό που τους μοιάζει ατελές και ενδυναμώνουν με τις σκέψεις τους αυτό που τους μοιάζει αδύναμο». Είναι αληθινά εντυπωσιακές οι αφηγηματικές στρατηγικές και το ύφος που υιοθετεί ο Βολτέρος, με σκοπό να ελκύσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να διευκολύνει την επαφή του με το κείμενο. Ζωντανοί διάλογοι, παραβολές, χιούμορ, σαρκασμός και ειρωνεία, τόλμη και γλαφυρότητα, απλότητα και σαφήνεια συνδυάζονται κατατείνοντας στη μέγιστη δυνατή αναγνωστική απόλαυση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου