Η Τέχνη του Αποχαιρετισμού
Εκείνο το βράδυ στο Μαρόκο καθώς ο Χάμφρευ Μπόγκαρντ αποχαιρετούσε την Ίνγκριτ Μπέργκμαν με την αγωνία του πολέμου στον αέρα γύρω τους και τον έρωτα μετέωρο στη ματιά τους γραφόταν μια από τις κλασσικότερες στιγμές στην ιστορία του κινηματογράφου. Καζαμπλάνκα. Οι δυο τους συμβόλιζαν όλους τους άντρες και όλες τις γυναίκες που ξαφνικά, εσπευσμένα και αθέλητα αναγκάστηκαν να αποχαιρετιστούν σπρωγμένοι από συνθήκες που δεν μπορούσαν να ελέγξουν. Την εμπειρία αυτή την έχει γευτεί σε άπειρες παραλλαγές ολόκληρη η ανθρωπότητα από τότε που πρωτάρχισε τα όρθια βήματά της. Πάντα κάποιος φεύγει , κάτι αλλάζει, κάτι χάνεται ή κάτι αρχίζει και πάντα υπάρχει ένα αίτημα αποχαιρετισμού. Συνήθως δεν το καλωσορίζουμε. Μάλλον το φοβόμαστε. Το συνδέουμε με το τέλος, με ένα είδος απώλειας. Όμως πέρα από την πρώτη βιαστική αντίδρασή μας, αν ξανακοιτάξουμε την εμπειρία του αποχαιρετισμού θα δούμε πως κανένα τέλος δεν έρχεται αζευγάρωτο. Συνοδεύεται πάντα από μια αρχή. Καμιά λήξη δεν έρχεται χωρίς να σηματοδοτεί ταυτόχρονα και μια έναρξη. Εξάλλου υπάρχουν αποχαιρετισμοί που ευχαρίστως θα κάναμε. Στις ρυτίδες λ.χ. ή στα παραπανίσια κιλά, σε μια κακοποιητική σχέση, σε μια μελαγχολική περίοδο ή σε μια ανεπιθύμητη παρέα. Όλες μπορούμε να φτιάξουμε μια λίστα από πρόσωπα και καταστάσεις που πρόθυμα θα αποχαιρετούσαμε. Αυτή λοιπόν είναι μια ευκαιρία να ξαναδούμε το θέμα του αποχωρισμού με νέα μάτια διακρίνοντας τις ευκαιρίες που κρύβονται πίσω του. Τότε θα ανακαλύψουμε πώς ο αποχαιρετισμός μπορεί από επίφοβος να γίνει τέχνη και τελετουργία που κρύβει μέσα της μια μαγική δύναμη απελευθέρωσης ακόμα και για εκείνους τους αποχωρισμούς που δεν επιθυμήσαμε. Αφού έτσι κι αλλιώς είναι αδύνατον να τους αποφύγουμε στη ζωή μας, τουλάχιστον ας τους αντιμετωπίσουμε με τον πιο μαλακό και ήπιο τρόπο, με το λιγότερη δυνατή αντίσταση και την με μεγαλύτερη αίσθηση ανακούφισης. Γιατί στην πραγματικότητα ο αποχαιρετισμός είναι μια πύλη. Μπορεί να μας βγάλει σε μια άλλη πραγματικότητα αν τη διαβούμε με το σωστό τρόπο.
