ΔΕΠ - Υπερκινητικότητα

ΔΕΠ - Υπερκινητικότητα

Ο Μιχάλης ήταν πάντα ένα «δύσκολο» μωρό. Ως βρέφος έκλαιγε πολύ, έδειχνε μονίμως ανικανοποίητο και οι στιγμές που έμενε ήρεμο ήταν σπάνιες. Μεγαλώνοντας, έγινε ένα υπερβολικά δραστήριο παιδί. Έτρεχε συνέχεια, δεν έπαιζε με το ίδιο παιχνίδι για περισσότερα από πέντε λεπτά και κουνούσε διαρκώς τα πόδια και τα χέρια του. Οι γονείς του τον θεωρούσαν απλώς ζωηρό. Όταν όμως η δασκάλα του νηπιαγωγείου τους μίλησε για τη δυσκολία του Μιχάλη να συγκεντρωθεί στην τάξη, να συνεργαστεί με τα άλλα παιδιά και να παρακολουθήσει το μάθημα, τότε αναζήτησαν τη βοήθεια ειδικού. Η διάγνωση ήταν «Διαταραχής ελλειματικής προσοχής/υπερκινητικότητας». Χαρακτηριστικά της είναι η απροσεξία και η υπερκινητικότητα. Όμως αυτά τα χαρακτηριστικά υπάρχουν σε πάρα πολλά παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πάσχουν από τη συγκεκριμένη διαταραχή. Για να το πούμε αυτό, θα πρέπει κάποια από αυτά τα συμπτώματα να έχουν παρουσιαστεί πριν την ηλικία των 7 ετών, να εμφανίζονται τακτικά (και όχι, για παράδειγμα, μια μέρα που ενδεχομένως το παιδί ήταν εκνευρισμένο) και να έχουν παρατηρηθεί δυσκολίες και προβλήματα σχετικά με αυτά τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο.

Τα συμπτώματα αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία και μάλιστα γίνονται πιο έντονα όταν το παιδί πρέπει να λειτουργήσει μέσα στα πλαίσια μιας ομάδας. Έτσι, ένα παιδί 4-6 ετών με διαταραχή ελλειματικής προσοχής/υπερκινητικότητα τρέχει πολύ από την μια μεριά του δωματίου στην άλλη, δεν προσέχει τα παιχνίδια του και συχνά τα καταστρέφει, δεν κοιτάζει δεξιά και αριστερά σ’ ένα δρόμο πριν τον διασχίσει, σκαρφαλώνει πάνω στα έπιπλα, δεν μπορεί να καθίσει σε ένα μέρος, κουνά συχνά τα πόδια του και θέλει συνέχεια να ασχολείται με κάτι καινούριο (π.χ. δεν μπορεί να παίξεί για πολύ ώρα με ένα παιχνίδι). Όταν φτάσουν σε ηλικία που θα ενταχθούν στο σχολικό περιβάλλον τα παιδιά αυτά μπορεί να μοιάζουν αφηρημένα, να σηκώνονται από τη θέση τους, να μην προσέχουν τι λέει ο δάσκαλος, να διασπάται εύκολα η προσοχή τους, να ξεχνούν, να μην περιμένουν τη σειρά τους, να μην ακολουθούν τους κανόνες των παιχνιδιών, να δυσκολεύονται να μπουν με τη σειρά τους στην τάξη. Η συγκεκριμένη διαταραχή παρουσιάζεται σε ποσοστό 5% έως 20% των παιδιών, με τα αγόρια να έχουν τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να την εμφανίσουν. Η διάγνωσή της δεν είναι ιδιαίτερα απλή υπόθεση. Τα καλά νέα είναι ότι όσο το παιδί μεγαλώνει μαθαίνει να ελέγχει όπου χρειάζεται την παρόρμησή του και να ζει μ’ αυτή. Έτσι, καθώς ωριμάζει, τα συμπτώματα γίνονται λιγότερο εμφανή, ώστε στην εφηβεία η όλη απροσεξία /υπερκινητικότητα/ παρορμητισμός να παρουσιάζεται συνήθως σαν ανησυχία απέναντι σε εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα. Μετά την ενηλικίωση, τα συμπτώματα είναι εμφανή μόνο στο 8% των περιστατικών. Συνήθως βελτίωση επέρχεται μετά την ηλικία των δεκαέξι ετών, εκτός κι αν συνυπάρχει ταυτόχρονα και άλλη διαταραχή, οπότε οι πιθανότητες βελτίωσης της κατάστασης είναι περιορισμένες.

Πού οφείλεται

Πολλοί ερευνητές πιστεύουν πως τα συμπτώματα της υπερκινητικότητας και της μειωμένης προσοχής είναι χαρακτηριστικά της λειτουργίας του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Πολλές καταστάσεις που πιστεύεται πως προκαλούν νευρολογικά προβλήματα όπως είναι η δηλητηρίαση από μόλυβδο, το Εμβρυϊκό αλκοολικό σύνδρομο, Νευροεκφυλιστικές καταστάσεις, αλλά και η κακοποίηση του παιδιού, το άγχος των γονέων και η αδυναμία τους να οριοθετήσουν τη συμπεριφορά του. Γενετικοί παράγοντες έχουν επίσης συσχετισθεί με την ΔΕΠ, αν και δεν είναι σαφές εάν γενετικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες ή ο συνδυασμός τους ευθύνεται για τη διαταραχή αυτή. Συγγενείς πρώτου και δευτέρου βαθμού ατόμων που πάσχουν από ΔΕΠ έχουν πιο πολλές πιθανότητες να έχουν την ίδια διαταραχή σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.

Πώς μπορείτε να βοηθήσετε

Ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου στην αντιμετώπιση της διαταραχής είναι πολύ σημαντικός, αφού τα συμπτώματά της μπορεί να είναι από είναι ελάχιστα έως απόντα σε συγκεκριμένες συνθήκες, όπως όταν:

*το άτομο βρίσκεται κάτω από αυστηρό έλεγχο,

*αντιμετωπίζει κάποια καινούρια κατάσταση,

*ασχολείται με κάτι που του φαίνεται ιδιαίτερα ενδιαφέρον,

*αλληλεπιδρά με ένα μόνο άτομο ή επιβραβεύεται συστηματικά για την καλή του συμπεριφορά.

Ωστόσο, η σωστή αντιμετώπισή της προϋποθέτει θεραπεία συμπεριφοράς σε συνεργασία με ειδικό ψυχολόγο ή ψυχίατρο που θα λάβει υπόψη του το χαρακτήρα, την ηλικία του παιδιού, τις ατομικές του ανάγκες, το οικογενειακό του περιβάλλον και πολλούς άλλους παράγοντες. Σε ακραίες περιπτώσεις, ίσως χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή που διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα, αλλά η θεραπεία αυτή είναι καλύτερο να χρησιμοποιείται μόνο ως ύστατη λύση, με μεγάλη προσοχή και πάντα με ιατρική παρακολούθηση.

Τα είδη της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ), πρωταρχικά υπερκινητικού-παρορμητικού τύπου:

Χαρακτηρίζεται κυρίως από αυξημένη κινητική δραστηριότητα, δυσκολία προσοχής στις καθημερινές δραστηριότητες, συχνή διάσπαση προσοχής, παρορμητικότητα και δυσκολία του παιδιού να ελέγξει τον εαυτό του.

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ), πρωταρχικά τύπου μειωμένης προσοχής:

Χαρακτηρίζεται από διάσπαση και δυσκολία του παιδιού να διατηρήσει τη προσοχή του σε κάτι, δυσκολία συγκράτησης λεπτομερειών, και δυσκολία στην ολοκλήρωση αυτού που κάνει. Σε αντίθεση με το προηγούμενο είδος, συνήθως το παιδί είναι ντροπαλό, αφηρημένο και αγχώδες.

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ) μικτού τύπου:

Είναι η πιο συχνή μορφή ΔΕΠ. Σε αυτή την κατηγορία συνυπάρχουν τα χαρακτηριστικά των δύο προηγούμενων.

Η σημασία της σωστής διάγνωσης

Ένας παράγοντας που μπερδεύει στην Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής είναι πως πολλές φορές τα βασικά της χαρακτηριστικά παρουσιάζουν μια ασυνέπεια ή μπορεί κάποια από αυτά να απουσιάσουν τελείως. Για παράδειγμα η μειωμένη προσοχή και η αυξημένη κινητική δραστηριότητα δεν παρουσιάζονται σε όλες τις περιστάσεις.

Για να δοθεί η διάγνωση της ΔΕΠ ένα παιδί θα πρέπει να παρουσιάζει τα σχετικά χαρακτηριστικά σε τουλάχιστον δύο περιστάσεις (π.χ. και στο σπίτι και στο σχολείο).

Τα βασικά συμπτώματα της ΔΕΠ

Δυσκολεύεται να εστιάσει την προσοχή σε λεπτομέρειες και λάθη από απροσεξία

Δυσκολεύεται στην οργάνωση δραστηριοτήτων

Δυσκολεύεται στην ολοκλήρωση εργασιών

Δυσκολεύεται σε εργασίες που απαιτούν αρκετή ώρα σκέψης και συγκέντρωσης, π.χ. σχολικές εργασίες για το σπίτι

Η προσοχή του διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα

Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες

Κινά νευρικά μέρη του σώματος ή και όλο το σώμα

Δυσκολεύεται να παραμείνει σε ένα σημείο

Δυσκολεύεται να παίξει ήσυχα

Βιάζεται να δώσει απαντήσεις χωρίς να προσέξει την ερώτηση

Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του

Συχνά διακόπτει τους άλλους

Έχει εκρήξεις θυμού, εναλλαγές στο συναίσθημα, ανυπομονησία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλή επίδοση στο σχολείο μπορεί να παρουσιάζονται.

Για να υπάρχει η διαταραχή δεν είναι απαραίτητο το παιδί να έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, αλλά πρέπει τα συμπτώματα να παρουσιάζονται κάτω από δυο τουλάχιστον διαφορετικές συνθήκες (π.χ. σπίτι και σχολείο).

Μερικές Αρχές Χειρισμού των Προβλημάτων για τους δασκάλους

Δημιουργήστε ευκαιρίες για θετική προσοχή (αξιοποιείστε τα ενδιαφέροντα του παιδιού)

Εντοπίστε τις περιπτώσεις στις οποίες το παιδί αποδίδει καλύτερα

Να είστε σαφείς-συγκεκριμένοι σ’ αυτό που ζητάτε. Το βοηθάτε έτσι να εστιάσει την προσοχή του

Οργανώστε και δομήστε τις δραστηριότητες, τους κανόνες, τη ρουτίνα της τάξης

Ελαττώστε τις διασπάσεις αυξάνοντας τα επιθυμητά ερεθίσματα, ελαττώνοντας τα ανεπιθύμητα, λάβετε υπόψη τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνει το συγκεκριμένο παιδί

Προστατέψτε και ενισχύστε την αυτοεκτίμηση του παιδιού δημιουργώντας ευκαιρίες για επιτυχία, επικοινωνώντας με ζεστασιά και αποδοχή. Χρησιμοποιείστε επιβραβεύσεις

Σπάστε τις δραστηριότητες σε στάδια (σύντομες δραστηριότητες): Τα παιδιά με ΔΕΠΥ χρειάζονται πιο συχνή και πιο άμεση επανατροφοδότηση

Μικρές και άμεσες επιβραβεύσεις είναι πιο αποτελεσματικές

Ήπιες τιμωρίες μπορεί να είναι αποτελεσματικές όταν χρησιμοποιούνται αραιά και όταν είναι πολύ συγκεκριμένες

Ενημέρωση και ανασκόπηση των δραστηριοτήτων βοηθά το παιδί να κατανοήσει τι αναμένεται από το ίδιο και να καταλάβει τι κάνει

Μην επαναλαμβάνετε με απόγνωση, ξανά και ξανά το ίδιο πράγμα στο παιδί

Τα παιδιά αποδίδουν καλύτερα σε ομάδες των δύο, παρά μεγαλύτερες.

Τηλεόραση και παχυσαρκία.

Τηλεόραση και παχυσαρκία.

Σοφές αποδεικνύονται οι γιαγιάδες μας που έλεγαν ότι όταν τρώμε βλέποντας τηλεόραση, καταναλώνουμε μηχανικά το φαγητό μας και συνεπώς τρώμε πολύ.

Ερευνητές από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια πραγματοποίησαν
μελέτη με 24 παιδιά προσχολικής ηλικίας, διαπιστώνοντας ότι όσα είχαν μάθει να τρώνε βλέποντας καρτούν κατανάλωναν 33% περισσότερο φαγητό απ’ όσο δίχως τα κινούμενα σχέδια.

Η μελέτη είχε, όμως, και ένα απρόσμενο εύρημα: η υπερκατανάλωση φαγητού αφορούσε μόνον τα πιτσιρίκια που είχαν μάθει να τρώνε μπροστά στην TV. Όσα δεν είχαν αυτή την συνήθεια, αλλά αναγκάσθηκαν να βλέπουν κινούμενα σχέδια για τους σκοπούς της μελέτης, «χάζευαν» τόσο πολύ την τηλεόραση ώστε… ξεχνούσαν να φάνε!

«Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι, όπως ακριβώς συμβαίνει στους ενήλικες έτσι και στα παιδιά, η συστηματικά κατανάλωση τροφής μπροστά στην τηλεόραση έχει ως συνέπεια να αποσπάται η προσοχή τους από τα μηνύματα που δίνει ο οργανισμός για τον κορεσμό της πείνας», σχολιάζει η επικεφαλής ερευνήτρια δρ Λόρι Φράνσις, επίκουρη καθηγήτρια Βιοσυμπεριφορικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο.

«Μοιραία, λοιπόν, τρώνε περισσότερο – γεγονός που μπορεί να τα οδηγήσει στην παχυσαρκία», προσθέτει.

Τα 24 παιδιά που συμμετείχαν στη μελέτη, η οποία πραγματοποιήθηκε σε παιδικό σταθμό, είχαν ηλικία 3-5 ετών και δεν αντιμετώπιζαν (ακόμα) πρόβλημα βάρους.

Επί δύο ημέρες, τα παιδιά έτρωγαν σε μικρές ομάδες, βλέποντας μία ταινία κινουμένων διαρκείας 22 λεπτών. Για άλλες δύο μέρες, εξάλλου, έτρωγαν όλα μαζί δίχως να βλέπουν τηλεόραση.

Και τις τέσσερις ημέρες σερβιρίστηκε στα παιδιά το ίδιο… λουκούλλειο μεσημεριανό γεύμα: πίτσα, καρότα και στη συνέχεια μηλόπιτα και γάλα με 2% λιπαρά.

Για απογευματινό, εξάλλου, τα παιδιά έπιναν γάλα και έτρωγαν κράκερ και μπανάνες.