Το Παιδί που Κλαίει
Αν και μόνο η λέξη αποχωρισμός φαίνεται τρομακτική ψάχνοντας κάτω από την πρώτη ενστικτώδη αντίδρασή μας θα ανακαλύψουμε θαυμάσιες αναμνήσεις αποχωρισμού. Ή πολύ κοινές αφού στην πραγματικότητα ο αποχωρισμός είναι τόσο ενταγμένος στην καθημερινότητά μας ώστε δεν τον αντιλαμβανόμαστε παρά μόνο όταν κάνει πολύ θόρυβο γύρω από τον εαυτό του. Η μέρα μας ξεκινάει καθώς αποχωριζόμαστε το κρεβάτι μας ,η «ιδιωτική ζωή» μας ξεκινά επίσης όταν αποχωριζόμαστε το απόγευμα την εργασία μας, η χαρά της ανταλλαγής και της σχέσης με τους άλλους αρχίζει τη στιγμή που αποχωριζόμαστε την απομόνωσή μας. Στ’ αλήθεια δεν υπάρχει κανένας αποχωρισμός που να μην έχει και τις θετικές πλευρές του. Όμως ο κάθε άνθρωπος έχει το δικό του τρόπο να νιώθει και να ερμηνεύει τα πράγματα. Η παιδική μας ηλικία και όσα νιώσαμε και βιώσαμε κατά τους πρώτους αποχωρισμούς από τη μητέρα διαμόρφωσαν με μυστικό και αθέατο τρόπο τη σχέση μας με την εμπειρία του αποχωρισμού. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική πληροφορία αν καταφέρουμε να την ανιχνεύσουμε. Μερικοί άνθρωποι τα πάνε πολύ καλά με τους αποχωρισμούς. Άλλοι καθόλου. Κάποτε, σε κάποιο μεγάλο, διεθνές αεροδρόμιο είχα εντυπωσιαστεί με τον αριθμό των αποσκευών που είχε ένας επιβάτης. Ήταν ένας συμπαθητικός ,καλοντυμένος άνδρας που αποχαιρετούσε με εμφανή στενοχώρια τη γυναίκα και τον μικρό γιο του. Έδειχνε στενοχωρημένος, το ίδιο και η γυναίκα του. Έμοιαζε σαν να επρόκειτο να λείψει για καιρό. Ο γιος του όμως δεν έδειχνε να συμμερίζεται τη θλίψη τους. Είχε κάποιο παιχνιδάκι στα χέρια και όλη του η προσοχή ήταν στραμμένη σ’ αυτό , σαν να μην αντιλαμβανόταν τίποτα από όσα συνέβαιναν γύρω του. Όταν αναγγέλθηκε η πτήση η μητέρα του τον προέτρεψε να αποχαιρετίσει τον πατέρα του. Ο μικρός δεν της έδωσε καμιά σημασία. Συνέχισε να παίζει αδιάφορα. Εκείνη επανέλαβε στενοχωρημένα «πες αντίο στον μπαμπά». Και τότε ο μικρός βγήκε ξαφνικά από τη φαινομενική αδιαφορία του και χωρίς να σηκώσει καθόλου τα μάτια, όρμησε με το κεφάλι προτεταμένο σαν μικρό κριάρι και έπεσε με φόρα πάνω στον πατέρα του. Άρχισε να τον χτυπάει με τις μικρές γροθιές του και να φωνάζει βουτηγμένος στα δάκρυα «σε μισώ, σε μισώ». Την ίδια στιγμή βούρκωσε και ο πατέρας. Τον πήρε στην αγκαλιά του αλλά ο γιος του συνέχιζε να τον χτυπάει κατακόκκινος από τα δάκρυα και το θυμό. Προδοσία. Εγκατάλειψη. Οργή. Πιθανόν αυτού του τύπου ήταν οι ψυχικοί άνεμοι που φυσούσαν εκείνη τη στιγμή στον εσωτερικό κόσμο του παιδιού. Αν δεν βρει μεγαλώνοντας καλύτερους τρόπους να διαχειρίζεται καταστάσεις αποχωρισμού τότε η συμπεριφορά του θα είναι παρόμοια. Στην καλύτερη περίπτωση θα παριστάνει τον αδιάφορο ενώ μέσα του θα μαίνονται η