Στη μελέτη συμμετείχαν και οι μητέρες των παιδιών, οι οποίες συμπλήρωσαν ειδικά ερωτηματολόγια για τις διατροφικές συνήθειές τους: πόσο συχνά έτρωγαν σνακ βλέποντας τηλεόραση, πόσο συχνά έτρωγαν τα κύρια γεύματά τους μπροστά στην TV και πόσο συχνά ήταν αναμμένη η τηλεόραση όταν έτρωγε όλη η οικογένεια μαζί.

Οι μητέρες κατέγραψαν επίσης πόσες ώρες συνολικά έβλεπαν τα πιτσιρίκια τηλεόραση.

Σύμφωνα με τις απαντήσεις τους, τα παιδιά έβλεπαν κατά μέσον όρο 1,5 ώρα τηλεόραση την ημέρα, ενώ οκτώ από αυτά (το 33%) σπανίως έτρωγαν δίχως να παρακολουθούν τις αγαπημένες τους εκπομπές.

Όπως έγραψαν οι ερευνητές στην «Επιθεώρηση της Αμερικανικής Διαιτητικής Εταιρείας», τα παιδιά που είχαν μάθει από το σπίτι τους να τρώνε και να βλέπουν τηλεόραση έτρωγαν ένα τρίτο περισσότερο φαγητό απ’ όσο όταν έτρωγαν με κλειστή την TV, ενώ όσα δεν είχαν αποκτήσει την συνήθεια του φαγητού μπροστά στην TV έτρωγαν λιγότερο.

Πρακτικά, τα ευρήματα αυτά σημαίνουν ότι για να μάθουν τα παιδιά να τρώνε όσο χρειάζεται ο οργανισμός τους, θα πρέπει να μάθουν να συγκεντρώνονται στο πιάτο τους και να καταναλώνουν το φαγητό σε περιβάλλον που δεν θα αποσπά την προσοχή τους, τονίζουν οι ερευνητές. Με άλλα λόγια, όχι φαγητό μπροστά στην TV...

ΠΗΓΗ: Journal of American Dietetic Association (April 2006)

Τι είναι οι μαθησιακοί τύποι;

Τι είναι οι μαθησιακοί τύποι;

Υπάρχουν παιδιά που δείχνουν να μην είναι προορισμένα να γίνουν ο καλύτερος μαθητής ή μαθήτρια της τάξης τους. Αντίθετα, δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις σχολικές απαιτήσεις. Συχνά, οι γονείς τους αντιμετωπίζουν αυτά τα παιδιά ως «ύποπτα» για μαθησιακές δυσκολίες ή –ακόμα πιο απλοϊκά- καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι… δεν παίρνουν τα γράμματα. Όμως πολλές φορές στις σχολικές επιδόσεις του παιδιού δεν παίζει ρόλο μόνο η αντιληπτική του ικανότητα αλλά και οι μέθοδοι με τις οποίες μεταδίδεται η γνώση. Γιατί κάθε παιδί έχει ένα δικό του τρόπο να αφομοιώσει καλύτερα τις πληροφορίες, έχει αυτό που ονομάζεται το δικό του «μαθησιακό τύπο».

Τι είναι ο μαθησιακός τύπος

Στη βιβλιογραφία υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί ορισμοί για τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνει κάθε άνθρωπος. Κάποιοι από αυτούς είναι «γνωστικοί τύποι», «μαθησιακοί τύποι», «γνωστικοί έλεγχοι», «τύποι επεξεργασίας πληροφορίας», «τύποι σκέψης», «μαθησιακά στυλ». Όπως κι αν την ονομάσει κανείς, πρόκειται για μια έννοια πολυδιάστατη που σχετίζεται με τις γνωστικές διαδικασίες (αντίληψη και επεξεργασία πληροφοριών), την προσωπικότητα (χαρακτηριστικά προσωπικότητας, συναισθηματικές αντιδράσεις), το κοινωνικό πλαίσιο (μαθησιακό περιβάλλον) και βέβαια τις φυσιολογικές παραμέτρους (εγκεφαλική λειτουργία) που συνθέτουν το ιδιαίτερο «παζλ» της διαδικασίας της μάθησης. Με άλλα λόγια τον τρόπο με τον οποίο κάθε άτομο δέχεται, οργανώνει, επεξεργάζεται και αφομοιώνει τις πληροφορίες. Κατανοώντας σε ποιον τέτοιο τύπο ανήκει κάθε μαθητής, μπορούμε να συμβάλλουμε ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει καλύτερα στις σχολικές υποχρεώσεις, αφομοιώνοντας στο μέγιστο βαθμό τις γνώσεις που του παρέχει το εκπαιδευτικό σύστημα.

Τα χαρακτηριστικά κάθε τύπου

Οι μαθησιακοί τύποι μπορούν σχηματικά να χωριστούν σε πέντε κατηγορίες που έχουν ως βάση τους δύο αντίθετους πόλους, καθένας από τους οποίους έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Οπτικός /Ακουστικός

Ο οπτικός τύπος αυτός αντιλαμβάνεται καλύτερα τις πληροφορίες μέσω εικόνων, θυμάται καλύτερα αυτό που βλέπει (π.χ. εικόνες, διαγράμματα, σχεδιαγράμματα, φωτογραφίες, ταινίες). Αντίθετα, ο ακουστικός παίρνει περισσότερα από τις λέξεις, τις γραπτές και προφορικές επεξηγήσεις.

Λεκτικός

Προσλαμβάνει καλύτερα τις πληροφορίες μέσω του λόγου, γραπτού και προφορικού, θυμάται λέξεις, γραπτά και προφορικά δεδομένα.

Σειριακός / Σφαιρικός

Ο σειριακός χρειάζεται να ακολουθήσει συγκεκριμένα «βήματα» για να κατανοήσει τις πληροφορίες ή για να μπορέσει να βρει λύση. Για να αντιληφθεί κάτι πρέπει να μπορεί και να το εξηγήσει, ενώ διαθέτει μεγάλη αναλυτική ικανότητα. Ο σφαιρικός έχει περισσότερο ολιστικό τρόπο προσέγγισης, πολλές φορές συλλαμβάνει τις πληροφορίες ξαφνικά και μπορεί να επιλύσει προβλήματα χωρίς κι ο ίδιος να καταλάβει πώς το έκανε. Έχει την ικανότητα να συνδέει δεδομένα και πληροφορίες που οι άλλοι δεν βλέπουν ή δεν μπορούν να συνδέσουν.

Ενεργητικός / Στοχαστικός

Ο ενεργητικός τύπος αντιλαμβάνεται καλύτερα την πληροφορία όταν εμπλέκεται σε αυτή ενεργητικά. Γι’ αυτόν δεν έχει νόημα απλά να ακούσει παθητικά ένα μάθημα, αλλά θέλει να συμμετάσχει μέσω της επίλυσης προβλημάτων ή της συμμετοχής σε μια μικρή ομάδα μελέτης. Ο στοχαστικός για να κατανοήσει την πληροφορία πρέπει να την αναλύσει και να την σκεφτεί πολλές φορές. Μελετά καλύτερα μόνος του και χρειάζεται χρόνο να συλλέξει και να επεξεργαστεί τις πληροφορίες.

Αισθητηριακός / Διαισθητικός

Ο αισθητηριακός τύπος είναι περισσότερο πρακτικός, βασίζεται σε γεγονότα και παρατήρηση, , λύνει προβλήματα χρησιμοποιώντας μεθοδικές διαδικασίες και δίνει έμφαση στη λεπτομέρεια. Λειτουργεί αργά αλλά πάντα προσεκτικά. Ο διαισθητικός προτιμά τις έννοιες, τις ερμηνείες, θέλει την ποικιλία, κουράζεται από τις λεπτομέρειες και τις επαναλήψεις και είναι γρήγορος αλλά συχνά απρόσεχτος.

Ο ρόλος των εγκεφαλικών ημισφαιρίων

Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του μαθησιακού τύπου του παιδιού, παίζει η λειτουργία του εγκεφάλου του, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλός του επεξεργάζεται τις πληροφορίες. Ο τρόπος αυτός διαφέρει σημαντικά από τον έναν άνθρωπο στον άλλο, ανάλογα με το ημισφαίριο που επικρατεί. Ο εγκέφαλός μας αποτελείται από δύο ημισφαίρια, το αριστερό και το δεξιό. Το καθένα από αυτά εξειδικεύεται σε συγκεκριμένες λειτουργίες και αξιοποιεί τους δικούς του αισθητήρες και επεξεργαστές πληροφοριών. Σε κάθε άνθρωπο υπερισχύει, σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, ένα από τα δύο ημισφαίρια. Αυτό σημαίνει πως ο καθένας μας έχει το δικό του μοναδικό τρόπο να αντιλαμβάνεται και να επεξεργάζεται τις πληροφορίες που δέχεται από το περιβάλλον. Το αριστερό ημισφαίριο ειδικεύεται στην σειριακή επεξεργασία πληροφοριών. Δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στα επιμέρους στοιχεία και όχι τόσο στο σύνολο. Ένα άτομο με ανεπτυγμένο αριστερό ημισφαίριο είναι καλό στη μεθοδολογία και την έρευνα. Συνήθως μπορεί να χειρίζεται πολύ καλά τη γλώσσα και έχει σκέψη μαθηματική, λογική και «επιστημονική». Προσέχει πρώτα τις λεπτομέρειες και μετά τη συνολική εικόνα των πραγμάτων ή των εικόνων και αφού αναλύσει τα επιμέρους στοιχεία σχηματίζει τη συνολική του εκτίμηση. Αντίθετα το δεξιό ημισφαίριο, ειδικεύεται στο σύνολο και όχι στις λεπτομέρειες. Επεξεργάζεται τα δεδομένα που έχει ταυτόχρονα, συνολικά και μετά προχωρά στη λεπτομέρεια. Ένα άτομο με ανεπτυγμένο το δεξιό ημισφαίριο έχει δημιουργική σκέψη, διαίσθηση, φαντασία, πρακτική ευφυΐα, καλή οπτική απεικόνιση των πραγμάτων και ιδιαίτερη έμφαση στην καλλιτεχνία. Προσέχει τα στοιχεία πρώτα στο σύνολό τους και μετά τις λεπτομέρειές τους για να σχηματίσει τη συνολική του εικόνα.

Tips

Αν το παιδί είναι τύπος…

…οπτικός: Διαγράμματα, σκίτσα ή φωτογραφίες θα το βοηθήσουν πολύ στην κατανόηση του μαθήματος. Μάθετέ του να υπογραμμίζει με έντονο χρώμα τα σημαντικά κομμάτια που πρέπει να θυμάστε και, όποτε είναι εφικτό, ενισχύστε τη διαδικασία της μάθησης με σχετικά CDROM.

…ακουστικός: Η εργασία με ομάδα είναι πολύ χρήσιμη, αφού θα μπορεί να συζητάει για το μάθημα και να ακούει όσα θα πρέπει να θυμάται.

…λεκτικός: Ο προφορικός αλλά και ο γραπτός λόγος είναι το δυνατό του σημείο, γι’ αυτό προτιμά τα θεωρητικά μαθήματα, αλλά χρησιμοποιώντας τον μπορεί να εξελίξει τις ικανότητές τους και στα πιο πρακτικά.

…σειριακός: Ακολουθεί τη θεωρία βήμα βήμα χωρίς να παραλείπει τίποτα. Δώστε του τα δεδομένα και βοηθήστε το να τα βάλει σε μια σειρά για να μπορεί να τα θυμάται καλύτερα.

…σφαιρικός: Μια περίληψη του μαθήματος είναι χρήσιμη βοήθεια για να μπορέσει να το κατανοήσει λεπτομερώς. Βοηθήστε το επίσης να συνδέσει τη νέα ύλη με αυτά που ήδη έχει μάθει.

…ενεργητικός: Η συνεργασία με τους συμμαθητές του και οι συζητήσεις μαζί τους (ή μαζί με εσάς) για το μάθημα και τις πληροφορίες που διδάχτηκαν θα το βοηθήσουν πολύ.

…στοχαστικός: Βεβαιωθείτε ότι κάνει συχνά διαλείμματα στη διάρκεια της μελέτης σας και ότι προσπαθεί να μην αποστηθίζει απλώς το μάθημα αλλά να το κατανοεί σε βάθος. Εάν κρατά σημειώσεις την ώρα του μαθήματος ή γράψει μια δική του περίληψη θα βοηθηθεί επίσης στο να το μάθει καλύτερα.

…αισθητηριακός: Βρείτε χειροπιαστά και πρακτικά παραδείγματα για να το βοηθήσετε να κατανοήσει καλύτερα τις αφηρημένες έννοιες και τις θεωρίες.

…διαισθητικός: Αντιστοιχίστε τις πληροφορίες που πρέπει να μάθει με γενικότερες θεωρίες. Αφιερώστε χρόνο στην επανάληψη και επιστήσατε την προσοχή του στην πιθανότητα να κάνει λάθη από βιασύνη.

Ξέρετε ότι η νοημοσύνη δεν είναι μια;

Ξέρετε ότι η νοημοσύνη δεν είναι μια;

«Το παιδί μου είναι πολύ έξυπνο!», «Είμαι σίγουρη πως η νοημοσύνη του είναι πολύ υψηλή», «Κάθε χρόνο γίνεται και πιο έξυπνο». Πόσο συχνά ακούμε τέτοιες εκφράσεις από τους γονείς που νιώθουν γεμάτοι περηφάνια κάθε φορά που το παιδί τους κάνει κάποιο καινούριο επίτευγμα, ή κάθε φορά που κάνει κάτι που στα μάτια τους φαίνεται πολύ έξυπνο. Και μέχρι πριν από κάποια χρόνια η φράση αυτή καθώς και η αντίληψη πως το έξυπνο, ευφυές και προικισμένο παιδί είναι αυτό που έχει υψηλό δείκτη νοημοσύνης επικρατούσαν. Τα τελευταία χρόνια όμως, η θεωρία αυτή άλλαξε, αφού τώρα πια όταν αναφέρουμε πως ένα παιδί έχει ανεπτυγμένη ευφυΐα, πρέπει να γνωρίζουμε για ποια από τις οχτώ ευφυΐες του μιλάμε!