οργή και ο πόνος. Στην χειρότερη μπορεί να έχει βίαια ξεσπάσματα. Θα είναι ένας μεγάλος άνδρας με αυτό το μικρό , έντρομο μπροστά στον αποχωρισμό, αγόρι μέσα του. Μια σημαντική μερίδα ψυχολόγων επιμένουν πως επαναλαμβάνουμε τα ίδια μοτίβα συμπεριφοράς όπως τότε που είμαστε παιδιά. Πάντα βέβαια υπάρχουν περιθώρια για αλλαγές εφόσον όμως συνειδητοποιήσουμε τον τρόπο που λειτουργούμε και αποφασίσουμε ότι δεν μας εξυπηρετεί πια. Υπάρχουν ορισμένοι σταθμοί στη ζωή μας:, γέννηση, εφηβεία, αλλαγές σχολείου , μετακομίσεις, γάμοι, ασθένειες, χωρισμοί, αλλαγές εργασίας, απολύσεις, προσλήψεις, σημαντικές προαγωγές, θάνατοι, ξαφνικές καταστροφές ή ξαφνικές επιτυχίες. Όλες αυτές οι εμπειρίες , ευχάριστες ή δυσάρεστες, σηματοδοτούν κάθε φορά το τέλος μιας εποχής στη ζωή μας και την αρχή μιας άλλης. Οι περισσότεροι είμαστε απρόθυμοι γι αυτές. Οι αλλαγές έστω κι ευχάριστες μας αναστατώνουν. Μας βγάζουν από τη βολή μας. Επειδή όμως είναι αναπόφευκτες οι άνθρωποι σε όλες τις εποχές ανέπτυξαν ιδιαίτερες τελετουργίες μετάβασης. Στην αρχαία Ελλάδα για παράδειγμα οι νεαρές «άρκτοι» ήταν κορίτσια προεφηβικής ηλικίας που αφιερώνονταν για κάποια χρόνια στο ναό της Αρτέμιδας και εκπαιδεύονταν ουσιαστικά για τα κατοπινά τους καθήκοντα ως γυναίκες. Αντίστοιχα για τα αγόρια υπήρχαν διάφορες τελετουργίες μετάβασης από την παιδική στην εφηβική ηλικία κι από την εφηβική σ’ εκείνη του νεαρού άνδρα. Η σοφία των λαών είχε ανακαλύψει τρόπους και τεχνικές που βοηθούσαν τους ανθρώπους να βιώνουν τις κάθε είδους μεγάλες μεταβολές με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα. Και στα πρόθυρα κάθε αλλαγής προέβλεπαν πάντα ένα τελετουργικό αποχαιρετισμού και ένα καλωσορίσματος.
Οι 4 Ερωτήσεις- Καθρέφτες
Όμως το μυστικό της ήπιας μετάβασης στις νέες καταστάσεις στις οποίες μας καλεί η ζωή βρίσκεται στον συνειδητό αποχαιρετισμό της παλιάς. Ακόμα και τα πιο αγαπητά και επιθυμητά χρειάζεται για διάφορους λόγους να τα αποχαιρετάμε κάποτε. Αν δεν μπορούμε να το κάνουμε σωστά, αν δεν το αντέχουμε ή απλά αν δεν έχουμε μάθει να το κάνουμε δεν μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά στη ζωή μας. Ένα κομμάτι του εαυτού μας καθηλώνεται και κοιτώντας προς το παρελθόν γίνεται σαν τη γυναίκα του Λωτ, απολιθώνεται. Ο αποχαιρετισμός είναι μια τέχνη που δεν γνωρίζουν όλοι. Γι αυτό μένουν προσκολλημένοι σε ληγμένες σχέσεις, περασμένες εμπειρίες και στιγμές ένδοξου παρελθόντος χάνοντας τις ευκαιρίες που φέρνει μαζί του το παρόν. Ίσως όμως δεν έχουμε καν συνειδητοποιήσει ότι μας συμβαίνει κάτι τέτοιο. Σκεφτείτε: πώς αντιδράτε στους αποχωρισμούς; Πώς αποχαιρετάτε φίλους ή αγαπημένους όταν πρόκειται να λείψουν για καιρό; Πώς αποχαιρετήσατε το σχολείο, ένα σπίτι