To 1983 ο καθηγητής Gardner, δημοσίευσε το βιβλίο Frames of Mind, στο οποίο απέρριπτε τη θεωρία του ενός δείκτη νοημοσύνης. Αντίθετα, υποστήριζε πως δεν υπάρχει ένα είδος νοημοσύνης το οποίο καθορίζει την εξυπνάδα μας ή την επιτυχία μας στη ζωή, αλλά οχτώ διαφορετικά μεταξύ τους είδη, το κάθε ένα από τα οποία πηγάζει από διαφορετικό κομμάτι του εγκεφάλου. Και ενώ όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν και τα οχτώ αυτά είδη νοημοσύνης, λόγω των γενετικών τους καταβολών και των διαφορετικών περιβαλλοντικών επιδράσεων, δεν υπάρχουν ούτε δύο άνθρωποι στον κόσμο που να έχουν το ίδιο προφίλ νοημοσύνης, ακόμη και αν αυτοί είναι δύο απαράλλακτοι δίδυμοι! Και αυτό είναι κάτι που επιβεβαιώνει την μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου και του κάθε παιδιού.

Ας γνωρίσουμε λοιπόν τα οχτώ είδη νοημοσύνης μας:

Λεκτική νοημοσύνη

Η γλωσσική ή λεκτική νοημοσύνη, της οποίας πηγή είναι ο αριστερός κροταφικός λοβός, αφορά όλες τις λεκτικές ικανότητες του ανθρώπου. Περιλαμβάνει τους τρόπους με τους οποίους παράγουμε τη γλώσσα, αλλά και την κατανόηση και τη δημιουργία λεπτών αποχρώσεων στην έκφραση του λόγου, όπως είναι η αλλαγή της σημασίας των λέξεων, η αντίληψη των κανόνων, του μέτρου και των ρυθμών της ανάλογα με το κυμάτισμα της φωνής, η ικανότητα πλοκής των λέξεων, αλλά και η ικανότητα εκμάθησης και ομιλίας διαφορετικών γλωσσών. Εμπεριέχει επίσης την ικανότητα εξήγησης γεγονότων, πράξεων ή απλών λέξεων και ορισμών με λόγια, την ικανότητα διδασκαλίας, μάθησης, ανάλυσης, μνήμης, αλλά και την ικανότητα για χιούμορ και λογοπαίγνια. Τα παιδιά που έχουν ανεπτυγμένη την λεκτική νοημοσύνη, μπορούν να μάθουν καλύτερα με τη βοήθεια του προφορικού και του γραπτού λόγου. Οι ενήλικες που έχουν ανεπτυγμένη την ευφυΐα αυτή, μπορεί να είναι ποιητές, λογοτέχνες, δημοσιογράφοι και πολιτικοί.

Αριθμητική/ λογική νοημοσύνη

Η μαθηματική νοημοσύνη, της οποίας πηγή είναι το δεξί ημισφαίριο, είναι η ικανότητα της επαγωγικής αλλά και της αναγωγικής και της επιστημονικής λογικής. Περιλαμβάνει την ικανότητα του ατόμου να ερευνά κατηγορίες και σχέσεις, να μπορεί να χειρίζεται τα μαθηματικά σύμβολα και τις αριθμητικές σχέσεις και να εκτελεί σύνθετους υπολογισμούς, να συγκρατεί σειρά από λεπτομέρειες στη μνήμη του. Επιστήμονες, μαθηματικοί, φιλόσοφοι, προγραμματιστές, στατιστικολόγοι, λογιστές και ντέντεκτιβ, βασίζονται σ’ αυτή τη νοημοσύνη. Τα παιδιά με ανεπτυγμένη μαθηματική νοημοσύνη μαθαίνουν καλύτερα μέσα από αριθμούς και λογική σκέψη, να υπολογίζουν και να οργανώνουν τις διάφορες πληροφορίες που έχουν ως δεδομένα, ενώ στοχεύουν στη λύση των προβλημάτων και στην αναζήτηση της σχέση αιτίας αποτελέσματος σε οποιοδήποτε πρόβλημα, μαθηματικό και μη.

Συναισθηματική νοημοσύνη

*Διαπροσωπική νοημοσύνη

Η διαπροσωπική νοημοσύνη βασίζεται στην ικανότητα του ανθρώπου να καταλαβαίνει τους άλλους Να μπορεί να επισημάνει τους σκοπούς, τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντά τους, να κατανοήσει τη συμπεριφορά τους και να δουλέψει μαζί τους αποτελεσματικά. Περιλαμβάνει την αποτελεσματική λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, την ικανότητα παρατήρησης και ανάλυσης των ατομικών διαφορών και την ικανότητα συνεργατικής σχέσης και δουλειάς. Η κύρια πηγή της ευφυΐας αυτής, βρίσκεται στο μετωπιαίο λοβό και στο νέο φλοιό. Δάσκαλοι, γονείς, πολιτικοί, ψυχολόγοι και πωλητές, διευθύνοντες, θεραπευτές, αλλά και θρησκευτικοί ηγέτες βασίζονται στη διαπροσωπική νοημοσύνη. Τα παιδιά αναπτύσσουν σταδιακά τη διαπροσωπική τους νοημοσύνη, αποκτώντας με το πέρασμα του χρόνου εμπειρίες μέσα από τη ζωή τους στην οικογένεια, στις παρέες, στο σχολείο και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Μέσα από την σταδιακή συμμετοχή τους σε ομάδες εργασίας οι οποίες δουλεύουν για έναν κοινό σκοπό, μαθαίνοντας να συνεργάζονται και να αλληλεπιδρούν με τα άλλα παιδιά, γνωρίζοντας τη διαφορετικότητά τους και μαθαίνοντας να αντιδρούν στις διαθέσεις τους και εξελίσσοντας τον εαυτό τους μέσα από τα λάθη και τις εμπειρίες τους, αναπτύσσουν την διαπροσωπική τους νοημοσύνη. Αλλά και μέσα από τις σχέσεις τους με τους ενηλίκους. Όταν πείθουν διακριτικά το δάσκαλό τους για παράταση χρόνου ώστε να τελειώσουν την εργασία τους, ή όταν διαπραγματεύονται με τους γονείς τους για το πόση ώρα θα παίξουν με το αγαπημένο τους παιχνίδι και πότε θα διαβάσουν.

*Ενδοπροσωπική νοημοσύνη

Η ενδοπροσωπική νοημοσύνη, δίνει την ικανότητα στον άνθρωπο να κατανοήσει τα βαθύτερα αισθήματα, επιθυμίες και ιδέες του ίδιου του του εαυτού. Αποτελεί την ικανότητα της προσωπικής γνώσης που στρέφεται προς τον εαυτό μας. Περιλαμβάνει τις δεξιότητες της αυτοσυγκέντρωσης, της επιμέλειας, της προσοχής, της υψηλής μεθοδικότητας στη σκέψη και στη λογική, της κατανόησης των πολλών και διαφορετικών αισθημάτων μας, τα οποία και ευθύνονται για την εκάστοτε συμπεριφορά μας. Η κύρια πηγή της ευφυΐας αυτής, βρίσκεται στο μετωπικό λοβό και στο νέο φλοιό. Υπάρχει όμως κάτι που κάνει την ευφυΐα αυτή ξεχωριστή σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες. Αυτό βρίσκεται στην δυνατότητά της να ενοποιεί όλες τις άλλες μορφές νοημοσύνης! Αφού με το να επιτυγχάνει τη γνώση του εαυτού μας, επιτυγχάνει τη γνώση γύρω από τη σημασία της ζωής, προωθεί την κατανόηση του εαυτού ως μέρους της ευρύτερης πραγματικότητας, την προσαρμογή του και την καλή αντιμετώπιση καταστάσεων με τη βοήθεια στρατηγικών, ενώ του δίνει την δυνατότητα να αποκτήσει ικανότητες διαίσθησης, ενόρασης και ενότητας. Όσοι έχουν αναπτυγμένη την ευφυΐα αυτή, αξιοποιούν και εμπλέκουν αποτελεσματικά όλα τα άλλα είδη νοημοσύνης, γνωρίζουν τις αδυναμίες τους και είναι προσεχτικοί στις αποφάσεις και στις επιλογές τους. Αυτοί είναι οι ψυχοθεραπευτές, οι φιλόσοφοι και οι αυτοδημιούργητοι άνθρωποι. Τα παιδιά με ανεπτυγμένη ενδοπροσωπική νοημοσύνη, μαθαίνουν καλύτερα μέσα από μετα-διανοητικές διεργασίες, δηλαδή παρατηρώντας τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται και εξελίσσοντας τον, βελτιώνοντας τον εαυτό τους και τα θετικά και τα αρνητικά κομμάτια του, αλλά βελτιώνοντας και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και κατανόησης και χειρισμού των συναισθημάτων τους.

Σωματική/κιναισθητική νοημοσύνη

Η σωματική νοημοσύνη βασίζεται στην ικανότητα του ανθρώπου να μπορεί να χρησιμοποιεί ανεξάρτητα αλλά και συνδυαστικά τις κινητικές του δεξιότητες. Δίνει στο ανθρώπινο σώμα την δυνατότητα να λειτουργήσει αρμονικά και συνεργατικά με τον εγκέφαλο και με τη βοήθειά του να λύνει προβλήματα, να εκφράζει ιδέες, γνώσεις και συναισθήματα. Η πηγή της ευφυΐας αυτής, βρίσκεται στην αλληλεπίδραση του εγκεφαλικού φλοιού με το νωτιαίο μυελό. Η αλληλεπίδραση αυτή, μας δίνει τη δυνατότητα να συνδυάσουμε την αντίληψη με την κίνηση, κάτι που προκαλεί την εκτέλεση συγκεκριμένων κινήσεων των μυών, αλλά και τον κατάλληλο συνδυασμό τους όταν χρειάζεται. Αθλητές, χειρουργοί, χορευτές, χορογράφοι, γραφίστες, ηθοποιοί, τεχνίτες, χρησιμοποιούν τη σωματική νοημοσύνη. Τα παιδιά που έχουν ανεπτυγμένη τη νοημοσύνη αυτή, απολαμβάνουν τα παιγνίδια και τις κινητικές δραστηριότητες, ενώ έχουν ιδιαίτερο ταλέντο στις μιμητικές δεξιότητες. Είναι πιο εύκολο γι’ αυτά να μαθαίνουν μέσα από την κίνηση, είτε αυτή είναι αδρή όπως για παράδειγμα μέσα από τον χορό, εκφράζοντας ιδέες και συναισθήματα, είτε λεπτή, μέσα από το χειρισμό διάφορων αντικειμένων ή υλικών και κατασκευάζοντας με τη βοήθειά τους γλυπτά, πίνακες ή άλλες δημιουργίες.

Μουσική/ρυθμική νοημοσύνη

Η μουσική νοημοσύνη στηρίζεται στην απόλαυση και στην κατανόηση της μουσικής. Πηγή της ευφυΐας αυτής είναι το δεξί ημισφαίριο, στο οποίο γίνεται η επεξεργασία όλων των ακουσμάτων. Εμπεριέχει την ικανότητα του ανθρώπου να νιώθει το ρυθμό, την χροιά του ήχου, τη μελωδία, το συνδυασμό των οργάνων και των μουσικών μέτρων, την αντίληψη της διαφορετικότητας των ειδών της μουσικής, αλλά και τη συνάφειά τους. Εμπεριέχει επίσης την ικανότητα για συναισθηματική έκφραση του ατόμου μέσα από τη μουσική, είτε μέσω της σύνθεσης, είτε μέσω της εκτέλεσης. Και η εκτέλεση περιλαμβάνει το παίξιμο ενός οργάνου, το τραγούδι, το χορό. Συνθέτες, οργανοπαίχτες, μουσικοί, τραγουδιστές, χρησιμοποιούν αυτήν τη νοημοσύνη. Τα παιδιά με καλή μουσική νοημοσύνη μαθαίνουν καλύτερα μέσα από ήχους, τραγούδια και ρυθμούς, ενώ μπορούν να εκφράσουν ιδέες, γνώσεις και συναισθήματα μέσα από τη μουσική. Πολλές φορές μάλιστα εκφράζονται μέσα από τα δικά τους μουσικά κομμάτια από την βρεφική τους κιόλας ηλικία, τα οποία αποτελούνται από σύνθετους ή απλούς ρυθμούς με τη βοήθεια οποιουδήποτε αντικειμένου. Ακόμα και με μια κατσαρόλα!

Χωρική νοημοσύνη

Η χωρική νοημοσύνη, δίνει την ικανότητα στον άνθρωπο να μπορεί να αναπαραστήσει το χώρο που βλέπει στο μυαλό του. Τον βοηθά να παρατηρεί και να χειρίζεται με επιδεξιότητα μια μορφή ή ένα αντικείμενο, να παρατηρεί και να δημιουργεί συνθέσεις με έναν ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο, φτιάχνοντας ένα ακριβές αντίγραφο αυτού που παρατηρεί. Η πηγή της ευφυΐας αυτής βρίσκεται στο δεξιό πλευρικό λοβό. Περιλαμβάνει την ικανότητα της δραστικής φαντασίας, του καλού προσανατολισμού στο χώρο, του χειρισμού των εικόνων, την αναγνώριση σχέσεων αντικειμένων και διαστημάτων και την καλή θεώρηση των πραγμάτων από διαφορετική οπτική γωνία. Αυτή η νοημοσύνη είναι απαραίτητη στους αρχιτέκτονες, στους γλύπτες, στους διακοσμητές, στους καλλιτέχνες, στους μηχανικούς, στους εφευρέτες, στους πιλότους, στους καπετάνιους και στους οδηγούς. Τα παιδιά με καλή χωρική νοημοσύνη μαθαίνουν καλύτερα χρησιμοποιώντας τα οπτικά μέσα που τους δίνονται κάθε φορά και τείνουν να οργανώνουν τη σκέψη τους στο χώρο και να συγκροτούν τις ιδέες τους πριν να τις γράψουν. Ενδιαφέρονται να μελετούν γραφήματα και χάρτες και τους αρέσει να σκέφτονται με εικόνες, καθώς επίσης και να τις δημιουργούν.

Νατουραλιστική νοημοσύνη

Η νατουραλιστική νοημοσύνη, εμπεριέχει την ικανότητα του ανθρώπου να αναγνωρίζει τη χλωρίδα και την πανίδα, να ξεχωρίζει τα διάφορα ζωντανά όντα, φυτά και ζώα, να διακρίνει αντικείμενα και διαδικασίες από το φυσικό κόσμο και να τα χρησιμοποιεί εποικοδομητικά. Τα άτομα αυτά αγαπούν όχι μόνο να αναγνωρίζουν αλλά και να κατηγοριοποιούν το φυτικό και ζωικό βασίλειο. Τέτοια ευφυΐα έχουν οι βιολόγοι, οι βοτανολόγοι, οι γεωργοί , οι κυνηγοί, οι γεωλόγοι, οι σεφ. Τα παιδιά με ανεπτυγμένη νατουραλιστική νοημοσύνη μαθαίνουν καλύτερα μέσα από την αλληλεπίδραση με τη φύση και το περιβάλλον, όπως με εκδρομές στη φύση, με εργασίες που σχετίζονται με την παρακολούθηση των φυσικών φαινομένων, όπως είναι η καλλιέργεια οσπρίων και τα πειράματα στη φύση ή στην τάξη και με τη φροντίδα φυτών και ζώων.

Τι είναι το Σύνδρομο Aspenger.

Τι είναι το Σύνδρομο Aspenger.

Το σύνδρομο Asperger είναι μία νευρολογική διαταραχή, η οποία, σύμφωνα με τον κλινικό ψυχολόγο και ερευνητή Tony Attwood, προσβάλλει την ικανότητα του ατόμου να κατανοεί και να ανταποκρίνεται στις σκέψεις και τα συναισθήματα του άλλου. Ο αυστριακός γιατρός Hans Asperger, το 1944, δημοσίευσε ένα κείμενο στο οποίο περιέγραφε ένα σύνολο συμπεριφορών που παρατήρησε σε νεαρά αγόρια με φυσιολογική νοημοσύνη και γλωσσική ανάπτυξη, τα οποία όμως παρουσίαζαν συμπεριφορές αυτιστικού τύπου και έντονη διαταραχή των κοινωνικών και γλωσσικών τους ικανοτήτων. Παρά τη δημοσίευση αυτού του κειμένου από το 1944, το σύνδρομο Asperger (Σ.Α) αναγνωρίστηκε επισήμως ως διαταραχή μόλις το 1994 όταν προστέθηκε στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο (DSM IV) και η αναγνώρισή του από ειδικούς και γονείς μετρά μόνο λίγα χρόνια

Γνωστικές Δεξιότητες

Tα παιδιά με Σ.Α έχουν αρκετές ιδιαιτερότητες σε ό,τι αφορά τις γνωστικές τους δεξιότητες. Συνήθως έχουν εξαιρετική μακροπρόθεσμη μνήμη ιδιαίτερα σε θέματα που συνδέονται με τα ενδιαφέροντά τους. Πολλά από αυτά έχουν ιδιαίτερες ικανότητες στα μαθηματικά ή στις ξένες γλώσσες. Ωστόσο, η σκέψη τους δεν είναι ευέλικτη και δύσκολα προσαρμόζονται σε αλλαγές ή αποτυχίες. Εξ ορισμού τα άτομα με ΣΑ έχουν φυσιολογική νοημοσύνη - συχνά μάλιστα και πολύ υψηλή - και πολλοί από αυτούς (αν και όχι όλοι), έχουν κάποια εξαιρετική ικανότητα ή ταλέντο σε ένα συγκεκριμένο τομέα. Το φανταστικό παιχνίδι των παιδιών με Σ.Α. είναι μοναχικό και παρουσιάζει ασυνήθιστα χαρακτηριστικά.

Κοινωνικές Δεξιότητες

Στις κοινωνικές δεξιότητες η κύρια δυσκολία των ατόμων με Σ.Α είναι η αδυναμία τους να κατανοήσουν και να χρησιμοποιήσουν τους κοινωνικούς κανόνες. Η κοινωνική τους συμπεριφορά είναι αφελής και ιδιόρρυθμη και συχνά χαρακτηρίζεται εκκεντρική. Tα παιδιά δυσκολεύονται, παρόλο που το επιθυμούν, να αναπτύξουν σχέσεις με τους συνομηλίκους, εφόσον δεν αντιλαμβάνονται τους άγραφους νόμους που διέπουν την κοινωνική συμπεριφορά (λόγια, χειρονομίες, στάση του σώματος, βλεμματική επικοινωνία, κλπ.) αλλά και τους κανόνες που διέπουν τα παιχνίδια.

Λόγος και Επικοινωνία

Στο λόγο και την επικοινωνία τα παιδιά με Σ.Α, παρόλο που συνήθως δεν παρουσιάζουν σημαντική καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου, έχουν αρκετά σημαντικές δυσκολίες στην επικοινωνία. Το λεξιλόγιό τους είναι συχνά ιδιαίτερα ανεπτυγμένο, δύσκολα όμως κατανοούν τα λογοπαίγνια και τις μεταφορές. Ο λόγος τους είναι υπερβολικά ακριβής και σχολαστικός, ο τόνος της φωνής τους ασυνήθιστος, μιλούν δυνατά, πολλές φορές επινοούν λέξεις. Δεν αντιλαμβάνονται τις εκφράσεις του προσώπου και τις κινήσεις του άλλου, τις οποίες πολλές φορές παρερμηνεύουν. Ορισμένες στιγμές, μπορεί να κοιτάζουν επίμονα το πρόσωπο του άλλου, στην προσπάθειά τους να συλλάβουν όσα τους διαφεύγουν. Στη διάρκεια μιας συζήτησης, τα άτομα με Σ.Α. δεν γνωρίζουν πότε μπορούν να σταματήσουν το συνομιλητή τους αλλά ούτε και πότε εκείνος έχει χάσει το ενδιαφέρον του, με αποτέλεσμα συχνά να μακρηγορούν, ουσιαστικά μονολογώντας σε θέματα που ενδιαφέρουν αποκλειστικά τους ίδιους. Η έκφραση του προσώπου τους είναι επίπεδη και οι χειρονομίες υπερβολικές ή αδέξιες, άσχετες με το περιεχόμενο των λόγων τους.

Ιδιαιτερότητες

Τα άτομα με Σ.Α έχουν δυσκολίες με τις μεταβατικές καταστάσεις και τις αλλαγές και προτιμούν την ομοιομορφία. Συχνά προσκολλώνται σε συμπεριφορές ρουτίνας προκειμένου να ελέγξουν το άγχος τους, ειδικά όταν πρόκειται να αντιμετωπίσουν νέες καταστάσεις (αλλαγή τάξης, σχολείου, αλλά και ένα ταξίδι ή μια μικρή ξαφνική αλλαγή στο καθημερινό πρόγραμμα). Τα άτομα με Σ.Α. έχουν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, τα οποία αφορούν στη συλλογή αντικειμένων ή πληροφοριών για συγκεκριμένα θέματα, και τα οποία κυριαρχούν στη ζωή τους, στο χρόνο και τις συζητήσεις τους, σε βαθμό που να αποτελούν εμμονές. Ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τομείς όπως το διάστημα, τα φυσικά φαινόμενα αλλά και χάρτες, διαδρομές, μάρκες αυτοκινήτων, κλπ. Τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα αλλάζουν κατά καιρούς και μπορεί, από τη μία ημέρα στην άλλη, το παιδί που ήταν παθιασμένο με τους χάρτες να πάψει να ασχολείται και να ξεκινήσει να μαζεύει λεπτομερείς πληροφορίες για τα φορτηγά μεγάλου κυβισμού! Πολλές φορές τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά τους μπορεί να χρησιμεύσουν ως μέσο μάθησης και, αργότερα, επαγγελματικής αποκατάστασης. Τα παιδιά με Σ.Α. εμφανίζουν συχνά κινητική αδεξιότητα, δυσκολεύονται να συντονίσουν τις κινήσεις τους, να ακολουθήσουν το ρυθμό, να μάθουν να δένουν τα κορδόνια τους, να πετάξουν και να πιάσουν μία μπάλα. Έχουν παράξενο βάδισμα, και άσχημο γραφικό χαρακτήρα. Μερικές φορές εμφανίζουν τικ και γκριμάτσες.

Αισθητηριακή Ευαισθησία

Συχνά παρουσιάζουν υπερβολική αισθητηριακή ευαισθησία. Είναι πολύ ευαίσθητα σε ορισμένους ήχους, γεύσεις, μυρωδιές και εικόνες, με αποτέλεσμα να ενοχλούνται από ήχους και φώτα που κανείς άλλος δεν φαίνεται να παρατηρεί. Τρομάζουν από ξαφνικούς ήχους ή θορύβους (ηλεκτρική σκούπα, γάβγισμα σκύλου), άλλοι δεν ανέχονται την επαφή με ορισμένα υλικά, ορισμένοι έχουν εξαιρετική αντοχή στον πόνο, το κρύο ή τη ζέστη, υπερβολικά οξυμένη όσφρηση, κλπ. Μερικές φορές για να αντιμετωπίσουν το άγχος ή την υπερβολική ενόχληση που τους προκαλούν τα αισθητηριακά ερεθίσματα μπορεί να υιοθετούν συμπεριφορές παράξενες ή ασυνήθιστες (να κλείνουν τ' αυτιά τους ή να φεύγουν, να απομονώνονται, να βγαίνουν από την τάξη ή να εγκαταλείπουν το συνομιλητή τους στο μέσον μιας συζήτησης) που όμως οφείλονται ακριβώς σ' αυτές τις νευρολογικές ιδιαιτερότητες και δεν αποτελούν δείγματα αγένειας ή κακής συμπεριφοράς. Σίγουρα δε, δεν είναι αποτέλεσμα κακής αγωγής που έχουν λάβει από τους γονείς τους.

Μπορεί ένα παιδί με Σύνδρομο Aspenger να μπει σε μια κανονική τάξη;

Λόγω του υψηλού βαθμού λειτουργικότητας και της «αφέλειάς» τους, αυτοί οι άνθρωποι συχνά εμφανίζονται ως εκκεντρικοί ή παράξενοι και μπορούν εύκολα να γίνουν θύματα πειραγμάτων και επιθετικών συμπεριφορών. Η ζωή στο σχολείο μπορεί να είναι πολύ δύσκολη για τα παιδιά που φαίνονται ιδιόρρυθμα και εκκεντρικά λόγω της κοινωνικής τους αδεξιότητας αλλά και των ειδικών ταλέντων τους. Η εικόνα του παιδιού με Σ.Α που περιφέρεται μόνο του στα διαλείμματα, μονολογώντας, ή που αναζητά απεγνωσμένα τη συντροφιά ενός δασκάλου για να συνομιλήσει μαζί του, αλλά και για να αποφύγει τα πειράγματα και την κοροϊδία των συμμαθητών, είναι πολύ συνηθισμένη. Πλησιάζοντας στην εφηβεία, τα παιδιά αντιλαμβάνονται τη διαφορετικότητά τους, την αδυναμία τους να κάνουν φίλους και να ενταχθούν σε ομάδες συνομηλίκων και μπορεί να οδηγηθούν σε παραβατικές συμπεριφορές ή να εμφανίσουν συμπτώματα κατάθλιψης.

Δεν υπάρχει μέχρι σήμερα θεραπεία για τον αυτισμό. Ωστόσο τα συμπτώματα μπορούν να μειωθούν σημαντικά και η λειτουργικότητα του παιδιού να αυξηθεί με ειδική εντατική εκπαίδευση. Ο στόχος της εκπαίδευσης είναι η ενίσχυση της κοινωνικοποίησης, η βελτίωση της επικοινωνίας και η μείωση των στερεότυπων συμπεριφορών. Η ειδική αγωγή, η εργοθεραπεία, η λογοθεραπεία, η μουσικοθεραπεία είναι κάποιες από τις θεραπευτικές προσεγγίσεις που εφαρμόζονται στον αυτισμό. Η οικογένεια είναι αυτή πουδίνει το ιατρικό ιστορικό του παιδιού και η νηπιαγωγός καταγράφει την εκπαιδευτική παρέμβαση και τις δραστηριότητες που είναι κατάλληλες για το παιδί.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς.

Οι οικογένειες με αυτιστικά παιδιά χρειάζονται βοήθεια και μάλιστα μεγάλη. Αλλά μπορεί να είναι πραγματικά δύσκολο μερικές φορές για τα άλλα μέλη της οικογένειας και τους φίλους να γνωρίζουν ποια ακριβώς είδη υποστήριξης χρειάζονται. Κάθε γονέας ενός αυτιστικού παιδιού χρειάζεται βοήθεια και υποστήριξη, αλλά για κάποιο λόγο οι περισσότεροι ποτέ δεν θα αποκαλύψουν πόσο ανάγκη το έχουν. Ο δρόμος των αυτιστικών είναι παράλληλος με τον δρόμο των υπολοίπων από εμάς, όχι μικρότερος, στενότερος ή δυσκολότερος απαραίτητα. Απλά... διαφορετικός. Οι γονείς των παιδιών που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού πρέπει να δουν την κατάσταση σαν μια ευκαιρία να αναθεωρήσουν τον εαυτό τους , τις απόψεις τους σχετικά με τη μητρότητα/πατρότητα, την αγάπη, την κοινωνία, τις σχέσεις, την ιεραρχία των σημαντικών πραγμάτων στη ζωή και σίγουρα κι αυτοί και το παιδί τους θα πάρουν περισσότερα πράγματα απ' όσα ενδεχομένως να χάσουν!!!

Θα κλείσω με κάτι που είπε ο ενήλικας αυτιστικός Jim Sinclair στη Διεθνή Διάσκεψη του 1993 σχετικά με τον Αυτισμό στο Τορόντο, και απευθύνεται πρώτιστα στους γονείς.

"Ο αυτισμός δεν είναι ένα εξάρτημα. Ο Αυτισμός δεν είναι κάτι που ένα πρόσωπο έχει, ή ένα "κέλυφος" μέσα στο οποίο το άτομο είναι παγιδευμένο. Δεν υπάρχει κανένα κανονικό παιδί που κρύβεται πίσω από τον αυτισμό. Ο Αυτισμός είναι ένας τρόπος ύπαρξης. Είναι διάχυτος, χρωματίζει κάθε εμπειρία, κάθε αίσθηση, αντίληψη, σκέψη, συναίσθημα και επαφή, κάθε πτυχή της ύπαρξης. Δεν είναι δυνατό να διαχωρίσετε τον αυτισμό από το άτομο - και εάν ήταν δυνατό, το άτομο που θα παρέμενε μετά το διαχωρισμό δεν θα ήταν το ίδιο άτομο με αυτό που ήταν πριν. Αυτό είναι σημαντικό, γι΄αυτό σκεφτείτε το για μια στιγμή: Ο Αυτισμός είναι ένας τρόπος ύπαρξης. Δεν είναι δυνατό να διαχωριστεί το άτομο από τον αυτισμό. Επομένως, όταν οι γονείς λένε: "Μακάρι το παιδί μου να μην είχε αυτισμό," αυτό που λένε πραγματικά είναι: "Μακάρι το αυτιστικό παιδί που έχω να μην υπήρχε, και να είχα ένα διαφορετικό (μη-αυτιστικό) παιδί αντί αυτού." Ξαναδιαβάστε το. Αυτό είναι που ακούμε όταν πενθείτε για την ύπαρξή μας. Αυτό ακούμε όταν προσεύχεστε για μια θεραπεία. Αυτό είναι που κατανοούμε, όταν μας λέτε μέσω των πιο δυνατών σας ελπίδων και ονείρων σας για μας: ότι η πιο δυνατή επιθυμία σας είναι εκείνη η ημέρα που θα πάψουμε να υπάρχουμε, και άγνωστοι που θα αγαπήσετε θα είναι εγκαταστημένοι πίσω από τα πρόσωπά μας."