όπου ζήσατε πολλά χρόνια, μια γειτονιά που αλλάζετε, μια σχέση που τελειώνει , έναν κύκλο ζωής που έκλεισε, μια δουλειά που εγκαταλείπετε, μια συνήθεια που κόβετε; Αν και εντελώς διαφορετικές, αν θυμηθείτε τον εαυτό σας σε όλες αυτές οι περιστάσεις θα ανακαλύψετε κάποια κοινά σημεία στις αντιδράσεις και τα συναισθήματά σας. Γι αυτό , η τέχνη του αποχαιρετισμού προϋποθέτει ως πρώτο βήμα τις ειλικρινείς απαντήσεις σε 4 ερωτήματα:
Πώς αντιμετώπισα τις διάφορες καταστάσεις απώλειας- αποχωρισμού στη ζωή μου;
Ποια συναισθήματα ήταν πιο ισχυρά στη διάρκεια της θλίψης εξ αιτίας αλλαγής ή της απώλειας;
Ποιος ή τι με βοήθησε να ξεπεράσω τη δύσκολη περίοδο;
Ποιος είναι ο πρωταρχικός τρόπος με τον οποίο αντιδρώ σε μια απώλεια;
Αν αφιερώσετε χρόνο για να απαντήσετε γραπτώς στα ερωτήματα αυτά ή ακόμα καλύτερα αν τα συζητήσετε από κοινού με κάποιο πρόσωπο που εμπιστεύεστε θα ανακαλύψετε σημαντικά στοιχεία για το βασικό τρόπο που αντιδράτε όταν βρίσκεστε μπροστά στην ανάγκη για έναν αποχαιρετισμό. Όσο πιο λεπτομερείς είναι οι απαντήσεις σας τόσο περισσότερα στοιχεία θα σας δώσουν για τους τρόπους που σας βοήθησαν στο παρελθόν να κάνετε πιο εύκολη τη μετάβαση από την παλιά στη νέα πραγματικότητα. Όμως υπάρχουν κι άλλοι τρόποι που η σοφία των λαών έχει συλλέξει μέσα στους αιώνες και που κάποτε διδάσκονταν παραδοσιακά από γενιά σε γενιά. Στη σημερινή εποχή που τα όρια της μεγάλης οικογένειας και της μικρής κοινότητας έχουν διαρραγεί οι αρχαίες γνώσεις βρίσκουν το δρόμο τους ως εμάς μέσα από άλλους δρόμους όπως το φενγκ σούι που τονίζει μια πολύ βασική αρχή: αν θέλεις να προσκαλέσεις το καινούργιο στη ζωή σου, κάνε του χώρο αποχαιρετώντας κάτι παλιό και με κάποιο τρόπο ληγμένο. Αυτή η αρχή ισχύει στα πάντα. Από τα τρόφιμα στο ράφι του ψυγείου έως τα ρούχα που έχουμε να φορέσουμε κάτι χρόνια αλλά αρνούμεθα να τα αποχωριστούμε. «Το πρώτο βήμα για την ανανέωση της γκαρνταρόμπας σας είναι να χαρίσετε τα αφόρετα για καιρό παλιά σας ρούχα. Θα δείτε τότε να απελευθερώνεται μια ενέργεια που διευκολύνει τη ροή καινούργιων αποκτημάτων προς τη ντουλάπα σας» συμβουλεύει ένας κινέζικος οδηγός φενγκ σούι. Το να κάνουμε χώρο στο καινούργιο απομακρύνοντας το παλιό είναι ο καλύτερος τρόπος για να προσκαλέσουμε την ανανέωση στη ζωή μας. Ωστόσο υπάρχει μια βασική λεπτομέρεια: ο αποχαιρετισμός. Ακόμα και με ένα αντικείμενο που χάλασε, έσπασε ή δεν το θέλουμε άλλο πια είχαμε δημιουργήσει ένα είδος «σχέσης». Μας συνόδευσε κάποιο διάστημα στη ζωή μας και του οφείλουμε ένα συμβολικό ευχαριστώ για την παρουσία του. Αυτό είναι ένα ακόμα σημαντικό στάδιο στην τέχνη του αποχαιρετισμού και είναι αναγκαίο είτε αφορά μια σχέση που τελειώνει είτε ένα σπίτι που αλλάζουμε.
Η Τελετουργία του Αποχαιρετισμού
Οι στατιστικές αναφέρουν ότι η μετακόμιση είναι από τις πιο στρεσογόνες εμπειρίες στη ζωή μας. Μάλιστα όσο μεγαλύτερο διάστημα ζήσαμε σε ένα σπίτι κι όσο μεγαλύτερη ηλικία έχουμε τόσο πιο δύσκολη είναι αυτού του τύπου η εμπειρία μετάβασης. Κι όμως, μπορεί να γίνει εντυπωσιακά ευκολότερη αν υιοθετήσει κανείς μια τελετουργία αποχαιρετισμού. Οι μεταφυσικές παραδόσεις λένε πως κολλάμε σε ορισμένα μέρη επειδή έχουμε δεσμεύσει ένα ποσοστό από την ενέργειά μας εκεί. Είναι λοιπόν σημαντικό να καλέσουμε την ενέργειά μας πίσω πριν αναχωρήσουμε. Μπορούμε να τριγυρίσουμε στο άδειο σπίτι από το οποίο φεύγουμε και να το ευχαριστήσουμε για τη στέγη και το καταφύγιο που μας πρόσφερε όσο το κατοικούσαμε. Για το ότι ήταν μάρτυρας της χαράς και της λύπης μας, της πλήξης και της ενεργητικότητάς μας, για το ότι φιλοξένησε τον ήχο του γέλιου μας ή του αναστεναγμού μας , αντήχησε από τις φωνές του θυμού ή του ενθουσιασμού μας, σιώπησε στη σιωπή μας και αντιλάλησε στα τραγούδια ή στα κέφια των φίλων και των προσκεκλημένων μας. Ήταν ένα είδος συντρόφου. Κι έναν σύντροφο δεν τον αφήνεις και φεύγεις κλείνοντας την πόρτα πίσω σου. Τον ευχαριστείς, του επιστρέφεις την ενέργειά του, παίρνεις πίσω τη δική σου και τον αποχαιρετάς. « Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο απελευθερωτικό ήταν να τριγυρίζω από δωμάτιο σε δωμάτιο λέγοντας δυνατά «σ’ ευχαριστώ για τη συμπαράστασή σου όλα αυτά τα χρόνια» στο νοικιασμένο σπίτι από όπου έφευγα. Μολονότι ήταν μια μετακόμιση που την έκανα με χαρά αφού θα πήγαινα στο δικό μου σπίτι ένιωσα σαν να αποχαιρετούσα ένα φίλο και κάνοντάς το ένιωσα ξαφνικά σαν να αποδεσμεύτηκα και να ελευθερώθηκα για να προχωρήσω πάρα κάτω. Και βέβαια, την πρώτη βραδιά που ήταν να κοιμηθώ στο καινούργιο σπίτι τριγύρισα πάλι σε όλα τα δωμάτια και το καλωσόρισα στη ζωή μου. Αν και μοιάζει το σπίτι να μας υποδέχεται εγώ ήξερα πως εμείς είμαστε που το προσκαλούμε στη ζωή μας» αυτά σχολίαζε μια φίλη μυημένη στην τέχνη του αποχαιρετισμού. Κατά τον ίδιο τρόπο πολλές μεταφυσικές προσεγγίσεις επιμένουν πως πρέπει να «μιλάμε» και να αποχαιρετάμε ή να καλωσορίζουμε κάθε τι που μπαίνει ή βγαίνει από τη ζωή μας. Από ένα ζευγάρι παπούτσια μέχρι τη μοναξιά μας που αφήνουμε για μια νέα σχέση. Ή το καλοκαίρι που τελειώνει. Τη μέρα που πέρασε, την καινούργια που ξημερώνει. Mία δίαιτα που αρχίζουμε ή μια συνήθεια που κόβουμε. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καλωσόρισμα που να μην συνεπάγεται ταυτόχρονα έναν αποχαιρετισμό και το αντίστροφο. Ο κανόνας μάλιστα είναι γενικός και δεν έχει εξαιρέσεις. Κόβοντας για παράδειγμα το κάπνισμα οφείλουμε όχι μόνο καλωσορίζουμε μια νέα πιο υγιή περίοδο αλλά και να αποχαιρετίσουμε αυτόν τον σύντροφο που μας συνόδεψε με τον τρόπο του- καπνός ήταν καπνό μας έδινε- σε πολλές στιγμές της ζωής μας. Εύκολες και δύσκολες. Αποτέλεσε ένα μέρος της καθημερινότητάς μας για κάποιο διάστημα. Τώρα δεν το χρειαζόμαστε πια και το αποχωριζόμαστε. Αποχαιρετώντας το συνειδητά είναι σαν να κλείνουμε επίσημα τη σχέση μας μαζί του και να δημιουργούμε ένα είδος ισορροπίας. Αναγνωρίζοντας πως μαζί με τις βλαβερές συνέπειές του μας πρόσφερε κι ένα είδος ανακούφισης , απόλαυσης ή παρέας συνειδητοποιούμε και τα θετικά στοιχεία που είχε η σχέση μας μαζί του και τα οποία μπορούμε στη συνέχεια να αναζητήσουμε με άλλους τρόπους λιγότερο βλαβερούς. Λένε για κάποιους σοφούς ότι αποδίδουν ευχαριστίες ακόμα και στις ασθένειες, όταν τις αποχαιρετούν θεραπευμένοι, γιατί μέσα από αυτές έμαθαν σημαντικά μαθήματα. Αναπτύσσοντας την ικανότητα να βλέπει κανείς και το καλό ακόμα και σ’ αυτά που θεωρούνται δυσάρεστα συνειδητοποιεί πως τα πάντα είναι ευκαιρίες εξέλιξης.
Κύματα και Κύκλοι Ανάγκης και Ελευθερίας
Ο αποχαιρετισμός λοιπόν μετατρέπεται σε αληθινή τέχνη και είναι πλήρης όταν περιλαμβάνει κι ένα είδος αναγνώρισης κάποιου θετικού στοιχείου ακόμα και στις πιο δυσάρεστες περιστάσεις. Είναι στην πράξη το ουδέν κακόν αμιγές καλού. Αν ανατρέξουμε στην προσωπική ιστορία της εξέλιξής μας θα ανακαλύψουμε πως μερικά από τα σημαντικότερα βήματά μας τα κάναμε όταν πήραν τα ρούχα μας φωτιά! Όταν δηλαδή ήρθαμε αντιμέτωπες με δυσάρεστες και επώδυνες εμπειρίες που σαν ξυπνητήρια μας ανάγκασαν να αναπτύξουμε ιδιότητες και δραστηριότητες που θα παρέμεναν ανενεργές. Μερικοί λένε πως το σύμπαν χρησιμοποιεί κάθε είδους αγγελιαφόρους για να μας στείλει τα μηνύματά του. Καμιά φορά βέβαια αναρωτιόμαστε τι είδους μήνυμα μεταφέρει ένας ανεπιθύμητος χωρισμός ή μια σημαντική απώλεια. Τότε φαίνεται πραγματικά δύσκολο να ασκήσουμε την τέχνη του αποχαιρετισμού. Μερικά πράγματα , ανθρώπους και καταστάσεις είμαστε κάθε άλλο παρά πρόθυμοι να τα αποχαιρετίσουμε. Αντίθετα μας πονάει η έλλειψή τους, η απουσία τους από τη ζωή μας. Υπάρχουν