Μαυρογονάτου Κατερίνα
Ειδική Παιδαγωγός Προϊσταμένη του 13ου 2θέσιου Ολοήμερου Νηπιαγωγείου Γιαννιτσών

Τι είναι ο αυτισμός.

Τι είναι ο αυτισμός.

Ο Αυτισμός είναι μια σοβαρή διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή , που χαρακτηρίζεται από μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, καθώς και από περιορισμένη, επαναλαμβανόμενη και στερεότυπη συμπεριφορά

Δεν υπάρχει μία και μοναδική αιτία ,καθώς δεν υπάρχει και ένα είδος Ωστόσο η αιτία του αυτισμού εξακολουθεί να παραμένει άγνωστη. Ίσως πρόκειται για κάποιο νευρολογικό πρόβλημα που επηρεάζει εκείνα τα τμήματα του εγκεφάλου που επεξεργάζονται τη γλώσσα και τις πληροφορίες , που δίνουν οι αισθήσεις .Μπορεί μερικές φορές να εμπλέκονται και γενετικοί παράγοντες. Πιθανότερα, ο αυτισμός μπορεί να είναι απόρροια ενός συνδυασμού διαφόρων αιτιών

Ποιο είναι το βασικό πρόβλημά των παιδιών με αυτιμό;

Η κυριότερη κοινή δυσκολία των ατόμων με αυτισμό σε διαφορετικούς βαθμούς, είναι η δυσκολία στην εκμάθηση της γλώσσας και η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων καθώς και οι επαναλαμβανόμενες στερεότυπες συμπεριφορές που επηρεάζουν τη λειτουργικότητα τους

Υπάρχουν είδη αυτισμού;

Οι επιστήμονες κάνουν λόγο για πολλούς αυτισμούς, ο καθένας με τη δική του ξεχωριστή «υπογραφή» στο DNA. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Στέφεν Σέρερ του Πανεπιστημίου και του Νοσοκομείου Παίδων του Τορόντο, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο ιατρικό περιοδικό "Nature Medicine", ανέφεραν πως τελικά ο όρος «αυτισμός» (στον ενικό) είναι παραπλανητικός.

«Πιστεύουμε ότι ένας καλύτερος όρος θα ήταν οι "αυτισμοί" ή "οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού" (στον πληθυντικό)», όπως είπε ο Στέφεν Σέρερ. «Υπάρχουν πολλές διαφορετικές μορφές αυτισμού. Με άλλα λόγια, ο αυτισμός είναι μάλλον μια συλλογή διαφορετικών διαταραχών που έχουν μια κοινή κλινική εκδήλωση», πρόσθεσε.

Πόσο συχνά εμφανίζεται;

Περισσότερα παιδιά διαγιγνώσκονται με αυτισμό από ότι συνολικά με καρκίνο παιδικής ηλικίας, με νεανικό διαβήτη ή με AIDS. Με τα δεδομένα της χώρας μας , υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα πρέπει να υπάρχουν 5.000 παιδιά και ενήλικα άτομα με κλασικό αυτισμό και 30.000 άτομα με αυτιστικού τύπου διαταραχές ανάπτυξης-

Παίζει ρόλο το φύλο ή κάτι άλλο; Υπερτερούν κατά πολύ τα αγόρια από τα κορίτσια . Η αναλογία είναι 4 αγόρια ανά ένα κορίτσι , ενώ δεν φαίνεται να παίζει κανένα ρόλο η κοινωνικο οικονομική δομή στην οποία ανήκουν .

Τι προβλήματα αντιμετωπίζει ένα παιδί με αυτισμό;

Η γλώσσα εξελίσσεται πολύ αργά και κάποιες φορές δεν αναπτύσσεται καθόλου. Εάν τελικά αναπτυχθεί, η γλωσσική έκφραση παίρνει συνήθως παράδοξες μορφές ή γίνεται ασυνήθιστη χρήση λέξεων χωρίς καμία σύνδεση με την κανονική τους σημασία. Ακόμα και αυτοί που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα για να επικοινωνήσουν, μπορεί να χρησιμοποιούν ασυνήθιστες παρομοιώσεις ή να μιλούν με μία τυπική και μονότονη φωνή (Schopler 1995, Happe 1998, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων 2005).

Το αυτιστικό παιδί συχνά αποφεύγει να κοιτάξει τον άλλο στα μάτια, δε θέλει να το παίρνουν αγκαλιά και φαίνεται να αποκόβεται από τον κόσμο γύρω του. Δε φαίνεται να θέλει ή να ξέρει πως να παίζει με τα άλλα παιδιά. Η ικανότητα του να κάνει φιλίες είναι προβληματική και είναι ανίκανο να κατανοήσει τα συναισθήματα και τις απόψεις των άλλων ατόμων. Το αυτιστικό παιδί μπορεί κατά περιστάσεις να δώσει την εντύπωση πως είναι κωφό και πως δεν μπορεί να αντιδράσει σε λέξεις και άλλους ήχους. Άλλες στιγμές πάλι, το ίδιο παιδί μπορεί να ενοχληθεί υπερβολικά από έναν καθημερινό θόρυβο, όπως ο θόρυβος μιας ηλεκτρικής σκούπας, το γαύγισμα ενός σκύλου ή το κλάμα ενός μωρού. Το παιδί μπορεί να παρουσιάζει μια αναισθησία στον πόνο και μια έλλειψη ανταπόκρισης στο κρύο ή στη ζέστη ή μια υπερβολική αντίδραση σε άλλα αισθητηριακά ερεθίσματα. Το πιο κοινό πρόβλημα στον αυτισμό είναι ότι τα πάσχοντα άτομα έχουν εξαιρετική δυσκολία στην εκμάθηση γλώσσας και κοινωνικών δεξιοτήτων και στο να σχετίζονται με άλλους ανθρώπους (Frith 1999, Βερνάδος & Τερεζάκη 2004, Συριοπούλου & Κασίμος 2010).

Το αυτιστικό άτομο μπορεί να έχει ιδιαίτερες ικανότητες σε κάποιους συγκεκριμένους τομείς. Μπορεί να διαθέτει μέγιστη ικανότητα σε μερικές συγκεκριμένες λειτουργίες, σε σχέση με το γενικό επίπεδο λειτουργίας του (για παράδειγμα ζωγραφική, μουσική, μαθηματικοί υπολογισμοί, απομνημόνευση γεγονότων). Δηλαδή τα μειονεκτήματα συνυπάρχουν, με πλεονεκτήματα, όπως η ισχυρή μνήμη και η ασυνήθιστη ευφυΐα που συνδέεται με πράγματα για τα οποία αποκλειστικά ενδιαφέρονται. Περίπου 20%-30% των αυτιστικών ατόμων έχουν νοημοσύνη στο μέσο όρο ή και πάνω από το μέσο όρο. Από την άλλη μεριά, η πλειοψηφία των παιδιών (70%-80%) παρουσιάζουν διάφορους βαθμούς νοητικής καθυστέρησης. Αυτός ο συνδυασμός διανοητικών μειονεξιών και δυνατοτήτων κάνει τον αυτισμό ιδιαίτερα πολύπλοκο (Schopler1995, Jordan 2000).

Ένα άτομο με αυτισμό μπορεί να παρουσιάζει επαναλαμβανόμενες σωματικές κινήσεις, όπως χειροκρότημα, περιστροφές ή κούνημα κορμού. Μερικά άτομα με αυτισμό μπορεί να μιλούν επίμονα ξανά και ξανά για το ίδιο θέμα. Το άτομο είναι επίσης πιθανό, να έχει την ανάγκη να ακολουθεί την ίδια ρουτίνα ή το ίδιο πρόγραμμα κάθε μέρα κατά τις διάφορες δραστηριότητές του. Αν γίνουν αλλαγές στις συνήθειες, το παιδί ή ο ενήλικας αναστατώνεται πολύ και η αναστάτωση πολλές φορές προκαλεί έντονα διαταρακτικές συμπεριφορές, όπως ξεσπάσματα οργής. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, ένα άτομο με αυτισμό μπορεί να παρουσιάσει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Αυτό οφείλεται σε μια ανικανότητα να κατανοήσει και να επικοινωνήσει (Happe 1998, Συριοπούλου & Κασίμος 2010).

Και τέλος τα αυτιστικά παιδιά παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη απουσία αυθόρμητης ικανότητας για υποστηρικτικό ή «συμβολικό» παιχνίδι. Έτσι, ενώ το φυσιολογικό παιδί ηλικίας δύο ετών υποκρίνεται ότι για παράδειγμα ένα παιχνίδι τούβλο είναι ένα αυτοκίνητο και ευτυχισμένα οδηγεί, παρκάρει και συγκρούει το υποτιθέμενο αυτοκίνητο, ένα αυτιστικό παιδί, ακόμα και με πολύ υψηλή νοητική ηλικία, απλά θα το βάλει στο στόμα, θα το πετάξει ή θα αρχίσει να το περιστρέφει. Το υποκριτικό παιχνίδι φαίνεται να αντικαθίσταται στον αυτισμό με επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες που μπορεί να καταστούν καταθλιπτικές. Δηλαδή, το παιδί μπορεί να βάλει στη σειρά αντικείμενα με τέτοια διεύθυνση που δεν πρέπει να διαταράσσεται ή μπορεί να περιστρέφει όλα τα αντικείμενα που έχει στα χέρια του. Γενικά, υπάρχει μία μεγάλη προτίμηση για γεγονότα και καταθλιπτικό λειτουργικό παιχνίδι του αυτιστικού παιδιού μπορεί να του δημιουργήσει πρόσθετο ενδιαφέρον για καταθλιπτικές ενασχολήσεις, όπως πίνακες δρομολογίων τρένων, ημερομηνίες γεννήσεων και άλλα. Η ειδική φύση αυτών των ενασχολήσεων δεν προέρχεται τόσο από το περιεχόμενό τους, αλλά από την περιγραφόμενη και στενή τους φύση. Έτσι για παράδειγμα, το αυτιστικό παιδί που είχε μάθει το όνομα κάθε τύπου καρότου, δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να καλλιεργήσει ή να φάει καρότα (Happe 1998, Βερνάδος & Τερεζάκη2004).

Πώς επηρεάζει ο αυτισμός την συμπεριφορά;

Πόσο σοβαρά είναι τα προβλήματα συμπεριφοράς στα άτομα με αυτισμό;

Εκτός από τα σοβαρά προβλήματα στη γλώσσα και τις κοινωνικές σχέσεις, τα άτομα με αυτισμό βιώνουν συχνά μια τρομερή υπερκινητικότητα ή ασυνήθιστη παθητικότητα στις καθημερινές τους δραστηριότητες, καθώς επίσης και στις σχέσεις τους με τους γονείς τους, τα μέλη της οικογένειας και τα άλλα άτομα. Τα προβλήματα συμπεριφοράς διακυμαίνονται από πολύ σοβαρής έως και πολύ ελαφριάς μορφής. Τα σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς εκδηλώνονται με τη μορφή πολύ ασυνήθιστης, επιθετικής και σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα και αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. Αυτοί οι τρόποι συμπεριφοράς μπορεί να είναι επίμονοι και πολύ δύσκολο να αλλάξουν. Στην πιο ελαφριά του μορφή, ο αυτισμός μοιάζει με μαθησιακή δυσκολία. Συχνά, όμως, ακόμα και άτομα που πάσχουν από ελαφριά μορφή αυτισμού έχουν σημαντικές αναπηρίες στην καθημερινή τους ζωή, λόγω των ελλείψεων τους στους τομείς της επικοινωνίας και των κοινωνικών σχέσεων (Σταμάτης 1987, Jordan 2000, Γενά & Γαλάνης 2007, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων 2008).

Τι κοινό έχουν τα παιδιά με αυτισμό και τι διαφορές μεταξύ τους;

Τα βασικά χαρακτηριστικά του αυτισμού είναι τρία:Διαταραχή της επικοινωνίας (δυσκολίες στην χρήση της γλώσσας και της ομιλίας, ελλειμματική κατανόηση και προβλήματα κατανόησης εννοιών, κλπ).
* Διαταραχή της φαντασίας, (με εμμονική ενασχόληση με συγκεκριμένα ενδιαφέροντα και στερεότυπες συμπεριφορές και απουσία ευελιξίας στη σκέψη και προσαρμογής σε καταστάσεις, κλπ).
* Διαταραχή της κοινωνικότητας (φτωχή κοινωνική επαφή, αλληλεπίδραση που προκαλεί σύγχυση, κλπ).

Η Uta Frith υπέδειξε ότι ένα καθολικό χαρακτηριστικό, που ονόμασε «κεντρική συνοχή», το οποίο αφορά στην επεξεργασία πληροφοριών του ατόμου είναι διαταραγμένο στον αυτισμό. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι η ικανότητα του ατόμου να προσλαμβάνει ταυτόχρονα διαφορετικές ή και αντίθετες πληροφορίες, να τις επεξεργάζεται και δομεί υψηλότερου επιπέδου σκέψεις.Τα άτομα με πολύ σοβαρές δυσκολίες και ελάχιστες ικανότητες έχουν χαμηλό και φτωχό επίπεδο λειτουργίας στην κοινωνική αλληλεπίδραση, στην επικοινωνία, την δημιουργική φαντασία, όμως αυτό ίσως οφείλεται στο γενικότερο επίπεδο ανάπτυξης (όχι φυσικά σωματικής) που μπορεί να είναι και κάτω των 20 μηνών. - Στο άλλο άκρο του φάσματος ένα άτομο υψηλής λειτουργικότητας μπορεί να έχει επινοήσει καταπληκτικές στρατηγικές αντιμετώπισης δυσκολιών, που συγκαλύπτουν τις αδυναμίες του και τα πραγματικά του προβλήματα. Π.χ. ένας έφηβος υψηλής λειτουργικότητας με διαταραχή του φάσματος του αυτισμού υποδέχεται και χαιρετά τους επισκέπτες πολύ ευγενικά, συνομιλεί μαζί τους και αστειεύεται, έτσι αυτοί δεν διακρίνουν τίποτα ή αν κάποιος τους πει ότι μιλούσαν με άτομο που έχει αυτισμό αμφισβητούν τη διάγνωση. Αυτοί που τον ξέρουν όμως γνωρίζουν ότι αυτό το επαναλαμβάνει πολλές φορές με τον ίδιο στερεότυπο τρόπο.

Μπορούν να βοηθηθούν τα άτομα με αυτισμό;

Αναλόγως του βαθμού σοβαρότητας της αυτιστικής διαταραχής και της συνύπαρξης άλλων αναπτυξιακών διαταραχών, μπορούμε να βοηθήσουμε τα άτομα με αυτισμό να αντιληφθούν τι σημαίνει κοινωνική αλληλεπίδραση και πως μπορούν να την επιτύχουν. Κάποια παιδιά θα πρέπει να βοηθηθούν να κατανοήσουν γιατί πρέπει να συνεργάζονται με τους άλλους, ενώ κάποια άλλα πώς να συμπεριφερθούν κατάλληλα σε κάποιες κοινωνικές δραστηριότητες, η εκπαίδευση σε αυτούς τους τομείς είναι εξατομικευμένη και επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Το σημαντικό είναι όμως ότι τα παιδιά με αυτισμό μαθαίνουν και αναπτύσσουν στάδια της κοινωνικής αλληλεπίδρασης ανάλογα με το επίπεδο λειτουργικότητάς τους.

Μαυρογονάτου Κατερίνα
Ειδική Παιδαγωγός Προϊσταμένη του 13ου 2θέσιου Ολοήμερου Νηπιαγωγείου Γιαννιτσών

Βουτάω το δαχτυλάκι στην εφηβεία…

Βουτάω το δαχτυλάκι στην εφηβεία…

Σαν το μέλι ένα πράγμα. Βουτούν το δάχτυλο στο βάζο, το δοκιμάζουν αλλά δεν είναι και σίγουρα αν θέλουν ή τους επιτρέπεται να φάνε και το υπόλοιπο. Τα μικροεφηβάκια είναι ίσως τα πιο μπερδεμένα. Και δικαιολογημένα. Και συγκινητικά. Ψάχνουν απαντήσεις αλλά δεν είναι πάντα σίγουρα αν είναι σωστή η απορία τους και η συστολή τους τα κάνει διστακτικά όχι μόνο με τους άλλους, τον κόσμο όλο αλλά και τον ίδιο τους στον εαυτό με και χωρίς καθρέφτη. Ο καθρέφτης πάλι γίνεται εχθρός και φίλος. Ένα σπυράκι εκεί που πριν δεν υπήρχε, κάποιες σκόρπιες τριχούλες σε σημεία που ευχόντουσαν να φυτρώσουν μα τώρα που τις βλέπουν νιώθουν λίγο ντροπή και λίγο περηφάνεια. Αυτό είναι η μικροεφηβεία. Λίγο, λίγο και ούτε, ούτε…

Λίγο παιδί και λίγο έφηβος μα ούτε και τελείως παιδί, ούτε και τελείως έφηβος. Κάπου στη μέση να χαζεύουν το κενό και να περιμένουν από τους άλλους να τους δώσουν μια θέση και ένα τίτλο ταιριαστό με την κατάστασή τους. Μια παιδικότητα που νιώθουν να την αποχαιρετούν μα δεν είναι ακόμα έτοιμα, σα να τη χρειάζονται λίγο ακόμη, όπως το χουζούρεμα στο κρεβάτι πριν το πρωινό ξύπνημα. Και ένα γοητευτικό φλερτάρισμα με το μεγάλωμα, τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις, τις μεγαλύτερες ελευθερίες που όμως στα μάτια τους φαντάζουν και τρομακτικά όταν όλα αυτά τελικά θα συμβαίνουν …μακριά από τη μαμά και το μπαμπά, με λιγότερη προστασία και μεγαλύτερα ρίσκα! Στην αβεβαιότητα και την αγωνία αν μπορούν να τα καταφέρουν χωρίς τη βοήθειά τους, είναι οι γονείς οι μόνοι που μπορούν να τους ενθαρρύνουν στο μεγάλωμά τους. Να τους στηρίξουν στο πέταγμά τους, έστω και με πεσίματα. Να μοιραστούν μαζί τους τα δικά τους βιώματα για να θυμηθούν και να θυμίσουν. Να τους ενισχύσουν την πίστη στον εαυτό τους και τις δυνάμεις τους χωρίς επικρίσεις, επικίνδυνες ταμπελίτσες και συγκρίσεις.

Οι πισιρικάδες θυμούνται τα πάντα, καταγράφουν και δεν ξεχνάνε ποτέ. Σε αυτή τη φάση της ζωής τους φτιάχνουν χαρακτήρα, αναμνήσεις και προσωπικότητα που θα τους συντροφεύει για μια ζωή. Οι φίλοι σταδιακά φαίνεται να γίνονται πιο σημαντικοί από τους γονείς και τα αδέλφια. Και είναι σημαντικοί. Πολύ και από πολλές απόψεις. Είναι ο καθρέφτης τους στον κόσμο και στα μάτια τους περιμένουν να καθρεφτιστεί το είδωλό τους όμορφο, σημαντικό και σπουδαίο. Αν όμως πιο πριν αυτό δεν έχει γίνει μέσα από τα γονεικά μάτια, οι επιλογές θα είναι λάθος και ο καθρέφτης πάντα θα λέει ψέματα…

Δεν πειράζει που σας αμφισβητεί, σας κατεβάζει από το βάθρο σας και σας βλέπει με άλλα μάτια. Μάτια αγάπης είναι πάλι. Το μεγαλύτερο δώρο που μπορείτε να τους προσφέρετε είναι η σταθερή σας συμμαχία στη διαδικασία απομυθοποίησής σας. Μόνο έτσι θα σας αγαπήσει πραγματικά, όχι ως θεούς που καταφέρνετε τα πάντα αλλά ως ανθρώπους με ατέλειες που κάνετε λάθη, ζητάτε συγγνώμη, τους βάζετε πάνω από όλα και κυρίως τους αγαπάτε για αυτό που είναι και όχι για αυτό που εσείς ονειρεύεστε. Αφήστε τους να ονειρευτούν αυτοί οι ίδιοι για τον εαυτό τους…

Κόντου Μαριέττα
Ψυχολόγος

Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά την έννοια των φύλων;

Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά την έννοια των φύλων;

Το 19^ο αιώνα, η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου κίνησε το επιστημονικό ενδιαφέρον για τις διαφορές φύλου. Αυτή η θεωρία προώθησε την άποψη πως οι άνδρες και οι γυναίκες ανέπτυξαν σωματικές και ψυχολογικές διαφορές, οι οποίες τους βοηθούν να λειτουργούν σε συγκεκριμένους ρόλους. Στις μέρες μας η διαφορά των δύο φύλων είναι εξίσου επιστημονικό και πολιτικό θέμα. Με τον όρο «φύλο» αναφερόμαστε στα δύο γένη, το αρσενικό και το θηλυκό και χαρακτηρίζουμε με αυτόν τον όρο τις βιολογικές – σωματικές τους ιδιαιτερότητες. Στη διαφοροποίηση του αρσενικού και του θηλυκού φύλου επιδρούν οι ενδοκρινείς αδένες. Όμως, τα τελευταία χρόνια φάνηκε πως οι βιολογικές διαφορές είναι ελάχιστες και περιορίζονται σε μορφολογικά και λειτουργικά στοιχεία. Από την άποψη της φυσιολογίας φαίνεται πως σε καθένα από τα δύο φύλα συνυπάρχει η γενετήσια ορμόνη του άλλου φύλου, είναι επομένως σεξουαλικά διφυή. Κάποιοι άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν πως η διαφορά των δύο φύλων δεν είναι παρά μόνο αποτέλεσμα περιβαλλοντικών και κοινωνικοπολιτισμικών επιδράσεων της αγωγής. Το άτομο δέχεται διάφορες επιδράσεις από το περιβάλλον του και καλείται να «παίξει» το ρόλο του θηλυκού ή του αρσενικού.

Κρίσιμες ηλικίες για την κατανόηση της έννοιας του φύλου είναι η πρώτη παιδική ηλικία (2-6 ετών) καθώς και η εφηβική ηλικία. Η αναγνώριση του φύλου είναι αποτέλεσμα αντίστοιχης επιλογής (μάθησης) τρόπων συμπεριφοράς. Επομένως, τα αγόρια συμπεριφέρονται διαφορετικά από τα κορίτσια, κι αυτό δεν οφείλεται μόνο σε γενετικούς παράγοντες, αλλά στο γεγονός ότι εμείς τους συμπεριφερόμαστε διαφορετικά. Συγκεκριμένα, οι γονείς επιλέγουν το μπλε χρώμα για τα αγόρια, το ροζ για τα κορίτσια, παντελόνι για τα αγόρια και φούστα για τα κορίτσια αντίστοιχα.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τα κορίτσια να λατρεύουν το ροζ, να παίζουν με κούκλες και να νιώθουν μικρές πριγκίπισσες, ενώ τα αγόρια να παίζουν με σπαθιά. Αυτό όμως είναι κάτι φυσιολογικό και δεν θα πρέπει να ανησυχεί τους γονείς, εφόσον σε αυτή την ηλικία τα παιδιά προσπαθούν να συνειδητοποιήσουν το φύλο τους.

Όπως έχει εξηγήσει ο Bandura (διάσημος ψυχολόγος) στη θεωρία της κοινωνικής μάθησης του ρόλου, η μάθηση του ρόλου γίνεται μέσω της κοινωνικής ενίσχυσης, της ενθάρρυνσης και των αμοιβών που αρχίζει να δέχεται το παιδί για ανάλογη ή μη προς το φύλο του συμπεριφορά. Η ταύτιση και η μάθηση μέσα από την πρότυπη συμπεριφορά ενηλίκων και παιδιών του ίδιου φύλου, βασίζεται στην κατανόηση από τα παιδιά πως ο κόσμος είναι χωρισμένος σε δύο φύλλα και τα ίδια ανήκουν σε ένα από αυτά.

Η παλαιότερη και περισσότερο γνωστή ψυχαναλυτική θεωρία του Freud ερμηνεύει τη συμπεριφορά του άνδρα και της γυναίκας ως αποτέλεσμα της ταύτισης του ατόμου με τον ομόφυλο του γονέα και της υιοθέτησης των χαρακτηριστικών για το ρόλο συμπεριφορών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το «οιδιπόδειο σύμπλεγμα» για τα αγόρια και το «σύμπλεγμα της Ηλέκτρας» για τα κορίτσια. Τα κορίτσια αγαπούν τον πατέρα τους και τον θεωρούν ως τον άνδρα της ζωής τους «τον μελλοντικό σύζυγό τους», ενώ τα αγόρια πρέπει να απαγκιστρωθούν από τη μητέρα τους και να ταυτιστούν με τον ρόλο του πατέρα.

Με το ρόλο των φύλων σχετίζεται και το θέμα «στερεότυπα των φύλων» που θεωρούνται αυτονόητα σε κάθε κοινωνία. Για παράδειγμα τα αγόρια θεωρούνται ζωηρά, επιθετικά, φωνακλάδικα, ανεξάρτητα και ικανά, ενώ τα κορίτσια θεωρούνται ήσυχα, στοργικά υπάκουα και συναισθηματικά. Το ότι όμως, δεν είναι αυτονόητα για κάθε κοινωνία το έδειξαν έρευνες που έγιναν από ανθρωπολόγους και εθνοψυχολόγους. Για παράδειγμα, στη Νέα Γουϊνέα υπάρχουν τρεις φυλές που ζουν ακόμη σε πρωτόγονη κατάσταση. Οι ρόλοι των φύλων διαφέρουν από τον δικό μας κόσμο. Οι γυναίκες εξέφραζαν επιθετικότητα και βίαιη συμπεριφορά, ενώ οι άνδρες ενδιαφέρονταν για τα οικιακά και ήταν στοργικοί και ευαίσθητοι.

Μετά από πολλά χρόνια εντατικής έρευνας, δεν έχουν εντοπιστεί διαφορές φύλου τόσο σημαντικές ώστε να μπορούν να προβλέψουν με σιγουριά τις ιδιαίτερες συμπεριφορές ανδρών και γυναικών. Αυτό σημαίνει πως η καταλληλότητα ενός αρσενικού ή θηλυκού δε θα πρέπει να επηρεάζεται από τις γνωστικές και κοινωνικές διαφορές. Δε θα πρέπει να εξετάζουμε τις γυναίκες ως σύνολο και τους άνδρες ως σύνολο, αλλά θα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στις ατομικές διαφορές που είναι πιο σημαντικές από τις ομαδικές. Από την άλλη πλευρά, οι νέες επιστημονικές διαπιστώσεις και τα γνωστά κινήματα για την εδραίωση της ισοτιμίας οδήγησαν στην αλληλοαναγνώριση και στην αλληλοεκτίμηση μεταξύ των δύο φύλων.

Ο ρόλος των γονέων παίζει σημαντικό ρόλο στην κατανόηση του φύλου τους από μέρους των παιδιών. Οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν τα αγόρια να μαγειρεύουν, να ασχολούνται με τις δουλειές του σπιτιού, να εκφράζουν τα συναισθήματά τους ελεύθερα και να είναι υποστηρικτικοί προς τα άλλα μέλη της οικογένειας. Ακόμη, σε ότι αφορά στα κορίτσια, οι γονείς πρέπει να ενισχύουν την ενασχόληση τους με τις πολεμικές τέχνες, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, την οδήγηση και να τα διαβεβαιώσουν πως το φύλο τους δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην καριέρα τους. Μόνο όταν τα παιδιά μάθουν να προσαρμόζονται και αποκτήσουν αυτοπεποίθηση θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες της ζωής.

Καραμολέγκου Νίνα
Ψυχολόγος

Μαμά φοβάμαι…

Μαμά φοβάμαι…

Πόσες φορές δεν έχετε έρθει αντιμέτωποι με το φοβισμένο μουτράκι του παιδιού σας,

να σας κοιτάζει γεμάτο αγωνία και ανάγκη για προστασία; Και πόσες φορές δεν πρέπει να αντιμετωπίσετε μαζί με το παιδί σας τους τρομερούς κινδύνους που μπορεί να κρύβει το σπίτι σας; Το φάντασμα μέσα στην ντουλάπα, το τέρας κάτω από το κρεβάτι ή το λύκο που είναι κρυμμένος στο παιδικό δωμάτιο.

Όλες αυτές οι σκηνές, ανήκουν στην καθημερινότητα ενός σπιτιού που έχει μικρό παιδί. Γιατί όλα τα παιδιά, κάποια στιγμή στη ζωή τους έρχονται αντιμέτωπα με τους φόβους τους.

Πες μου τι φοβάσαι…

Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε τι ακριβώς φοβάται ένα παιδί, γιατί δεν εκφράζεται πάντα με λόγια. Το παιδί για να εκφράσει το φόβο του, θα χρησιμοποιήσει το σώμα του και τη συμπεριφορά του. Μπορεί για παράδειγμα, να δείχνει ταραγμένο και αγχωμένο, να κλειστεί στον εαυτό του, να γίνει πολύ φρόνιμο ή αντίθετα πολύ επιθετικό. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ένα παιδί μπορεί να εκδηλώσει ακόμα και σωματικά συμπτώματα.