στιγμές που κατακλυζόμαστε από αυτή την έλλειψη και νιώθουμε ότι δεν θα καταφέρουμε να τα βγάλουμε πέρα. Εδώ υπάρχει μια εξαιρετικά σημαντική πληροφορία που είναι καλό να την ξέρουμε: οι κρίσεις έλλειψης αυτού που με το ζόρι αναγκαστήκαμε να αποχωριστούμε έρχονται σε κύματα. Δεν έχουν την ίδια οξύτητα όλες τις ώρες. Είναι σαν τις ωδίνες του τοκετού έχουν μια περιοδικότητα. Δεινή καπνίστρια μια φίλη, πρόσθεσε τη δική της εμπειρία σ’ αυτό όταν αποφάσισε να κόψει το κάπνισμα. « Στην αρχή με έπιανε κρίση να καπνίσω κάθε δέκα λεπτά και διαρκούσε περίπου δύο. Ύστερα από μερικές μέρες η κρίση ερχόταν κάθε μισή ώρα, καθώς περνούσαν οι εβδομάδες έφτασα να επιθυμώ έντονα το τσιγάρο κάθε δυο τρεις ώρες και αυτό το διάστημα όλο και αραίωνε ενώ η κρίση διαρκούσε όλο και λιγότερο. Ήξερα πως αν αντέξω για ένα , ενάμιση λεπτό αυτή την πιεστική έλλειψη ύστερα θα ησύχαζα για μερικές ώρες. Είχα διαπιστώσει πως υπήρχε μια περιοδικότητα που όσο πήγαινε και αραίωναν οι κύκλοι της πιεστικής ανάγκης για τσιγάρο.» Ένα είδος εσωτερικού ρυθμού υπάρχει στα πάντα. Από τον τρόπο που χτυπάει η καρδιά μας μέχρι τους κύκλους της αναπνοής μας. Αυτοί οι κύκλοι περιοδικότητας είναι παρόντες και στις κρίσεις πόνου εξαιτίας της απώλειας προσώπων, σχέσεων ή σημαντικών για μας καταστάσεων . Μπορεί να υπάρχει ένα γενικό υπόβαθρο θλίψης αλλά η οξύτητα του πόνου έρχεται σε κύματα. Και φεύγει. Και ξανάρχεται. Και σταδιακά όλο και γλυκαίνει, μαλακώνει και αραιώνει τη συχνότητα της επανεμφάνισής της. Με αυτόν τον τρόπο ο καιρός γίνεται γιατρός. Στο μεταξύ αν έχουμε πάρει την απόφαση να αποχαιρετήσουμε ό,τι ή όποιον έφυγε μπορούμε να κάνουμε ουσιαστικά βήματα προς την αποδοχή της κατάστασης. Αν το αρνηθούμε είναι σαν να αφήνουμε ανοιχτούς τους λογαριασμούς μας, άταφους τους νεκρούς και σαν να μην μπορούμε να τιμήσουμε αυτό που υπήρχε και έφυγε από τη ζωή μας. Ο Καβάφης προτρέπει έτσι τον Αντώνιο να αποχαιρετίσει με αξιοπρέπεια την Αλεξάνδρεια που χάνει αλλά που την αξιώθηκε. Ο αποχαιρετισμός είναι αυτό ακριβώς, αποδοχή και αναγνώριση όσων ανταλλάχθηκαν. Κάνοντας τον απολογισμό μας, ευχαριστώντας για ό,τι πήραμε και δώσαμε είναι σαν να κλείνουμε συμβολικά αλλά κυρίως συνειδητά ένα κεφάλαιο της ζωής μας. Μόνο τότε μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά και να κάνουμε αποφασιστικά το βήμα μας στο παρόν ανοίγοντας τον εαυτό μας στα δώρα που φέρνει μαζί του.