Μικρά παιδιά…μικρότεροι φόβοι;

Πολλοί μπορεί να σκέφτονται πως όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί, τόσο πιο μικρός είναι και ο φόβος του. Και όμως αυτό δεν ισχύει. Οι παιδικοί φόβοι, παρόλο που αφορούν μικρά παιδιά κάθε άλλο παρά μικροί είναι γι΄αυτά. Ένα παιδί για παράδειγμα που φοβάται τα φαντάσματα, στην θέα μιας σκιάς μέσα στη νύχτα μπορεί κυριολεκτικά να τρομοκρατηθεί! Κι αν θέλετε να καταλάβετε πώς πραγματικά νιώθει ένα παιδί που φοβάται, δεν έχετε παρά να θυμηθείτε τον εαυτό σας σε μικρότερη ηλικία. Τότε που κι εσείς φοβόσασταν το σκοτάδι ή το τέρας που κρυβόταν στη δική σας ντουλάπα!

Τελικά τι είναι ο φόβος;

Κανένας από εμάς δεν έχει συνδέσει την έννοια του φόβου με μια φυσιολογική και θετική κατάσταση. Και όμως ο φόβος είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού όπως και του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα, ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση προσαρμογής, που στόχο της έχει να μας κινητοποιήσει και να αντιδράσουμε σε γεγονότα ή καταστάσεις που αποτελούν κίνδυνο για εμάς. Έτσι προστατεύουμε τον εαυτό μας.

Η σημασία του περιβάλλοντος

Οι φόβοι μπορεί να είναι είτε έμφυτοι, είτε επίκτητοι. Έμφυτοι είναι οι φόβοι, που παρουσιάζονται στο παιδί χωρίς να τους δημιουργήσει το περιβάλλον. Τέτοιοι φόβοι είναι ο φόβος του πόνου, ο φόβος που προκαλείται από έναν δυνατό και ξαφνικό κρότο, ο φόβος του ύψους κ.λ.π. Είναι το ένστικτο την αυτοσυντήρησης, που κάνει τα παιδιά να φοβούνται και ν’ αντιδρούν σε φυσικά κυρίως φαινόμενα όπως είναι η αστραπή ή ο σεισμός. Αρκετές φορές όμως, δεν υπάρχουν πραγματικές αιτίες που κάνουν τα παιδιά να φοβούνται. Τότε μιλάμε για επίκτητους φόβους, οι οποίοι μπορεί να προέλθουν από το περιβάλλον του. Έτσι, πηγές φόβου για τα παιδιά, μπορεί να γίνουν η τηλεόραση, ο κινηματογράφος, τα παραμύθια ακόμα και οι άνθρωποι.

Τι φοβούνται τα παιδιά;

Αν παρατηρήσουμε τους φόβους των παιδιών, θα δούμε πως όπως αλλάζουν τα ίδια μεγαλώνοντας, έτσι αλλάζουν και οι φόβοι τους. Μπορούμε λοιπόν να καταλάβουμε τι φοβούνται και γιατί, έχοντας ως βάση την ηλικία τους.

*Σε ένα νεογέννητο μωρό, μπορούμε να προκαλέσουμε φόβο από τις πρώτες κιόλας μέρες της ζωής του, κάνοντας ένα δυνατό κρότο ή με το να κάνουμε πως το αφήνουμε να πέσει. Αυτό συμβαίνει γιατί ορισμένες λειτουργίες όπως η ακοή και η ισορροπία έχουν κυρίαρχη σημασία για το βρέφος, αφού τώρα αρχίζουν να αναπτύσσονται.

*Από τον 7^ο μήνα και μετά, το μωρό αλλάζει στάση απέναντι στους αγνώστους. Τότε εμφανίζονται το άγχος προς τα ξένα πρόσωπα, το οποίο θα αρχίσει να υποχωρεί από τον 12^ο μήνα και το άγχος του αποχωρισμού, το οποίο θα αρχίσει να υποχωρεί γύρω στο 3^ο έτος.

*Από ενός έως τριών ετών, τα παιδιά αρχίζουν να κάνουν καινούργιες γνωριμίες και να ζουν καινούριες καταστάσεις. Τότε εμφανίζεται ο φόβος για το γιατρό και ο φόβος για τα ζώα, συνήθως όταν έχει προηγηθεί μια αρνητική εμπειρία, όπως για παράδειγμα μια επίσκεψη στο γιατρό η οποία τρόμαξε το παιδί ή το έκανε να πονέσει.

*Μετά την ηλικία των δύο ετών, το παιδί γίνεται όλο και πιο ανεξάρτητο, ενώ η φαντασία του αρχίζει να αναπτύσσεται. Τώρα δεν φοβάται μόνο πραγματικές καταστάσεις, αλλά καταστάσεις που δεν μπορεί να ελέγξει καθώς και τον δικό του εσωτερικό κόσμο. Εμφανίζεται λοιπόν ο φόβος για το σκοτάδι, τους κεραυνούς και τις αστραπές.

*Στα παιδιά τριών έως έξι ετών, η φαντασία αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο, όπως επίσης και οι γνώσεις τους για τη ζωή. Έτσι εμφανίζονται φόβοι που συνδέονται με γεγονότα ή καταστάσεις που προκαλούν ανασφάλεια. Ο φόβος για τα τέρατα, ο φόβος της ασθένειας, ο φόβος της αποτυχίας.

*Από την ηλικία των έξι ετών, οι φόβοι αφορούν περισσότερο την καθημερινή ζωή. Φοβάται μην χτυπήσει, μην πάθει κάτι είτε αυτό είτε οι γονείς του, ενώ εμφανίζεται και ο φόβος του θανάτου, ο οποίος γίνεται πιο έντονος συνήθως γύρω στην ηλικία των οχτώ ετών.

*Περίπου στην ηλικία των οχτώ ή εννέα ετών, οι φόβοι του παιδιού αρχίζουν σταδιακά να ελαττώνονται.

Όταν οι γονείς δημιουργούν φόβους

Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, οι περισσότεροι επίκτητοι φόβοι δημιουργούνται στα παιδιά από τους ίδιους τους γονείς, χωρίς απαραίτητα οι ίδιοι να το καταλαβαίνουν. Υπάρχουν γονείς που άθελά τους μαθαίνουν στο παιδί τους να φοβάται. Μέσα από απειλές και τιμωρίες που προκαλούν τρόμο, μπορεί να πετυχαίνουν συχνά το στόχο τους, όπως για παράδειγμα να πάει το παιδί για ύπνο για να μην έρθει ο μπαμπούλας και το βρει ξύπνιο ή να φάει το φαγητό του για να μην το πάρει η αστυνομία, παράλληλα όμως δημιουργούν το φόβο μέσα του. Και μόνο στο άκουσμα της απειλής αυτής, το παιδί νιώθει πως πραγματικά κινδυνεύει από τα πρόσωπα αυτά, φανταστικά ή υπαρκτά και τρέμει στην ιδέα ότι μπορεί κάποια στιγμή να εμφανιστούν στο δρόμο του. Και αυτή η αντίληψη είναι πολύ ισχυρή, αφού υποστηρίζεται από τα πιο ισχυρά πρόσωπα της ζωής του, τους γονείς του.

Είναι θέμα αντιμετώπισης

Για το παιδί είναι πολύ σημαντική η στάση των γονέων του απέναντί του, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο οι ίδιοι ζουν. Έτσι, όταν αυτοί είναι υπερβολικά προστατευτικοί, μαθαίνει πως προστατεύεται τόσο, γιατί υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι στον κόσμο που μάλλον δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του. Όταν αδιαφορούν ή υποτιμούν τους φόβους του, χωρίς να δημιουργούν ένα ασφαλές γι’ αυτό περιβάλλον, δεν το βοηθούν να βρει τη δύναμη να τους καταπολεμήσει. Και όταν οι ίδιοι είναι γεμάτοι φόβους, μαθαίνει να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις όπως εκείνοι. Με φόβο.

Τι μπορούμε να κάνουμε:

*Κάντε διάλογο. Μιλήστε στο παιδί σας με λόγια που ταιριάζουν στην ηλικία του. Αν για παράδειγμα πρόκειται για κάποιο φυσικό φαινόμενο, εξηγήστε του τι είναι αυτό που συμβαίνει. Συζητήστε ακόμα και αν πρόκειται για έναν «παράλογο φόβο». Μην ξεχνάτε ότι για το παιδί ο φόβος αυτός είναι υπαρκτός.

*Προσπαθήστε όχι μόνο να καθησυχάσετε τους φόβους του, αλλά και να το βοηθήσετε να τους αντιμετωπίσει, δείχνοντας πάνω απ’ όλα εσείς ήρεμοι. Μη φοβάστε το φόβο του. Δείξτε του πως και εσείς αλλά και το ίδιο μπορείτε να τους αντιμετωπίσετε. Εξηγήστε του πως όλοι οι άνθρωποι έχουν φόβους. Το δικό σας παράδειγμα μπορεί να βοηθήσει.

*Καλλιεργήστε ένα αίσθημα ασφάλειας. Το καλύτερο για να νιώσει ασφαλές ένα παιδί, είναι μια σταθερή στάση και συμπεριφορά, που του δείχνει τι μπορεί να κάνει για να αντιμετωπίσει το φόβο του.

*Βοηθήστε το να χτίσει την αυτοπεποίθησή του και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Σχολιάστε την προσπάθεια και όχι το αποτέλεσμα. Ενθαρρύνετε το να συνεχίσει και να μην τα παρατήσει στην καταπολέμηση του φόβου του.

*Μάθετε να ακούτε το παιδί σας. Πολλές φορές πίσω από τις λέξεις ανακαλύπτουμε τις πιο σημαντικές πληροφορίες.

Αποφύγετε:

*Τις απειλές για ζώα, φανταστικά ή υπαρκτά άτομα που μπορεί να το βλάψουν αν δεν κάνει αυτό που του λέτε.

*Να το προσβάλλετε όταν δείχνει φόβο, ακόμα και για κάτι που φαίνεται αστείο. Με το να του λέτε «μην κάνεις σαν μωρό», το μόνο που καταφέρνετε είναι να υποτιμάτε ένα τεράστιο γι’ αυτά πρόβλημα.

*Να το πιέζετε πολύ να ξεπεράσει το φόβο του. Είναι μια τακτική που τις περισσότερες φορές έχει τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Για ήσυχα βράδια...

Ένας από τους πιο συχνούς φόβους, είναι ο φόβος για το σκοτάδι, αφού ελάχιστα είναι τα παιδιά που μεταξύ δύο και πέντε ετών δεν τον παρουσιάζουν. Αρχίζουν οι δυσκολίες την ώρα του ύπνου και τα συχνά ξυπνήματα μέσα στη νύχτα. Παράπονα για την πόρτα που κλείνει, για το ότι δεν υπάρχει φως, αλλά και για το φόβο μήπως εμφανιστεί κάποιος μέσα στο σκοτάδι. Μια μάγισσα, ένα τέρας, ή ο λύκος από τα παραμύθια. Συνήθως αυτός ο φόβος εμφανίζεται σε μια σημαντική στιγμή για το παιδί, όπως όταν μαθαίνει κάτι καινούριο ή τη στιγμή που γίνεται μια αλλαγή στη ζωή του. Ο βαθύτερος λόγος του φόβο αυτού, είναι το άγχος του παιδιού πως θα χάσει τα σημεία αναφοράς του. Μέσα στο σκοτάδι δεν βλέπει τα πρόσωπα που το προστατεύουν, αλλά ούτε το χώρο στον οποίο βρίσκεται.

Σε αυτή την περίπτωση, σκεφτείτε πρακτικούς τρόπους για να βοηθήσετε το παιδί.

*Καθησυχάστε το και μιλήστε του την ώρα που ξυπνάει.

*Δείξε του πως δεν υπάρχει λόγος να φοβάται, δείξτε του πως δεν είναι κανείς εκεί.

*Ένα φωτάκι αναμένο, θα μπορούσε να διαλύσει το σκοτάδι και να δώσει τη δυνατότητα στο παιδί να βλέπει μέσα σε αυτό.

*Βοηθήστε το παιδί να νιώσει ασφάλεια στο χώρο του.

Άλλο φόβος και άλλο φοβία

Ας δούμε πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε το φόβο από τη φοβία, χρησιμοποιώντας ένα παράδειγμα. Φανταστείτε ένα παιδί που φοβάται να πάει για πρώτη φορά στο σχολείο. Ύστερα όμως από την υποστήριξη των γονιών του πηγαίνει, παρόλο που στην αρχή δεν ένιωθε πολύ καλά. Φανταστείτε τώρα ένα παιδί που για αρκετό διάστημα, αρνείται να πάει στο σχολείο, γιατί πονάει πολύ η κοιλιά του, ενώ όταν πηγαίνει ζητάει τη μαμά του για να φύγει, χωρίς ουσιαστικά να υπάρχει λόγος. Ό,τι κι αν έχουν κάνει οι γονείς του δεν βοηθάει και το παιδί αρνείται να πάει σχολείο.

Υπάρχουν παιδιά, όπως και ενήλικες, που ο φόβος τους είναι πολύ έντονος, παραπάνω από το φυσιολογικό. Όπως αναφέραμε και πριν, ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του παιδιού, σε γεγονότα ή καταστάσεις που νιώθει πως το απειλούν. Βασίζεται δηλαδή σε κάτι υπαρκτό, όπως συμβαίνει στο πρώτο παράδειγμα που το παιδί φοβάται μια καινούρια εμπειρία. Η φοβία, είναι ένας έντονος και παράλογος φόβος για κάτι, ο οποίος είναι τόσο ισχυρός ώστε δυσκολεύει την καθημερινή ζωή του παιδιού, προκαλώντας του μεγάλη ένταση, όπως συμβαίνει στο δεύτερο παράδειγμα.

Πότε χρειάζεται η βοήθεια ειδικού

Συνήθως οι παιδικοί φόβοι με τον καιρό υποχωρούν. Όταν όμως βλέπετε πως αυτοί επιμένουν και δυσκολεύουν το παιδί, ή όταν αντιληφθείτε πως δεν πρόκειται για φόβο αλλά για φοβία, καλό είναι να ζητήσετε τη βοήθεια ενός ειδικού.

5 παιχνίδια - καθημερινές δραστηριότητες, που βοηθούν στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας του παιδιού σας.

5 παιχνίδια - καθημερινές δραστηριότητες, που βοηθούν στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας του παιδιού σας.

Εμείς σας προτείνουμε τα παρακάτω παιχνίδια που μπορείτε να παίζετε με το παιδί σας. Ωστόσο η φαντασία και η δημιουργικότητα είναι αυτό που ανεπιφύλακτα συστήνουμε.

1.Ώρα για πλυντήριο!

Προσπαθήστε αυτή την καθημερινή σας δραστηριότητα να την μετατρέψετε σε ένα παιχνίδι με το παιδί σας. Εξηγείστε στο παιδί σας ότι πρέπει να δημιουργήσει τρεις διαφορετικές στοίβες με τα άπλυτα ρούχα σας, μία με άσπρα, μία με μαύρα, μία με χρωματιστά. Κάθε φορά που ξεχωρίζει τα ρούχα του ζητάτε να τα ονομάζει και να σας λέει το χρώμα του, ή ότι άλλο μπορεί το ίδιο το παιδί να σκεφτεί για τα ρούχα της οικογένειας. Όσο βαρετά ή αστεία και αν φαίνονται κάποια πράγματα για εμάς τους «μεγάλους» για τα παιδιά μπορεί να αποτελεί ένα πολύ διασκεδαστικό παιχνίδι. Τολμήστε το!

2.Μια βόλτα στον μανάβη!

Αγοράστε φρούτα και λαχανικά μαζί με το παιδί σας. Περιγράψτε πως είναι τα φρούτα και τα λαχανικά που αγοράσατε: μαλακά, σκληρά, λεία, με χνούδι, το χρώμα τους, πως μυρίζουν, τι γεύση έχουν. Εξηγήστε στο παιδί την σημασία της υγιεινής διατροφής! Παραθέστε ζώα που τρέφονται με τα αντίστοιχα φρούτα ή λαχανικά και συνεχίστε με τα φαγητά που εμείς μπορούμε να φτιάξουμε με καθένα από αυτά.

3.Ο Σίμος λέει είναι ώρα για μπάνιο!

Κάντε το μπάνιο του παιδιού σας παιχνίδι! Παίξτε «Ο Σίμος λέει…», κατά το “Simon says…”. Το παιδί καλείτε να πλένει τα μέρη του σώματος όπου ο Σίμος λέει. Δεν πρέπει να κάνει ζαβολιές αλλά να πλένει τα μέρη του σώματος μόνο όταν τα λέει ο Σίμος. Έτσι ενισχύουμε το κομμάτι της σωματογνωσίας. Το παιδί αρχικά αναγνωρίζει τα μέρη του σώματος και μεγαλώνοντας είναι σε θέση και να τα ονομάζει.

4.Ώρα να συμμαζέψουμε!

Μάθετε στο παιδί σας ότι πρέπει πάντα στο τέλος της ημέρας, ή όποτε εσείς ορίσετε, να μαζεύει τα παιχνίδια του. Ακόμα και αυτό μπορεί να γίνει ένα ευχάριστο παιχνίδι. Θα διευκολύνετε το παιδί σας αν έχετε μεγάλα κουτιά ή ντουλάπια όπου το παιδί θα μπορεί να αποθηκεύει τα παιχνίδια του χωρίζοντάς τα σε κατηγορίες π.χ. ζώα, κουζινικά, κούκλες, μπογιές και μαρκαδόρους, τουβλάκια κτλ. Είναι σημαντικό το παιδί να μπορεί να κατηγοριοποιεί τα διάφορα αντικείμενα με βάση κάποιο κοινό χαρακτηριστικό (ζώα, εργαλεία κλπ), όπως επίσης και να ανακαλεί απ’ τη μνήμη του μέρη μιας κατηγορίας.

5.Ώρα για ψώνια!

Κάντε μαζί την προετοιμασία για τα ψώνια και στη συνέχεια χρησιμοποιήστε το παιδί ως βοηθό σας. Πριν του ζητήσετε να σας συνοδεύσει στη βόλτα για τα ψώνια σας, εξηγήστε στο παιδί τι ψωνίζετε από κάθε μαγαζί π.χ. φούρνος-ψωμί, κουλούρια, χασάπης-κρέας, κιμά, μανάβης-φρούτα, λαχανικά, σουπερμάρκετ-φαγητά, τρόφιμα. Στη συνέχεια πείτε του τα ψώνια που έχετε να κάνετε και ζητήστε από το παιδί να σας πει σε ποιο μαγαζί θα πρέπει να πάτε για τα ψώνια που του αναφέρετε. Ζητήστε από το παιδί να σας πει τι άλλο θα βρει στο συγκεκριμένο κατάστημα. Ενδεχομένως να ζητήσετε από το παιδί να φτιάξει μαζί σας την λίστα για τα ψώνια (αν είναι παιδί προσχολικής ηλικίας μπορεί να ζωγραφίσει τα ψώνια που θα χρειαστείτε). Επιλέξτε να κάνετε αυτό το παιχνίδι κάποια στιγμή που θα έχετε αρκετό χρόνο. Δεν θέλουμε το ευχάριστο αυτό παιχνίδι να καταλήξει σε «τσακωμό».

Ασφάλεια – Ανασφάλεια

Είναι μεγάλος πειρασμός να μην προχωρούμε, να μένουμε εκεί που βρισκόμαστε, να πισωδρομούμε, με άλλα λόγια να βασιζόμαστε σ’ αυτά που έχουμε, γιατί ο,τι έχουμε, το γνωρίζουμε. Μπορούμε να στηριχτούμε σ’ αυτό, να αισθανθούμε ασφαλείς μέσα του. Φοβόμαστε, κι έτσι αποφεύγουμε να κάνουμε ένα βήμα προς το άγνωστο, το αβέβαιο. Γιατί πραγματικά, αν το βήμα μπορεί να μη μας φανεί ριψοκίνδυνο αφού το κάνουμε, πριν το κάνουμε οι προοπτικές μας φαίνονται πολύ ριψοκίνδυνες, και κατά συνέπεια τρομακτικές. Μόνο το παλιό, το δοκιμασμένο δίνει την αίσθηση της ασφάλειας· ή έτσι τουλάχιστο φαίνεται. Κάθε καινούργιο βήμα έχει μέσα του τον κίνδυνο της αποτυχίας, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι φοβούνται τόσο πολύ την ελευθερία. Βέβαια, σε κάθε στάδιο της ζωής μας το παλιό και το συνηθισμένο είναι διαφορετικά. Όταν είμαστε βρέφη, έχουμε μόνο το σώμα μας και το στήθος της μητέρας μας (αρχικά μη διαφοροποιημένα). Έπειτα αρχίζουμε να προσανατολιζόμαστε προς τον κόσμο, ξεκινώντας τη διαδικασία που χρειάζεται για να βρούμε μια θέση και για τον εαυτό μας μέσα σ’ αυτόν. Αρχίζουμε να θέλουμε να έχουμε πράγματα· έχουμε τη μητέρα μας, τον πατέρα, τ’ αδέρφια, τα παιχνίδια. Αργότερα, αποκτάμε γνώσεις, δουλειά, κοινωνική θέση, σύζυγο, παιδιά, και τότε έχουμε ένα είδος μετα-ζωής, όταν πια αποκτάμε ένα τάφο, μια ασφάλεια ζωής και κάνουμε τη «διαθήκη» μας. Παρόλη όμως την ασφάλεια του έχει, οι άνθρωποι συνήθως θαυμάζουν εκείνους που ανοίγουν καινούργια μονοπάτια, που έχουν το κουράγιο να προχωρούν. Στη μυθο- λογία, αυτός ο τρόπος ύπαρξης αντιπροσωπεύεται συμβολικά από τον ήρωα. Ήρωες είναι εκείνοι που έχουν το θάρρος ν’ αφήσουν ο,τι έχουν —τη γη τους, την οικογένεια τους, την περιουσία τους — και να φύγουν, όχι χωρίς φόβο αλλά και χωρίς να υποκύπτουν στο φόβο τους. Στη βουδιστική παράδοση, ο Βούδας είναι ο ήρωας που αφήνει όλη του την περιουσία, όλη τη σιγουριά που υπάρχει στην ινδουιστική θεολογία –τη θέση του, την οικογένεια του — και προχωράει σε μια ζωή πέρα από δεσμεύσεις. Ο Αβραάμ και ο Μωυσής είναι ήρωες στην εβραϊκή παράδοση. Ο Χριστιανός ήρωας είναι ο Ιησούς, που δεν είχε τίποτα και — στα μάτια του κόσμου — δεν ήταν τίποτα. Η δράση του όμως βγαίνει μέσα από την πληρότητα που του δίνει η αγάπη του για όλα τα ανθρώπινα πλάσματα. Οι Έλληνες έχουν κοσμικούς ήρωες, που σκοπός τους είναι η ικανοποίηση της αλαζονείας τους, η κυριαρχία. Παρόλα αυτά, όμοια με τους πνευματικούς ήρωες, ο Ηρακλής και ο Οδυσσέας προχωρούν χωρίς να δειλιάζουν μπροστά στους κινδύνους που τους περιμένουν. Οι ήρωες των παραμυθιών λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο: φεύγουν, τραβάνε μπροστά και υπομένουν την ανασφάλεια. Θαυμάζουμε αυτούς τους ήρωες, γιατί βαθιά μέσα μας αισθανόμαστε ότι θα θέλαμε να είμαστε σαν κι αυτούς – αν βέβαια μπορούσαμε. Αλλά με το φόβο που έχουμε, πιστεύουμε ότι δε μπορούμε να γίνουμε έτσι, μόνο οι ήρωες μπορούν. Οι ήρωες γίνονται είδωλα. Προβάλλουμε σ’ αυτούς τη δική μας ικανότητα κίνησης, και μετά μένουμε εκεί που ήμασταν —«γιατί δεν είμαστε ήρωες».
Όλη αυτή η ανάλυση ίσως φαίνεται να υπονοεί ότι το να είσαι ήρωας είναι επιθυμητό, είναι όμως ταυτόχρονα ανόητο και ενάντια στο συμφέρον σου. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Τα άτομα τα επιφυλακτικά, τα κτητικά άτομα απολαμβάνουν την ασφάλεια, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ ανασφαλή. Εξαρτιόνται από αυτά που έχουν: χρήματα, κύρος, το εγώ τους — δηλαδή από πράγματα που είναι έξω απ’ αυτούς. Τι θα γίνουν όμως αν χάσουν ο,τι έχουν; Γιατί, πραγματικά, οτιδήποτε κι αν έχει κανείς μπορεί να χαθεί. Είναι πιθανό ότι η περιουσία μπορεί να χαθεί -και μαζί της τόσο η θέση όσο και οι φίλοι — και σε κάθε στιγμή ο καθένας μπορεί, και αργά ή γρήγορα θα υποχρεωθεί, να χάσει τη ζωή του. Αν είμαι ο,τι έχω κι αν ό,τι έχω χαθεί, τότε ποιος είμαι; Τίποτ’ άλλο, από μια νικημένη, άδεια, αξιολύπητη μαρτυρία ενός λαθεμένου τρόπου ζωής. Επειδή μπορεί να χάσω ο,τι έχω, είμαι αναγκαστικά συνεχώς ανήσυχος ότι θα χάσω αυτά που έχω. Φοβάμαι τους κλέφτες, τις οικονομικές αλλαγές, τις επαναστάσεις, τις αρρώστιες, το θάνατο · φοβάμαι ακόμα την αγάπη, την ελευθερία, την ανάπτυξη, την αλλαγή, το άγνωστο. Έτσι είμαι συνέχεια ανήσυχος, υποφέροντας από χρόνια υποχονδρία, που δε συνεπάγεται μόνο την απώλεια της υγείας μου αλλά και οποιουδήποτε άλλου αποκτήματος μου. Γίνομαι άνθρωπος αμυντικός, σκληρός, καχύποπτος, μοναχικός, που παρασύρομαι από την ανάγκη να έχω όλο και περισσότερα για να νιώθω μεγαλύτερη ασφάλεια. Ο Ίψεν έχει δώσει μια ωραία περιγραφή αυτού του εγωκεντρικού ανθρώπου στον Πέερ Γκύντ. Ο ήρωας είναι γεμάτος μόνο από τον εαυτό του. Μέσα στον απέραντο εγωισμό του πιστεύει ότι αυτός είναι ο εαυτός του, γιατί αυτός είναι ένα «σύμπλεγμα από επιθυμίες». Στο τέλος της ζωής του αναγνωρίζει, ότι, επειδή όλη του η ύπαρξη ήταν χτισμένη πάνω στην ιδιοκτησία του, δεν κατάφερε ποτέ να είναι ο εαυτός του. Ένιωθε ότι ήταν ένα κρεμμύδι χωρίς ψίχα, ένας μισοτελειωμένος άνθρωπος που ποτέ δεν υπήρξε ο εαυτός του. Η αγωνία και η ανασφάλεια που προκαλείται από τον κίνδυνο να χάσει κανείς ό,τι έχει, δεν υπάρχει στους ανθρώπους που προσπαθούν να είναι. Αν είμαι αυτός που είμαι και όχι αυτό που έχω, τότε κανένας δε μπορεί να μου στερήσει ή να με απειλήσει για την ασφάλεια και την αίσθηση της ταυτότητας μου. Το κέντρο μου είναι μέσα μου, η δυνατότητα μου να υπάρχω και να εκφράζω τις βασικές μου δυνάμεις είναι κομμάτι της δομής του χαρακτήρα μου και εξαρτάται από εμένα. Αυτό βέβαια αληθεύει σε φυσιολογικές συνθήκες ζωής, όχι σε περιπτώσεις αρρώστιας, αναπηρίας, βασανισμού ή άλλες συνθήκες ισχυρών εξωτερικών περιορισμών. Ενώ το έχει βασίζεται σε κάποιο πράγμα που φθείρεται με τη χρήση, το είναι αναπτύσσεται με την εξάσκηση. (Η «φλεγόμενη βάτος» που δεν καίγεται είναι ο βιβλικός συμβολισμός γι’ αυτό το παράδοξο). Οι δυνάμεις της λογικής, της αγάπης, της καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας, όλες οι βασικές δυνάμεις αναπτύσσονται μέσα από τη διαδικασία της έκφρασης τους. Ο,τι ξοδεύεται δεν πάει χαμένο, αντίθετα ο,τι φυλάγεται είναι χαμένο. Όταν προσπαθώ να είμαι, ή μόνη απειλή για την ασφάλεια μου βρίσκεται μέσα μου: στην έλλειψη πίστης στη ζωή και στις δημιουργικές μου ικανότητες, στις τάσεις πισωδρόμησης, στην εσωτερική μαλθακότητα και στην προθυμία ν’ αφήσω τους άλλους ν’ αναλάβουν τη ζωή μου. Αλλά αυτοί οι κίνδυνοι εξαφανίζονται, δεν είναι συστατικά του είναι, ενώ ο κίνδυνος της απώλειας είναι έμφυτος στο έχει.

Erich Fromm, Να έχεις ή να είσαι; (εκδ. Μπουκουμάνη) – (Απόσπασμα από το κεφάλαιο VI, Άλλες Απόψεις του Έχει και του Είναι.)